Naşir – ensiklopedist

Nazim İbrahimovun 80 yaşı tamam olur. Altmışıncılar nəslinin tanınmış və layiqli nümayəndəsi kimi bu ad Azərbaycan ictimaiyyətinə yaxşı tanışdır.

Bir dəfə istehza və rişxəndlə belə dedilər ki, “altmışıncılar” artıq tarixdə qalmışlar, onları indi heç kəs qəbul edə bilmir, sevilmirlər, bəziləri bu nəslin nümayəndələrini heç görmək istəmir.

Altmışıncıların ədəbi-bədii, ictimai-siyasi fəaliyyəti yalnız Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında deyil, həm də bütün SSRİ-də mühüm bir ədəbi hadisə idi. Amma o da təəccüblüdür ki, hələ də bu nəsilə açıq düşmənçilik, nifrət, yalnız Azərbaycanda, həm də keçmiş Sovet İttifaqının bütün ölkələrində, o cümlədən, Rusiyada təbii hala çevrilmişdir.

Altmışıncılar nəslinin ən parlaq nümayəndələrindən biri, tanınmış rus şairi Yevgeni Yevtuşenko bu məsələylə bağlı fikrini çox qəti və aydın söyləyir: “Mən altmışıncılar nəslini qaralamağa cəhd edənlərə nifrət edirəm. Belə inkarçı münasibətin əsasında bizim nəslə qarşı həsəd durur”.

Azərbaycanda da buna bənzər mənzərənin şahidi oluruq. Bəziləri düşünür ki, bir sətir yazın olmadan da şair adına iddia etmək olar, bir əsər yazmadan yazıçı olmaq olar və beləliklə, bir əsər yazmamaqla əsl şair və yazıçıları məğlub etmək mümkündür. Hələ də yazmağı bacarmayanlar özlərini yazıçı elan edir! Hər hansı bir janrlarda bir şey yaratmağa qadir deyillər, yalnız böhtan və təhqirdən başqa. Yazmağı bacarmadıqları halda, əsas məqsədləri – mütləq altmışıncılar nəslinin tanınmış nümayəndələrini sancmaqdır...

Belə məsələyə Nazim İbrahimov müsahibələrinin birində dəqiq toxunub: “ Biri doğulur ki, yaratsın, qursun, o birisə isə dağıtsın, uçursun”.

Əziz Nazim! Məsələ odur ki, kim ki, yaradıcılıq qabiliyyətinə malik deyil, onda o güc yoxdur ki, dağıtmaq qabiliyyətinə də malik olsun.

Mığmığalar tərəfindən sancılmalarına baxmayaraq altmışıncılar nəslinin seçilən nümayəndələri fəaliyyətlərini həyatın mühüm yönlərində – mənəvi, maddi və mədəni dəyərlərin qurulması sahəsində davam etməyi bacardılar. Altmışıncıların fəaliyyəti xronoloji ardıcıllıqdan ibarət deyil, onlar ədəbiyyatda, incəsənətin arınmasında, ictimai və milli düşüncənin inkişafında dönüş yaratdı.

Bu dövr sənət adamların yaradıcılığında zamanın və tarixin xüsusiyyətləri öz əksini tapdı. Mirzi Cəlilin “Molla Nəsrəddin” haqqında dediyi fikir altmışıncılara da aid oluna bilər.

Altmışıncılar nəslinin nümayəndələri onları inkar edənlərə təmkinli münasibət göstərir, minnətdarlıq gözləmədən ədəbiyyat və incəsənəti inkişaf etdirməyə çalışırlar. Bu baxımdan birinci sırada ədəbiyyat və incəsənət nümayəndələrinin və onlarla bir yerdə öndə olan ictimai xadimlərin fəaliyyətini qeyd etmək istəyirəm. Altmışıncıların arasında müəyyən inzibati-praktik işlərdə və mədəniyyətin çap, kitab nəşri kimi mühüm sahələrində çalışan təvazökar, fədakar, mütərəqqi insanlar mühüm yer tutur.

