“Qadın olmağ”ın sirrləri

Pərvinin “Qadın olmaq” kitabı ilk növbədə üz qapağı ilə diqqəti cəlb edir.

Burada müəllifin şəklindən əlavə, qadınsal, simvolik bir bilərzik təsvir olunub. Eyni zamanda, sevginin rəmzi sayılan ürək və zamanı göstərən saat... Və bir cümlə: “Pərvinin “Qadın olmaq” kitabı insan münasibətlərinin bir çox gizlin, alt qatlarını təhlil edir...”

Kitabların cildləri onların simalarıdır. Üz qabığı kitab haqda informasiya verməlidir, həm də əsərin məzmunuyla bir növ vəhdət, harmoniya təşkil etməlidir. Pərvinin “Qadın olmaq” kitabının da ilk uğuru diqqət cəlb edən dizayndır. Həmçinin “müəllifdən” adlandırılmış giriş də oxucunu düşündürür, sonrakı səhifələri maraqla oxumağa sövq edir.

“Qadın olmaq” kitabı tarixdə iz qoymuş 10 məşhur qadının həyatından bəhs edir. Pərvin kiçik esseləriylə böyük həyat hekayələrini, sevgi romanlarını oxucularına təqdim edir. Müəllifin əsas uğuru bu qadınlara neytral mövqedən yanaşması, mühakimə, tənqid, müdafiə etməməsidir. O bu işi oxucunun öhdəsinə buraxır.

Kitab amerikalı rəqqasə Aysedora Dunkanla rus şairi Sergey Yeseninin eşq macəralarını işıqlandıran esse ilə başlayır. Oxuduqca qəribə görünür: ilk görüşdə alovlanan sevgi tezliklə evliliklə nəticələnir. Lakin A. Dunkanın xoşbəxtliyi uzunömürlü olmur. Yeseninin içki düşkünlüyü, həyat yoldaşını yersiz qısqanması, maddi sıxıntılar... ailənin təməlini sarsıdır. Yesenin Dunkanın həyat yoldaşı kimi tanınmasını qüruruna sığışdırmır. Məncə, A. Dunkanın sevdiyi adam tərəfindən dəfələrlə qovulması qadın üçün faciədir. Lakin Dunkan şairi sevirdi, ayrılıb gedə bilmirdi.

Zaman öz işini görür, vaxt keçdikcə şairin rəqqasəyə olan hissləri soyuyur. Nəhayət birtərəfli sevgi Aysedoranı da yorur. O Yesenindən ayrılsa da, yenə dözmür, ona məktub göndərir. Məktubun cavabı “Dahi ayaqyalın”ın ikinci böyük faciəsi olur. Günahkarı isə oxucu özü tapmalıdır.

Şan-şöhrəti, zənginliyi, məşhurluğu deyil, “həqiqi sevgi”ni axtaran bir qadının həyatı necə maraqsız ola bilərdi ki?”Arzum sevgidən ölməkdir”deyən Qadının həyatı məhz belə olmalı idi! Beləsi “Arxadakı qadın”olmalı, yalnız “sevgi”adlı xoşbəxtliklə kifayətlənməli... Culyetta Mazina olmalı!

Culyetta gözəl deyildi. Lakin müəllif onun “qadınlıq” tərifini qısaca belə ifadə edir: “Culyetta ehtirasla zərifliyin, həssaslıqla sadəlövhlüyün ideal harmoniyasını özündə birləşdirirdi”. Dahi İtalyan rejissoru Federiko Fellininin bəxti gətirmişdi. Culyetta üçün ondan savayı heç nə - karyera, həyat, uğur, dostluq, düşmənçilik, hətta övlad... heç nə yox idi. Pərvin Culyettanın bu fədakarlıqlarını çox maraqlı şəkildə qələmə alıb qeyd edir ki, C. Mazina Federikodan 5 “Oskar” mükafatlı rejissor yaradıb. Daha məşhur, unudulmaz aktrisa ola biləcəyi halda, sevgisi uğrunda bundan imtina edib. Lakin C. Mazina elə buna görə də heç bir zaman unudulmayacaq qadına- Federiko Fellininin yaradıcısına çevrilib.

