Rüstəm Behrudi yaradıcılığında mifopoetik ənənə

Mif şübhələrlə dolu reallığın insan təxəyyülündə fantaziyalara bürünərək yenidən reallaşmasıdır. Bir növ inanılmazın təxəyyülün köməyi ilə inandırılmasıdır.

İnsan təxəyyülünün məntiqini yaradıcı şəxsiyyət olmadan anlamaq mümkün deyil. Təxəyyülündə yeni bir dünya yaratmaq qabiliyyəti olan insanlar ilk insan təxəyyülünün məhsulunu dərk edib qiymətləndirmək bacarığına malikdirlər. Zənn edirik ki, məhz bu səbəbdən alman şairi Ulandın söylədiyi: “Mifləri ən düzgün anlayan, yəqin ki, şairlərdir,”- fikri düzgündür.

Müasir poeziyada mifopoetik görüşlərin canlandırılması şair təfəkkürünün məhsuludur. Şairlər fikir və duyğularını misralara çevirərək sözlə ifadə etdikləri bənzətmə, metafora, arxetiplər, simvollar, xronotoplar və s. vasitəsi ilə oxuculara daha inandırıcı formada təsir edirlər.

Hal-hazırda klassik ədəbi irsimizə nəzər saldıqda Nizaminin, Nəsiminin, Füzulinin sonralar M.Ə.Sabirin, A.Səhhətin, M. Hadinin H. Cavidin, Ə. Cavadın, M.Müşviqin, R.Rzanın, R.Behrudinin və başqa şairlərin şeiriyyatında mifoloji görüşlərin əks-sədası özünü bir ənənə olaraq qabarıq şəkildə göstərir.

Poeziyada mifologiyaya, folklora bağlı olan və şeirlərində bu ənənəni yaşadan şairlərimiz sırasında R. Behrudi xüsusilə seçilir. İllərlə davam edən mifopoetik ənənəni təzələyən, onu müasir bədii təfəkkürün elementləri ilə cilalayan şair təkrarolunmaz sənətkarlıq dəsti-xətti ilə müasir insanın yaddaşını oyada biləcək poeziya nümunələri yaratmışdır. Bir cox şeirlərində o, xalq ruhunu, mənəviyyatını ifadə edən məqamlara mifoloji görüşlərin və motivlərin köməkliyi ilə üz tutur. Tanınmış mifoloq M. Seyidov R. Behrudi yaradıcılığı haqda yazarkən qeyd etmişdir: “Türk mifik düşüncə tərzi, Turan ideyası və türk milliyyətciliyi XX əsrin sonlarında Rüstəm Behrudinin şeirləri ilə yenidən həyat qazandı”.

Doğrudan da R. Behrudinin şeirlərində mifopoetik ənənə ilə müasirlik vəhdət təşkil edir. XX əsrin, zamanın bir cox problemlərini əks etdirən şair mifoloji görüşləri yaddaşları aşılayan silah səviyyəsinə yüksəldir. Bu şeirlərdə şair məna etibarilə mifoloji görüşləri olduğu kimi təkrar etmir, onlara öz fəlsəfi düşüncələrini əlavə edir. Professor V.Yusifli “Poeziyanın yolları və illərı” əsərində R. Behrudi şeirlərini sırf siyasi lirika nümunəsi kimi təqdim etməyin əleyhinə cıxış edərək müəyyən məqamlara aydınlıq gətirir. O, qeyd edir ki, “R. Behrudinin şeirlərində düşüncə axarı, fəlsəfiliyə meyl daha güclüdür. Onun şeirlərində... türkün bütün mifik və real kökünə, nişanələrinə, simvollarına sitayiş və bağlılıq motivləri qabarıq nəzərə çarpır... Rüstəm sırf türk varlığıyla bağlı mifik obrazlara, anlamlara üz tutur, ...bugünki tarixi bəlaların bir çoxunun səbəbini əzəli ayrılıqlarda axtarır...”

