Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli yubanarsa...

ELXAN ŞAHİNOĞLU: "BİR MÜDDƏT KEÇDİKDƏN SONRA ERMƏNİSTAN MÜXALİFƏTİ VƏ CƏMİYYƏTİNİN SARKİSYANA QARŞI TƏZYİQLƏRİ ARTACAQ"

Aprel ayında Azərbaycanla Ermənistan arasında yaşanan 4 günlük döyüşlər ölkə və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini bir fikir üzərində cəmləşdirib: Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olunmalıdır.

Artıq ölkə ictimaiyyəti kimi dünya birliyi də münaqişənin tezliklə həll olunmasının tərəfdarı kimi çıxış edir. Çünki regionda gərginliyin artması ehtimalı günü-gündən böyüməkdədir. Xarici siyasi dairələr isə bölgədəki maraqlarını nəzərə alaraq münaqişənin daha da alovlanmasının qarşısını almaq istəyir. Bunun isə yeganə yolunun işğal olunmuş torpaqların Azərbaycana qaytarılması olduğunu dərk edirlər.

Döyüşlərdən sonra - aprelin 5-də atəşkəs razılaşmasının Rusiyanın vasitəçiliyi ilə tərəflər arasında Moskvada imzalandığını xatırlasaq, bu münaqişənin həllində vasitəçi kimi daha aktiv rolu məhz Kremlin öz üzərinə götürdüyü qənaətinə gəlmək olar. Elə atəşkəsin imzalanmasından dərhal sonra ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə yanaşı regiona ilk səfər edən dövlət rəsmilərinin də Rusiyanı təmsil etdiklərini xatırlatmaq yerinə düşər. Rusiyanın xarici siyasət idarəsinin rəhbəri Sergey Lavrovun Bakıda keçirdiyi görüşlərin ardınca baş nazir Dmitri Medvedyev də ölkəmizə gələrək Prezident İlham Əliyevlə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında fikir mübadiləsi aparıb. Lakin Rusiyanın, eləcə də digər vasitəçi dövlətlərin bu münaqişənin həllində nə qədər maraqlı olduğunu onların yaxın aylarda ortaya qoyacaqları mövqeləri, atdıqları addımları göstərəcək.

Ona görə də vasitəçilərin münaqişə ilə bağlı təklifləri, eləcə də onların təşəbbüsü ilə aparılan danışıqların nə kimi nəticələr verəcəyi maraqla izlənilməkdədir.

"Atlas" Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, politoloq Elxan Şahinoğlu hesab edir ki, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Azərbaycanla Ermənistan arasında əldə olunan atəşkəsin uzun müddət davam edəcəyini söyləmək problematikdir. Onun sözlərinə görə, çünki Rusiya işğal faktına son qoymağa hazır deyil: "Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin nə vaxt və hansı ölkənin vasitəçiliyi ilə görüşəcəyi isə məlum deyil. Böyük ehtimalla bu görüş yenə Rusiya ərazisində keçiriləcək. Ancaq Moskva hələ ki, gözləmə mövqeyindədir".

Politoloq bildirib ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin aprelin 14-də canlı yayımda ictimaiyyətin suallarını cavablandırarkən suallardan biri Dağlıq Qarabağla bağlı idi: "Putin mövzuyla bağlı iki maraqlı fikir bildirib. Birinci fikir ondan ibarətdir ki, Rusiya vasitəçi olaraq Azərbaycanla Ermənistanı barışdırmağa yaxın idi, lakin bu, baş verməyib. Böyük ehtimalla Putin 2011-ci ildə Rusiyanın Kazan şəhərində keçirilən prezidentlərin görüşünü nəzərdə tutub. Həmin görüşün yekunu olaraq "Kazan prinsipləri" hazırlanıb. Bu prinsiplər "Madrid planı"na yaxın idi. Yəni, ilkin mərhələdə işğal altındakı 5 rayon boşaldılmalı, bir neçə ilə sonra isə Kəlbəcər və Laçın rayonları azad olunmalı, qaçqınlar geri qaytarılmalı idi. Ancaq "Kazan prinsipləri"nin ən təhlükəli maddəsi Dağlıq Qarabağın statusunun müəyyənləşməsi ilə bağlı idi".