Hər kəsin fikrində formalaşmış bir qadın obrazı var: zərif, incə, gözəl, sadə... Bəs “kişi təbiətli” qadınlar ideal qadın ola bilməzlər? Yazıçı “Kişi kimi” essesində sanki, bu sualı oxucuya yönləndirir, onu “kişi kimi” qadın-Marina Vladi ilə tanış edir, onun haqqında düşündürür. Məlum olur ki, bu sevgini, bu ailəni 13 il yaşadan, ayaqda tutan da sırf Vladinin “kişi xarakteri”dir.

M. Vladi uyuşdurucu həblər və alkoqol düşkünü olan əri ilə, onun xəyanətləri ilə, öz ruhunu yeyib bitirən qısqanclıq hissi ilə “kişi kimi” mübarizə aparır. Onun mübarizəsi hətta sevdiyi adamın ölümündən sonra da davam edir. Müəllifin sözlərilə desək - “o, sevdiyi, əvvəllər həyatının, karyerasının, şairliyinin, səsinin üzərində əsdiyi kişini hələ də qoruyur. Amma indi sadəcə xatirəsini!”

Həyatda insanları bir çox şeylər birləşdirir: arzular, istəklər, məqsədlər, hədəflər, duyğular... Bəzi insanları isə dünyaya eyni baxış bucağı birləşdirir. Dünyaya eyni pəncərədən baxmaq isti bir münasibətin yaranmasına və hətta sevgiyə çevrilməsinə səbəb olur. Bəlkə elə buna görədir ki, öz dövrünün filosofu Paul Re, filosof və filoloqu Fridrix Nitşe, gənc şair Rayner Mariya Rilke, psixoanalizin banisi Ziqmund Freyd kimi məhşurlar eyni bir qadına, müəllifin dili ilə desək, “Pis qız Lu”ya aşiq olur, onu sevirlər. Yazıçı və filosof olan Lu kilsəyə getməkdən boyun qaçırmış, əvəzində tarix, ədəbiyyat və fəlsəfə ilə məşğul olmuşdu. Yazıçı qeyd edir ki, “istər geyimində, istərsə də davranışında son dərəcə qapalı olan, “yaxasını sona qədər düymələmiş” bu qadın psixoloji nöqteyi-nəzərdən kifayət qədər açıq-saçıqdır”. İlk baxışda adamda ikrah, qəzəb hissi oyadan “Pis qız” nə qədər qəribə səslənsə də, Paul Re və Fridrix Nitşe kimi filosoflarla bir evdə dost kimi yaşamağı bacarmışdı. Ona görə Lu haqqında “pis qız” ifadəsi yerinə düşsə də, onun sevimli qadın olması düşündürücüdür. Müəllif bu məqamı belə şərh edir: “Sevgi Pis qızları sevir!”

“Bəzən bircə kişinin ağlına təsir edə bilməyən kişilər qadınların ağlını əlindən alıb, ona sonsuz dərəcədə təsir göstərə bilirlər” - fikrinin müəllifi “kişi üzlü qadın” Jorj Sand olub. Və bu

fikirlərin müəllifi olan Sandın A. Müsse, F. Şopen, P. Merime kimi məşhurları özünə aşiq etməsi, onları öz təsiri altına alması böyük təzaddır. Ehtimal ki, onu qarşı cinsin nümayəndələrinə sevdirən də, elə onun qadın xarakterindəki təzad olub.

İlk baxışda dünya şöhrətli bəstəkarı özündən “iyrəndirən” kişi qiyafəli qadın xüsusiyyətli Sand bəstəkarı özünə aşiq edir. Şəxsi həyatı hər zaman təlatümlü olan Sandın normal ailə həyatı olmayıb. Sona qədər sadiq qala bilmədiyi sevgilisi Şopeni Sandsız təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Və bəlkə də, sevgilisinə sadiq qala bilməyən, müxtəlif macəralar yaşayan bu qadın məhz belə yaşamasaydı, 35-ə qədər roman yaranmazdı.