XX əsrin əvvəllərində A.Səhhət, M.Hadi yaradıcılığında izlənilən “nur”, “işıq” mifologemi ənənəsi əsrin sonunda R.Behrudi yaradıcılığında daha mükəmməl tərzdə təzahür edir. O, “işıq”, “nur “ mifologemini obrazlı şəkildə poeziyaya gətirərək türk mifologiyasında insanın ilkin yaradılışı haqda mövcud olan miflərə yeni həyat verir . Müstəqillik dövrünün keşməkeşlərindən baş açmağa can atan şair üçün “işıq” ilk yaradılış mənbəyi, inanc və and, günahsızlıq nöqtəsi olduğu kimi eyni zamanda insanların öz əməllərinə görə hesabat verəcəkləri son dayaq yeridir .

Şairin fikrincə, işıq türk xalqlarının ilkin körpəlik dövrünün mifik düşüncə tərzinin əsas ünsürlərindən biridir.

O, ilk insanlara analıq edən qadının mavi işıqdan doğulmasına yaradılış məsəllərimizdə Tanrının özünün göyün yeddinci qatında özü ücün yaratdığı aləmin bir nur, bir işıq aləmi olmasına, oğuz dastanlarının qəhrəmanı Oğuzun üzünün mavi, bədəninin işıqlı və nurlu olmasına, onun oğullarını qəhrəmanlığa aparan Boz qurdun da günlərin bir günündə Oğuz xanın çadırına doğan mavi işıqdan doğulmasına inanaraq xalqımızın dilində işığın müqəddəsliyini göstərən “işıq haqqı” andına xüsusi ehtiramla yanaşır.

İşıq onun lirik qəhrəmanının “can”ı, “ürəyinin yağı”, “gözünün qarası”, “anasının üzünün nuru”, “ bacılarının sevgilisi”, “qardaşlarının yarası”, “yurdunun birər-birər parası”dır:

Canım işıq, gözüm işıq!

Gözüm - işıq , üzüm işıq.

Necə vaxtdır nur içində -

sözüm işıq .

Ürəyimin yağı,

Gözlərimin qarası işıq!

Anamın üzünün nuru,

Bacılarımın sevgilisi,

Qardaşlarımın yarası,

Yurdumun birər-birər

Parası işıq!

Şair hesab edir ki, işığın nuruna boyanmayan insan qəhrəmanlıq göstərməyə qabil deyil:

Canım işıq, gözüm işıq!

Öz nurunla boyamadın hər igidi.

Dövrünün ictimai-siyasi hadisələri ilə əlaqədar olaraq onun şair ruhunun yeganə tapındığı, giley və and yeri işıqdır.

Mavi işıq,

Dünya bizə düşmən olub,

Bəxtimizdən üz çevirib.

Təkcə sənə

Tapınmışıq

İşıq,

İşıq!..

Eyni zamanda işıq şairin təfəkküründə Tanrının, xalqı naminə qan tökmüş qəhrəmanların ruhunun, Vətən torpağının ümumiləşdirilmiş və nə vaxtsa borcunu yerinə yetirmədiyinə görə qarşısında hesabat verməyə utandığı müqəddəs anlayışdır:

Canım işıq, gözüm işıq,

Bu gün səndən utanıram

İşıq haqqı, işıq, işıq !

Qorxuram ki , bir gün gələ,

Göydən enib soruşasan,

Səni necə yarıtmışıq? !

Canım işıq, gözüm işıq,

İşıq... İşıq...

Şairin lirik qəhrəmanının ən böyük təsəllisi həyatda “nur”u görüb, “nur”u sevənlərdir. Çünki onun fikrincə, “nur” dünyanı , bəşəriyyəti pislikdən, rəzillikdən xilas edən yeganə paklıqdır:

Təkcə sən bilirsən

O nur da, Gürşad da sənə bəllidir.

Mənimtək o nuru görüb sevməyin,

Ruhuma ən böyük bir təsəllidir.