E.Şahinoğlu qeyd edib ki, ikinci fikir isə belə idi ki, Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə kömək etmək üçün hər şey edəcək: "Putinin bu sözlərindən çıxan nəticə odur ki, Kreml münaqişənin həlli məqsədilə təkbaşına vasitəçiliyini davam etdirəcək. Ancaq Moskvanın hələ konkret təklifləri yoxdur. Kreml üçün bu gün başlıca vəzifə müharibənin başlamasına imkan verməməkdir. Bütün hallarda Rusiya Azərbaycanın Ermənistan üzərində qələbə qazanmasında və müharibə yoluyla işğal altındakı torpaqları azad etməsində maraqlı deyil. Rəsmi Bakı isə Kremlin münaqişənin həlliylə bağlı təkliflərini yerinə yetirməyəcək.

Mərkəz sədri deyib ki, Kremlin iki təklifi var: "Birinci təklif odur ki, 5 rayonun azad olunmasıyla paralel olaraq Dağlıq Qarabağın statusu müəyyənləşdirilməlidir. İkinci təklif isə odur ki, Rusiyanın sülhməramlı qüvvələri Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda yerləşdirilməlidir".

Bölgədə toqquşmaların yenə davam edəcəyini deyən politoloq bildirib ki, Rusiya hərbi toqquşmaların qarşısını ala bilməyəcək: "Azərbaycan ordusu Ermənistan silahlı qüvvələrinin itkisini artırmağa çalışacaq. Rəsmi Bakı bu yolla Ermənistan hakimiyyətinə təzyiqi artırmağı planlaşdırır".

E.Şahinoğlu söyləyib ki, Ermənistan hakimiyyəti də Bakıda iyun ayında keçiriləcək "Formula-1" yarışları ərəfəsində cəbhə bölgəsində təxribat yaratmağa çalışa bilər: "Yəni, iyun ayında cəbhə bölgəsində atəşkəsin pozulması intensiv hal ala bilər. Ona görə də, rəsmi Bakı elə diplomatik addımlar atmalıdır ki, Rusiya təkbaşına vasitəçi olmasın. Ancaq bu yalnız rəsmi Bakının istəyindən asılı deyil. ATƏT-in Minsk Qrupunun digər iki həmsədri - Fransa və ABŞ-ın münaqişənin həlli prosesində - danışıqlarda fəallaşmasına ehtiyac var".

Fransa prezidenti Fransua Ollandın 2-6 aprel tarixlərində cəbhə bölgəsindəki vəziyyətlə bağlı açıqlama verdiyini deyən politoloq xatırladıb ki, ABŞ prezidenti Barak Obama isə heç bir reaksiya verməyib: "Vaşinqtonun bu passivliyi Moskvanın maraqlarına cavab verir. Kreml Vaşinqtonun Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllindəki passivliyindən istifadə edərək Azərbaycandakı mövqelərini gücləndirməyə çalışır. Rusiya prezidenti Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini amerikalı və ya avropalı rəsmilərlə deyil, telefonla Qazaxıstan prezidenti ilə müzakirə edib. Bu o deməkdir ki, Putin Qarabağ mövzusunu qərbli rəsmilərlə müzakirə etməyə ehtiyac görmür. Putinin bu siyasəti Qərbin Cənubi Qafqazdakı maraqlarının sıxışdırılmasına hesablanıb. Rusiya rəsmiləri deyirlər ki, müharibə problemi həll etməyəcək, danışıqları davam etdirmək lazımdır. Ancaq Azərbaycan 22 ildir danışıqlar aparır, nəticə isə yoxdur. Azərbaycanı sakitliyə çağıran Putin 1990-cı illərin sonunda ikinci çeçen müharibəsində ordusuna hücum əmri vermişdi. Çeçenistanda döyüşlər zamanı kəndlər, evlər dağıdıldı. Rusiya Çeçenistan üzərindəki nəzarəti bərpa etmək və ərazi bütövlüyünü təmin etmək məqsədilə aylarla müharibə apardı. Qərb Putinə deyirdi ki, müharibə problemi həll etməyəcək, çeçen separatçıları ilə danışıqları davam etdirmək lazımdır. Putinin buna reaksiyası sərt olur, cavabında deyirdi ki, Rusiyanın daxili işlərinə qarışmayın. Eyni ilə Rusiya kimi Azərbaycan öz daxili problemini həll etmək istəyir".