Belə fədakar simalardan biri dostum Nazim İbrahimovdur.

Nazimi əlli ildən çoxdur ki, tanıyıram – hələ universitet illərindən. İlk tanışlığımız sonradan dostluğa çevrildi və bunun da səbəbi var – ikimiz də altmışıncı illər nəslindənik, biz gəncliyimizi məhz bu dönəmdə yaşamışıq və eyni mənəvi mühitdə formalaşmışıq. Bu nəsli həyatı dərinliyi ilə duyma istəyi, tükənməz gənclik arzuları, ümid və illuziyalar –mənəvi zənginlik birləşdirirdi.

İndisə, biz hər ikimiz yaşımızın kövrək xatirələrini yaşayırıq – keçmiş illərin həsrətini, gələcəyin nisgilini.

Bir neçə dönüklər istisna olunmaqla, ümumilikdə altmışıncılar nəslini dostluqda və bir-birinə münasibətdə sədaqət və etibar birləşdirir.

Nazim İbrahimov haqqında yazdığı səmimi oçerkində jurnalist Esmira Fuad onun kübarlığını xüsusilə qeyd edir:

“O mənə 19-cu əsr Avropa və rus əsilzadələrini xatırladır. Avropa və rus klassik ədəbiyyatından tanıdığımız nümayəndələri sanki onun şəxsində real həyatda görürük. Aristokratizm təkcə zahiri görünüş, nəzakət və səliqəli geyim, gözəl danışıq qabiliyyəti deyil. Əsl kübarlıq – hər şeydən öncə yüksək mənəvi duyum, vətənpərvərlik hissidir.

Nazim İbrahimov ilk növbədə bütün bu keyfiyyətlərə malikdir. Şübhəsiz ki o, bu gün Azərbaycan ziyalılığının kübar nümayəndələrindən biridir”.

Qeyd etdiyim kimi, Nazimlə ilk tanışlıq dostluğa çevrildi. Sonradan mən onu Yazıçılar Birliyində işləməyə dəvət etdim, o, məmnuniyyətlə bu təklifi qəbul etdi, biz həmkar olduq və həqiqətən də, bir təşkilatçı və inzibatçı təcrübəsiylə Birliyimizə böyük kömək göstərdi. Onun bu keyfiyyətləri bir çox məsələlərdə, eləcə də Yazıçılar Birliyinin binasının təmiri və yenidən qurulmasınacan, özünü göstərdi.

Altmışıncılar nəslinin bir-birinə olan dostluq münasibətləri bölgəçilik, qohumbazlıq, dəstəbazlıq üstündə quruluran müvəqqəti münasibətlər kimi saxta, təmənnalı deyil, səmimi münasibətdir.

Bu nəslin nümayəndələri arasındakı doğmalıq duyğusu ona əsaslanır ki, onlar bir-birinə qarşı anlayışlıdırlar, onlar gənclik illərini eyni ümidlə yaşayıb, oxşar həyat təcrübələri var, ictimai-siyasi katalizmlərin, eyni tarixi hadisələrin, faciəli günlərin şahidi olublar, arzu və xəyallarının həyata keçməməsinin acısını yaşayıblar.

Nazim İbrahimov gənc yaşlarından yüksək vəzifələrdə çalışıb – Bakının böyük rayonlarından birinin partiya komitəsinin birinci katibi, Mətbuat üzrə Dövlət Komitəsinin sədri, Ensiklopediyanın baş redaktoru, “Azərbaycan” nəşriyyatının baş direktoru, 1975-91-ci illər arasında Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı, hətta bir müddət Tennis Federasiyasının prezidenti olmuş, amma bu vəzifələr onun insanlara qayğıkeş münasibətini dəyişməmişdir.

Həmişə bütöv xarakteriylə sözünün ağası olmuş, vədlərinə dəqiqliklə əməl etmiş, ədəbiyyat və incəsənət nümayəndələrinə xüsusi diqqətlə və qayğıkeşliklə yanaşmışdır.