Göründüyü kimi aparılan araşdırmaya əsasən, dünya mifologiyasında işlədilən “nur”, “işıq” anlayışları Azərbaycan xalqının yazılı və şifahi ədəbiyyatında olduğu kimi R. Behrudi yaradıcılığında da məna kəsb edən mifologem kimi istifadə olunmuşdur.

Mifoloji düşüncənin ilkin obyekti olan təbiət cisimləri onlarla bağlı hadisələr, mifologiyada kök salmış inanclar sistemi poeziyamızın ruhunda bu və ya digər şəkildə duyulur. Poeziyada çox zaman göy və yer cisimlərinin, təbiətin canlı və cansız aləminin tərənnüm olunması mifopoetik görüşləri əks etdirir. Yunq və yunqçuların tədqiqatından məlum olur ki, mifoloji təfəkkürün qalıqları bir çox hallarda sənətkarın özünün də xəbəri olmadan əsərə keçərək bədii təsir gücünü artıra bilir. Bu cəhətdən türk mifologiyasında inanclar sistemində yer almış ağac kultu XX yüzil Azərbaycan poeziyasında da diqqətəlayiq yer tutur.

Mifologiya elminə məlum olduğu kimi bir çox kult simvolikaları ilə yanaşı ağac kultu türk həyat tərzi, onun mifik dünyaduyumu, dövlət quruculuğu və heqemoniyası ilə sıx bağlıdır.

Kosmik dünya modelindən görünür ki, məhz ağac insanla Tanrı, yer ilə göy arasında əlaqə yaradan obrazdır.

Qədim türklərin inamlar sisteminə nəzər salsaq Bitki kultunun Azərbaycan folklorunda geniş yer tutduğunu müəyyənləşdiririk. Beləliklə, ağac kultu ilə bağlı miflərin öyrənilməsi göstərir ki, ağaca pərəstiş, onun kultlaşdırılması Azərbaycan şifahi və yazılı ədəbiyyatında əski izlərini saxlamışdır. Ağac kultunu təmsil edən obrazların araşdırılması göstərdi ki, folklorumuzda ağac ruhunun müxtəlif obrazları yaranmışdır.

Ağac kultunun səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri onun antropomorf cizgiləri daşımasıdır. İlkin kosmoqonik başlanğıcı təşkil edən təbiət ünsürləri insan siması kəsb edə bildiyi kimi, ağaclar da insanlaşmışdır.

Qeyd etdiyimiz kimi XX əsrin Azərbaycan poeziyasında mifoloji obrazlara, mif elementlərinə müraciət edən müəlliflər sırasında R. Behrudinin xüsusi rolu vardır. Şairin yaradıcılığında bəzən mifoloji əsaslı obrazlar və mifoloji elementlər şeirin məna kəsbində yardımçı deyil, aparıcı rol oynayır. Onun şeirlərində mifoloji obrazların arxaik təfəkküründə yaşayan xüsusi atributları ilə müasir ictimai hadisələrin təsvirində orijinal tərzdə çıxış etməsi müəllif ideyasının çatdırılmasında əsas meyar kimi çıxış edir.

Məhz bu səbəbdən Türk Dili Kurumu Başkanı Əhməd B. Ərcilasun R. Behrudi haqqında “Zamanlar üstündə yaşayan şair!” məqaləsində yazırdı: “Rüstəm şeirinin kökü iştə min illərin o başındadır. O, millətin dastan və nağıl dövrünü yaşamaqdadır. Gah göytürkləri törədən doqquz budaqlı ağacın altında, gah Oğuz Xaqana oğullar verən qutsal işığın içindədir. Bəzən canı şüşəyə həbs edilən devdir, bəzən gurğuşun üzərinə atılan ilan. Bəzən Atilla, bəzən də Dədə Qorqud, çox dəfə ağzı dualı bir Bozqurddur. Əslində o qopuzuyla, duvuluyla, duasıyla zamanı tilsimləyən bir Şaman nəvəsidir. Rüstəmin sehrli misralarıyla zaman düyümlənmiş, zamanın axışı durdurulmuşdur. İndi tanrı Qara xanın qaz olub uçduğu sularda indi doqquz Budaqdakı ağacın altında, indi göydən enən mavi işıqda, indi nağıl çağında türk yenidən yoğrulacaqdır, yenidən oluşacaqdır”.