Politoloq qeyd edib ki, Avropa İttifaqı və ATƏT-in hazırkı sədri Almaniya da Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətdən narahatdır: "Həm Brüssel, həm də Berlin status-kvonun dəyişdirilməsinin vacibliyini bildirirlər. Ancaq Avropa da ABŞ kimi Rusiyanın gerisində qalıb. AŞPA və Avropa Parlamenti Azərbaycan torpaqlarının işğalıyla bağlı müxtəlif ədalətli qətnamələr qəbul ediblər. Bundan sonra rəsmi Bakı çalışmalıdır ki, bu qətnamələr Ermənistan hakimiyyətinə qarşı təzyiq vasitəsinə çevrilsin. AŞPA və Avropa Parlamenti də gördü ki, Azərbaycan status-kvonu qəbul etməyəcək, vəziyyəti dəyişmək üçün Ermənistanla müharibəyə hazırdır. Ona görə də, əgər Avropa Parlamenti və AŞPA hadisələrin bu istiqamətdə inkişafını istəmirlərsə, özlərinin qəbul etdikləri sənədlərin icrasını təmin etməlidirlər".

AŞPA-nın işğal altındakı rayonların boşaldılması vacibliyi və işğal altındakı Sərsəng su anbarı ilə bağlı iki qətnaməsinin olduğunu yada salan E. Şahinoğlu bildirib ki, birinci qətnamə 2005-ci ildə, ikinci qətnamə isə 2016-cı ildə qəbul olunub: "AŞPA Ermənistan hakimiyyətinə müəyyən vaxt verməlidir. Əgər həmin müddətdə Ermənistan hakimiyyəti həmin qətnamələri yerinə yetirməsə, Ermənistanın AŞPA-da ən azı səsvermə hüququndan məhrum edilməsi məsələsi qaldırılmalıdır. Digər tərəfdən isə Almaniya Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı 7 maddəlik təkliflər paketi olduğunu açıqlayıb. Böyük ehtimalla bu təkliflər "Madrid planı"ndan fərqlənmir. Yəni, birinci növbədə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlar boşaldılmalıdır. İndi vacib olan Berlinin bu istiqamətdə danışıqları intensivləşdirməsidir. Çünki Berlin gözləmə mövqeyinə keçsə və Azərbaycanla Ermənistan rəhbərliyi arasında təmaslara başlamasa, Almaniyanın xarici işlər naziri Bakı və İrəvana səfər etməsə, həmin 7 maddəlik təkliflər paketi də unudulacaq".

Mərkəz sədri əlavə edib ki, beynəlxalq aləm işğalçı ilə işğala məruz qalan dövlət arasında bərabərlik işarəsi qoymaq siyasətini davam etdirdikcə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi danışıqlar yolu ilə həll edilməyəcək: "Ermənistanı Dağlıq Qarabağ ətrafındakı 5 rayonu boşaltmağa məcbur etmək lazımdır. Bunun başqa alternativi yoxdur. Ermənistan hakimiyyəti bunu anlamayana qədər bölgədə hərbi toqquşmalar da davam edəcək, hər iki tərəfin itkiləri də artacaq. Azərbaycan mümkün itkilərə psixoloji baxımdan hazırdır, Ermənistanın isə yeni itkilərə hazır olduğunu vurğulamaq çətindir. Bunu Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan da anlayır. Təsadüfi deyil ki, o qəfildən Ermənistanın eks-prezidenti Levon Ter-Petrosyanla görüşüb. Doğrudur, bu görüşün nəticəsi olaraq Levon Ter-Petrosyan cəmiyyəti birliyə çağırıb. Ancaq bir müddət keçdikdən sonra Ermənistan müxalifətinin və cəmiyyətin Sarkisyana qarşı təzyiqləri artacaq".

Ceyhun ABASOV

525-ci qəzet.- 2016.- 19 aprel.- S.5