Anonim məktubların ardı-arası kəsilməyən bir zamanda raykom katibi kimi çalışmaq çox məsuliyyətli bir iş idi. Ulu öndər, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Heydər Əliyev o illəri xatırlayaraq deyirdi: “Bu dövrdə anonimçilər hər şeyi mənə yazırdı. Elə işləmək lazım idi ki, onlardan heç biri təsdiqini tapmasın”.

İxtisasca Nazim geoloqdur, tennisin fanatıdır, öz qələmini ədəbiyyatda da sınamışdır – o, Vasif Adıgözəlov tərəfindən bəstələnmiş “Natəvan” operasının librettosunun müəllifidir. Nazim Natəvan haqqında libretto yazmaqla diqqəti Qarabağ hadisələrinə yönəldir. Operanın müəllifləri sonuncu Qarabağ xanının qızının obrazını yaratmaqda bu qədim Azərbaycan torpağının füsunkarlığını tərənnüm etmişlər, Qarabağın zəngin mədəniyyətini göstərməyə çalışmışlar. Natəvanın ariyası bu müqəddəs torpağın işğalçılardan azad olunmasına bir çağırış kimi səslənir.

Nazim hər şeydən öncə naşirdir. Peşəkar naşirlik poliqrafik təcrübə, təşilatçılıq bacarığı və bədii zövq tələb edir.

Öz müsahibələrindən birində Nazim deyir: “Nəşriyyat peşəkarlığı tamamilə fərqli bir sahədir. Təəssüf edirəm ki, bu sahədə gələcək üçün naşirlər yetişdirmək, hazırlamaq bizi qayğılandırmır. Nəşriyyat işi xüsusi məktəbdir. Bu məktəbi kim yaratmalıdır? Biz nəşriyyat işinin bir hissəsini artıq itirmişik, nəşriyyat çətin dövr yaşayır”.

Lakin bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, Nazim peşəkar naşir fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Onun təşəbbüsü və rəhbərliyi altında Azərbaycanın ilk xüsusi ensiklopediyaları nəşr edilmişdir – Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyası (Azərbaycan və rus dillərində), Cəlil Məmmədquluzadə ensiklopediyası.

Yazıçılar Birliyinin yubiley günlərində Nazim bütün tədbirlərdə fəal iştirak etdi, təşkilatımızı və onun quruluş tarixini əks etdirən maraqlı bir kitab tərtib edərək nəşr etdi. Nazimə, uzun müddət üzərində çalışdığım ikicildlik antologiyanın – “1500 ilin Oğuz şeiri” antologiyasının nəfis şəkildə çap olunaraq işıq üzü görməsinə görə minnətdaram.

Bizim birgə gördüyümüz işlərimizdən biri də üçcildlik “Azərbaycanın Ədəbiyyatı, İncəsənəti və Mədəniyyəti” kitabıdır. Bu kitabları Nazimlə birlikdə hazırlamaq mənə çox xoş idi. Biz bir-birimizi sözsüz başa düşürdük.

Vaxtilə onun 65 yaşıyla bağlı bir məqalə yazmışdım.

Ordan bir abzası təkrarlamaq istəyirəm: “Brokqauz və Efron kimi məşhur rus ensiklopedistlərini xatırlayarkən Nazim deyir: “Sən və mən Brokqauz və Efron kimi işləməliyik”. Mən razıyam və yalnız bir sual mübahisəli olaraq qalır – Bizdən hansımız Brokqauz, hansımız Efronuq...

Yumor hissinə malik olanlara izah etmək lazım deyil, ki, bu yalnız bir zarafatdır. Heç birimiz Brokqauz ya Efron olmaq iddiasında deyilik. Çünki o, Nazim İbrahimovdur, mənsə Anar.

ANAR

525-ci qəzet.- 2015.- 31 yanvar.- ÜS.19.