Doğrudan onun əksər şeirlərində mifologiya ilə poeziyanın ahəngdarlığı, vəhdədi olduqca cazibədardır. XX əsrin azadlıq uğrunda mübarizələrin yaratdığı həyəcan, mənəvi atmosfer onun poeziyasında yeni mifopoetik görüşlərin gündəmə gəlməsini və fəlsəfi düşüncələrini çatdırılmasına şərait yaratdı. Şairin şeirlərində ağac kültu önəmli yerlərdən birini tutur. Onun 80-ci illərdə (1986) yazdığı “Salam, dar ağacı” şeiri böyük əks sədaya səbəb oldu. Bu şeirdə olan poetik cazibə şübhəsiz ki, mifopoetik ənənəyə bağlılıqdan, yəni miflərdən, dastanlardan, klassik poeziyadan, xalq şeirindən gəlir, amma təlqid və təkrar deyildir, orijinaldır.

Yolunu gözlədim hər səhər, hər axşam,

Salam, Dar ağacı.

Əleyküm salam

Əcəllə ölməyə doğulmamışam

Salam, Dar ağacı

Əleyküm salam.

Ağaca müraciət, onunla salamlaşmaq, xəbərləşmək, ağacın öyülməsi, hədələnməsi və s. xüsusiyyətlər miflərdən qaynaqlanmış dastanlara, nağıllara, rəvayətlərə keçməsi haqda dəfələrlə qeyd etmişik. Bu ənənə əsasən mifdən qəhrəmanlıq dastanlarına, məhəbbət dastanlarına, folklor sənətinə, onlardan da poeziya nümunələrinə daxil olmuşdur. Tədqiqatçıların fikrincə məhəbbət dastanları qəhrəmanlıq dastanlarından sonra yaranmışdır. Ona görə də, məhəbbət dastanlarında bədii poetik ifadə daha genişdir: Məsələn, Kitabi Dədə-Qorquddan sonra yaranmış “Əsli Kərəm” dastanında xüsusi semantikası olan ağac obrazı epik transformasiyaya uğrayaraq öz mifoloji motivini yaşatmaqda davam etdirir. Hər iki əsərdə, Kitabi Dədə-Qorqudun ikinci boyunda Uruz, “Əsli Kərəm”də isə Kərəm ağaca müraciət edirlər. Görkəmli dastanşünas-alim M. Cəfərli bu müraciətləri “dialoq” adlandıraraq hər iki əsəri tədqiqata cəlb etməklə müqayisə edir.

Tədqiqatçı belə hesab edir ki, müxtəlif xəbərləşmə tiplərini tutuşdurulması insanla təbiət arasında olan münasibətin əski ritual mifoloji kontekstində olan modelin struktur formasını təsəvvür etməyə imkan verir və eyni ritual model daxilində icra olunan ayin nə qədər poetikləşsə də, bu poetikləşmə müstəvisində belə eyni strukturu ortaya qoymuş olur. Bu cür poetikləşmə belə ritual “nəğmələrinin” sonrakı transformativ törəmələrini vermiş olur. Yəni əski ritual magik əsasdan uzaqlaşdıqca mətn poetikləşmədə, bədii yaradıcılığın qayda-qanunlarına daha çox tabe etməklə olur.

“Salam, dar ağacı” şeirini tədqiqata cəlb edərkən, biz M. Cəfərlinin bu fikirlərinin təsdiqinin şahidi oluruq.

Şeirdə mifopoetik ənənələrin tərənnüm olunmasında dastanların körpü missiyasını daşıması inkar olunmazdı.