“Bildiyim tək şey budur ki, rəsm çəkirəm, çünki buna ehtiyacım var”... Bəli. Fridanı həyata bağlayan da məhz bu ehtiyac idi. Bəlkə də, bu kitabın içərisində, bu 10 qadının arasında ən bədbəxti, ən ağır, ən kədərli həyat hekayəsinin sahibi idi Frida Kalo. Bəlkə də, böyük Yaradan onu bu əzabları çəkmək üçün yaratmışdı. Lakin heç şübhəsiz, bu əzablar idi onu ölməz əsərlər yaratmağa sövq edən. Bir qadının başına gələ biləcək bütün faciələri yaşadı Frida, həyatı boyu həyatda qalmaq üçün mübarizə apardı. İnsan üçün ən dəyərli məfhumu-sağlamlığını dəfələrlə başına gələn qəzalarda itirdi Frida. Lakin ürək ağrısı can ağrısını üstələdi. Sevgi bütün qəzalardan daha çox ağrı, əzab verdi ona. Etibarsız, sədaqətsiz bir insanı həyatı boyu sevdi. Həyatı boyu həyat mübarizəsinə bir mübarizə daha əlavə olundu. Özü ilə, qısqanclıq hissi ilə mübarizə etdi Frida. Xəyanətlərlə təkbətək döyüşdü yaralı qadın. Dəfələrlə doğulmamış övladlarını itirdi, ana olmaq hissindən əbədi məhrum oldu Frida. Bütün faciələrini, ağrılarını, kədərini, ümidini, həyat eşqini...yaşadığı hər şeyi rəsmlərinə həkk etdi rəssam qadın. Yazıçı olsaydı, bütün həyatını sözbəsöz yazsaydı, bəlkə daha az təsirli olardı. Ölümündən sonra yandırılmağı vəsiyyət etdi rəssam qadın...Yandırıldı. Külü isə indi muzey olan evində saxlanılır. Və bəlkə də, nə vaxtsa öz külündən yenidən doğulacaq başqa bədəndə, başqa görkəmdə-mübariz qadın Frida...

“Qadınlar nə istər?” sualına “kitablara sığmaz” deyənlər səhv edirlər. Qadın yalnız sevilmək istər. Şahzadə Diana da yalnız sevilmək istədi. Onu sevməyən Şahzadə ərindən xilas olub, onu sevən, həqiqətən sevən qəlbdə yaşamaq istədi. Bu onun ruhunun-qadın ruhunun təbii ehtiyacı idi. Və hətta, bu ehtiyac onu addım-addım ölümə apardı. Sevgini yenicə tapmışdı ki, sevdiyi adamla birgə qəzada dünyadan əsl bir Şahzadə kimi köçüb getdi.

Onun ölümü siyasi cəhətdən hələ də müəmmalı qalır. Çünki Diana adi bir qadın deyildi. İngilis kral ailəsinin gəlini, taxt varislərinin anası idi. Xeyriyyəçi idi, xalq onu sevir, ona inanırdı. Eks Şahzadə monarxiyaya qarşı idi, kral ailəsinin əsl iç üzünü bilirdi. Və ən əsası Diana Dodi-Əl-Fayetə aşiq idi. Bu adam isə həm müsəlman idi, həm də dünyanın öndə gələn silah tacirləri ailəsindən idi. Diananın ölümü dünyanı yasa boğdu. Həyatı keşməkeşli qadının ölümü də böyük qalmaqallara səbəb oldu və ardınca cavabsız suallar qoyub getdi.