Bu situasiyada Orta Asiya xalqlarının “Gündoğmuş” dastanını da qeyd etmək yerinə düşərdi. “Kitabi Dədə-Qorqud”da Uruz “Əsli Kərəm”də Kərəm, “Salam, dar ağacı”nda lirik qəhrəman hər üçü eyni müraciəti təkrarlayır. Lakin “Salam, dar ağacı”nda bədii yaradıcılığın qanuna uyğunluqlarını nəzərə almaqla bu müraciətin daha geniş ictimai-siyasi arenasını görürük. Bu şeir müasir poeziyada mifopoetik ənənələri yaşatmaqda, onun indiyə qədər məlum olan imkanlarına daha geniş miqyasda üzə çıxartmaqda, mifoloji qaynaqlara bağlı insan-ağac poetik xitabını bədii fəlsəfi səviyyədə həll etməkdə böyük rol oynayır.

Şeir insanla ağac ünsiyyətinin müasir nümunəsidir. Ünsiyyət nə qədər poetikləşdirilsə də onun mahiyyətində mifoloji bünövrə durur. Şair dar ağacını Dünya ağacı ilə müqayisə edir. Burada

1) dar ağacının antropomorflaşması- ona insan kimi salam verərək müraciət olunması, təriflənməsi (“boyun göy dəlir”,- bu onun həm ucalığını, həm də dərk olunan dünya kontekstində şaquli bütövlüyünü göstərir.)

2) Ağacla dərdləşmə

3) Ağacla xəbərləşmə (türk dünyasında baş verən hadisələrin səbəbinin sorulması)

4) Onun ölüm gətirən kataklizm olması (“mənə sən qənim, səni suvarmağa halaldır qanım”), “yarpağın rəng alsın qanımdan mənim” (mifologiyada ağacın üstündəki hər yarpaq bir insandır)

5) Ağacın qürrələnməməyə çağırılması (elə qürrələnmə...hər yanın mənəm). Əski mifoloji kompleksində ağacın canlı sakral varlıq olaraq qürrələnməsi əslində “rəhmə gəlməməsi”dir.

6)Ağacın hədələnməsi. Ağaca qorxu kontekstində göstəriş verilir. “Qorxum yox, nə olsun boyun göy dəlir”, “Haqq-hesab çəkməyə gələn mənəm, mən”, “Ya səni yendirrəm, ya sənə yennəm” (yəni özünü dünya ağacı ilə eyni qüvvədə hesab edir), ya da “budağından yarpağa dönnəm” (mifologiyaya görə əcəli çatmamış insan budaqda yarpaqdı), “Mənim canım səndə, bil canın mənəm” (yəni əbədiyyət qazanmış insanlardanam), “Hər yanın mənəm” (məndən çoxdur).

“Kitabi Dədə-Qorqud”da Uruzun asılan məqamda ağaca etdiyi müraciəti ilə “Salam, dar ağacı” şeirindəki lirik qəhrəmanın müraciəti zahirən fərqlənir. Məni sana asarlarsa, götürməgil ağac!(Kitabi Dədə-Qorqud, ikinci boyu) Dar ağacında isə lirik qəhrəman özü könüllü olaraq asılmağını istəyib. O ağaca salam verir.

Əslində bu “salam” əbədiyyət, ölümsüzlük nəğməsidir. Hər iki müraciətdə yaşamaq, həyat eşqi əsas prinsipdir. Ümumiyyətlə, qədim türk dastanlarından göründüyü kimi ölümsüzlük ideyası həm də qədim türklərin dünya görüşü barədə müəyyən təsəvvürləri ilə üzvi şəkildə bağlıdır.

Yakut türklərinə görə “yaradılmışların hamısı, bu tək və ulu ağacdan əmələ gəlmişdilər. Doğum Tarıçası Kübey xatun da bu ağacın içində olub”. Ön Asiya mifologiyasında Adəmlə Həvva da ağacla əlaqəli göstərilmişdir. Lakin başqa motiv və inanc içində.

“Türk mifoloji mətnləri”ndə Yusif Has Hacibin “tabut” haqqında da fikirləri maraq doğurur. Yazar, həyatı, sarsmayan, rahvan bir ata bənzədir. Tabutu isə əyərsiz ağaca “Sarsmayan, yörü... rahvan atdan inib, kədərli olub, egersiz olur ağaca minəcəksən”- deyir. Müəllifə görə tabut da bir ağacdır.

Mifologiyaya görə insanın ilk doğuluşu ağac kağuşunda olduğu kimi axırı da ağac içində olur.

R. Behrudinin “Ağac” şeirində də eyni motivlə üzləşirik. Xalqımızın insanın yaranması haqqında təsəvvürünə görə, Tanrı insandan qabaq doqquz budaqlı ağac yaratmış, ilk insan övladını bu ağac kağuşunda dünyaya gətirmiş və ağac kölgəsinə sığınmaq düşüncəsini onlara ilk bilgi olaraq vermişdir. Oğuz, Uyğur dastanlarında oğullar müqəddəs ağac kağuşunda yaradılmışdır. Ağac xalqımıza ilkin yaradılış inamı ilə çox bağlıdır.

Azərbaycan xalqı buna görə Ağacı müqəddəs sayır, ağaca sevgi bəsləyir. Hətta bu sevgi İslamiyyətdən sonra yazılmış dastanlarımızda belə özünü qoruyub saxlamışdır. Bu xalqın genetik yaddaşına həkk olunmuş, kultlaşmışdır. Qeyd etdiyimiz kimi XX yüzil Azərbaycan poeziyasında da mifopoetik görüşlərdə ağac kultunun izləri qalmaqda davam edir: R. Behrudinin ağaca müraciətinə diqqət yetirək:

İlk gəlişim- ağac beşik,

Son gedişim ağac-tabut,

Nə anladır bu boş yöyrək

O ac tabut?

Öləndə də mənnən birgə səsin gəlir,

Gəlir gordan.

Bu doğmalıq belə hardan,

Canım ağac, gözüm ağac?

Şairin fikrincə, ta qədimdən insan dünyaya gələndə ağac beşikdə laylalarla ovunur, böyüyür, son mənzilə gedəndə də ağac tabutda ağı ilə yola salınır. Onun lirik qəhrəmanının ağacı bu cür poetik dillə əzizləməsinin, xəbərləşməsinin ağacla insan arasında olan doğmalılığın səbəbini soruşmasının məqsədi ilkin yaradılışımızda ağacın rolu ilə bağlılığını bir daha yada salmaqdır.

Apardığımız araşdırma göstərir ki, XX yüzil Azərbaycan poeziyasında ağac kultu ilkin stixiyanı simvollaşdıran obrazlardan biri kimi dünyanın quruluşunun əsas parametrlərini, insanla Tanrı, yer ilə göy arasında zəruri olan əlaqələri transformativ formada təqdim edərək minillik Azərbaycan poeziyasının yaşarı ənənələrindən biri hesab olunur. R. Behrudi bu ənənənin davamçısı kimi xüsusi qeyd edilməlidir.

Şairin su mifologeminə də ayırdığı yer diqqət çəkir.

1980-ci ildə yazılmış “Yaradılış məsəli “ şeirini tədqiqata cəlb etsək XX yüzil Azərbaycan poeziyasında mifopoetik ənənənin yaşarı bir ənənə olduğunu sübut edən nümunəyə müraciət etmiş olarıq. Bir çox əsərlərində olduğu kimi bu şeirin də orijinallığı burada mifoloji görüşlərin açıq-aşkar təqdim olunmasındadır.

Aşağıdakı misralara nəzər salaq:

Dünya dediyimiz bu yer kürrəsi

Üzürdü sularda başına yalqız.

Tanrı-Qara xanla sular üzbəüz,

Bir Tanrı varıydı, bir də su yalnız.