Yazımın əvvəlində qeyd etdiyim kimi, bu kitab tarixdə öz izlərini qoyub getmiş 10 məşhur qadının həyatından bəhs edir. Və kitabı oxuduqdan sonra düşünürsən: “Niyə məhz bu qadınlar?” Müəllifin sırf bu qadınları seçməsi, onların həyatları fonunda qadın xarakterlərini, bəzi sirləri açması təsadüfi deyil. Çünki bu qadınların heç biri adi, sıradan qadın deyil. Onların əksəriyyəti elmə, sənətə, ədəbiyyata, fəlsəfəyə meylli rəqqasə, aktrisa, yazıçı, rəssam və s idi. Bəziləri isə sadəcə ilham pərisi. Müəllif tez-tez vurğulayır ki, bu insanları birləşdirən həm də elmə, sənətə sevgi idi. İdeal olmayan insanlar arasında ideal sevginin yaranması üçün eyni ideallar, ruhların uyğunlaşması, eyni baxış bucaqları böyük rol oynasa da, bu qadınların “Qadın” xarakterləri əsas diqqət mərkəzinə çəkilir.

Yazıçı göstərir ki, nəhəng sənət əsərləri məhz məhəbbətin əzab-əziyyətləri nəticəsində meydana gəlir. Bu mənada sənət sevgidən qidalanır. Sevgi isə QADINdır. Məhz bu qadınların sevgiləriylə böyük, şah əsərlər yaranır.

Bu 10 adamı birləşdirən cəhətlər olduğu kimi, hər birinin özünəməxsus “Qadın” xüsusiyyətləri vardır.

Kimi gözəl, kimi çirkin, kimi fədakar, kimi eqoist, kimi şeytan, kimi mələk, kimi bədbəxt, kimi xoşbəxt...

Bir oxucu kimi “Arxadakı qadın”ı özümə daha yaxın hiss etdim, bəlkə də onun yerində olmaq istədim. Bu 10 qadın içərisində bəlkə də, ən xoşbəxti məhz o idi. Sevmişdi, sevilmişdi, onunla yaşamışdı, ondan böyük əsər yaratmışdı, övladı olmamışdı ancaq sevdiyi adamı övladı kimi sevməyi də bacarmışdı. Mənə görə ən faciəvi taleyin sahibi isə Frida Kalo idi. Tanrı sanki onu dünyaya yalnız əzab çəkmək, bu əzablarını rəsmlərinə həkk etmək üçün gətirmişdi.

Yazıçı bu qadınların taleyini, həyatını qələmə almaqla biz oxucuların təxəyyülündə ideal qadın obrazı yaradır həm də. Kitabı bitirdikdən sonra düşünürəm: “İdeal qadın necə olmalıdır?” Cavab bu on nəfərin taleyində, xasiyyətindədir...

Qadın incə, zərif olmalıdır, hər bir hərəkətində antik bir gözəllik duyulmalıdır, “Dahi ayaqyalın” Aysedora Dunkan kimi, Şahzadə Qreys Kelli kimi...

Ehtirasla zərifliyin, həssaslıqla sadəlövhlüyün harmoniyası olmalıdır qadın, eyni zamanda fədakar, sadiq, sədaqətli - “Arxadakı qadın” Culyetta Mazina kimi...

Yeri gəldikdə, “kişi kimi” və bəlkə də daha artıq cəsarətli olmalıdır Qadın, eyni zamanda qayğıkeş olmalıdır -Marina Vladi kimi...

Təzadlı, enişli-yoxuşlu, dəcəl, şıltaq olmalıdır qadın -Jorj Sand kimi...

Dünyagörüşü geniş, savadlı, əlçatmaz olmalıdır Qadın, öz söhbəti, sözü, nitqi ilə ovsunlamalıdır -Lu Salome kimi...

Şən olmalıdır Qadın, getdiyi hər yerə bayram ab-havası aparmalıdır- Qala kimi...

Yoxdan var etmək yalnız Tanrıya məxsusdur. Var olanı yenidən yaratmaq, böyütmək, inkişaf etdirmək isə qadına verilmiş xüsusi istedaddır, bəlkə də belə deyil... Heç Pərvin də “Qadın olmaq” kitabında bu haqda nə isə demir. Sadəcə, Qadınlığın gətirdiyi səadətdən danışır.

Əsmər İSLAMZADƏ

525-ci qəzet.- 2016.- 30 aprel.- S19.