Verilmiş bənddən göründüyü kimi şair şeirdə birbaşa su mifoloqeminə müraciət edərək türkün, insanın ilkin yaradılışı haqqındakı mifoloji dünyagörüşündə suyun nə qədər vacib element olmasını misralara gətirir.Şair belə hesab edir ki, türkün ilkin yaradılışı haqqındakı mifoloji dünyagörüşü bütün xalqlardan fərqli və qədimdir. O, qeyd edir ki, insanın yaradılışı Həvva və Adəmdən öncə sudan yaranmış ana ilə bağlıdır;

Bir gün də beləcə sular oynadı,

Tanrı dalğalara kədərlə baxdı...

Dünyanın o günü ,- ən gözəl günü,

Sulardan boy verib bir ana çıxdı.

Tanrıya üz tutub, qəmi at,- dedi.

Yaratmaq ilhamı verdim mən sənə.

Mənimtək insan gəl yarat,- dedi.

Şair xalqın yaddaşına yazılmış “suya tutsunlar aydan arını”, Qorqud Dədənin söylədiyi “su görüb haqq didarını” sözlərini söyləməklə Yer üzündə həm də “Gözəgörünməz Tanrı”nın üzünün tək sular gördüyünü dilə gətirir və qeyd edir ki, su Yer üzündə ən təmiz varlıq olduğu üçün Tanrı öz üzünü ona göstərib. Lakin şeirdə lirik qəhrəmanı narahat edən Tanrı ilə suyun münasibəti yox, insanların dənizlərlə, çaylarla olan dözülməz rəftarıdır. Şair unudulmuşları yada salmaqla ölən çaylara, çirkləndirilən dənizlərə görə insanlara etiraz səsini ucaldaraq ilkin yaradılışımıza sevgi və təmiz duyğularla yanaşmağı tövsiyə edir:

Hər bir şey özünə dönür, yüz dəfə,

Döndük özümüzə o gündən bəri.

Niyə öldürürük çayı, dənizi,

Nə tez unutmuşuq Nuh peyğəmbəri?

Tənqidçi-filosof Asif Əfəndiyev “Dairələr” məqaləsində R. Behrudinin bu mövzuda olan əsərlərini “Ayrılıq dairəsi” kimi mənalandırmışdır. Tənqidçi hesab edir ki, R. Behrudi qeyd etdiyi kimi “Əzələ, Qədimliyə, İlkinliyə qayıtmaq gərək”

Ölür, çaylar ölür, ölür dənizlər,

Dünyanı başına Xəzər dar görür.

Bəs niyə, bəs niyə unutmuşuq ki,

Tanrıyla tərtəmiz sular danışır,

Tanrının üzünü tək sular görür.?!

Şair ilkin yaradılışda mühüm rol oynayan varlığı- suyu anası, bacısı hesab edərək nə vaxtsa insanların o təmizliyə dönəcəyinə böyük ümid bəsləyir:

Yenə də dönərik o təmizliyə,

Ehey, bacım çaylar, ey anam dəniz,

Bu gün andlarımız özgələrədir,

Çox şeyi, çox şeyi unutmuşuq biz...

Şair müasir dövrdə ekoloji problemlərdən irəli gələn təşviş və qorxunu ilkinliyə qayıdış yolu ilə yumşaltmağa cəhd edir. O, insanların təbiətə göstərdiyi amansız münasibətə qarşı haray səsini əcdadlarımızın dəyərləndirdiyi illərlə şüuraltında yatan mifik düşüncəni oyatmaqla qaldırır.

Real hadisələrlə öz duyğularını əks etdirən şair göstərilən nümunələrdə qeyri-ixtiyari mifoloji düşüncədən istifadə edərək dünyaya spesifik bədii prizmadan baxır, dünyanı sanki yenidən görür və oxucuya da bu dünyanı yeni qiyafədə təqdim edir.

Xanım SULTANOVA

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2016.- 30 aprel.- S.17;23