Yeni il
gecəsində adda-budda
fikirlər
"Səhər-səhər" rubrikasında
Xalq yazıçısı
Anar oxucularının
görüşünə yeni
bir layihə ilə gəlir.
Qəzetimizin hər şənbə sayında yazıçı
“Səhər-səhər” rubrikasında
fikirlərini oxucularıyla
bölüşəcək.
Bu esselər gündəmə
münasibət də
ola bilər,
yazıçının xatirələri
də, sərbəst bədii mətnlər də, təəssüratlar
da...
Bir sözlə, “Səhər-səhər”in
mövzusunu zaman özü müəyyənləşdirəcək...
“525”
Planetimiz
kos kimi
yupyumrudur - bu məlum. Astronomik, çcoğrafi
anlamda Günəş
Şərqdə doğur,
Qərbdə batır
- bu da məlum.
Amma nədənsə
mənim təsəvvürümdə
Şərq daha çox gecəylə, Qərb gündüzlə əlaqələnir.
Niyə?
Bilmirəm. Bəlkə ona görə
ki, Şərq ədəbiyyatı hardasa
“min bir gecə” dastanıdır. Şərqin sirləri - gecənin gizlinləridir. Şərqin sehri də, mehri də gecədən
doğur. Şərq
ədəbiyyatının mayasında eşq, məhəbbət durur, məhəbbətin məskəni-məkanı
isə gecədir.
X1 əsrin böyük ərəb mütəfəkkiri
İbn Həzm “Göyərçin həmayili”ndə
yazır ki, dünyaya yeni insanın - körpənin
gəlişi zülmət
gecədən başlanır.
Leyli - ərəbcə
gecə deməkdir, Məcnun Leylini yox, gecəni sevir. “Məcnundan
füzun aşiqlik istedadı
olan” Füzulinin özü kimi... Şəbi hicran çağı - hicran gecəsinin atəşində yanan
Füzulinin yuxusuz gecələri eşqlə
dopdoludur.
Bu vüsala yuxu əhvalı
demək mümkün
idi
Əgər olsaydı yux u dideyi-giryanımıza.
Gəncəli Nizaminin yarı
da gecə gəlir:
Gecə xəlvətcə bizə
sevgili yar gəlmiş idi.
Molla Pənah Vaqif edam səhərinin gecəsini ancaq ona və ulduzlara
bəlli olan bir sirlə yaşayır, “gecə hamilədir” deyə soraq gözləyir. Hamilə gecə Vaqifə qətl hökmü verən Qacarın ölümünü doğur.
Böyük şairləri qarabaqara izləyən Ölüm bir gün Vaqifi
də haqlayır. Onun qətl fərmanını
verənin özü də aşiqdir, özü də sevgilisinə yalnız gecə qovuşa bilir: və bu sevda görüşündən
şeirimizin ən kövrək misraları yadigar qalır:
Əfsus
ki, yarım gecə gəldi, gecə getdi
Heç
bilmirəm ömrüm
necə gəldi,
necə getdi.
Bayatıda “ömür keçdi,
gün keçdi” təəssüfüylə ifadə
olunmuş duyğuyla illər sonra Şəhriyar da həzin-həzin köks ötürür:
Ömür keçdi, gələmmədim,
gec oldu.
“Nikbin” Sovet şeirində
də Səməd Vurğun “Ayın əfsanəsi”ni, Süleyman
Rüstəm “Gecənin
romantikası” nı yazır. Gecə nisgili Rəsul Rzanın ən bədbin, ən ümidsiz misralarında əksini tapıb:
Deyirlər axşamlar kədər
gətirir,
Deyirlər can sıxır qaranlıq
gecə
Deyirlər, deyirlər,
Gündüzlər necə?
Gündüzlər səbirsiz gözləyirik
ki,
bir axşam olsun,
bir gəlsin gecə.
“Axşam qızaran göylərə
endikdə qaranlıq
Könlüm evini yandıran
odlara tapılmaz” -
bu beyt də Nigar Rəfibəylinin
qəzəlindəndir.
“O gecənin səhəri...”
Nəhs
gecələrin qəfil
döyülən qapılar vahiməsi.
Bu xof, bu
qorxu genetik olaraq neçə-neçə
nəslin qan yaddaşında yaşayır.
Vaqif Səmədoğlunun şeirindəki
xronoloji ardıcıllıq
dəqiqdir:
Doğuldum (doğulduq) 39 (ya
38-də),
tutulduq 37-də...
Qarşıdan 2017-ci il gəlir, qanlı inqilabın yüzüncü
ildönümü və
bu inqilabın törəməsi 1937-ci il.
Bu sənədən 80 il
keçir...
80 ilin qorxuları, təhlükələri, itkiləri
get-gedə insanların
hafizəsində sönüb
soluxur, yerini çəhrayı rəngə
boyanmış nostalji
xatirələr tutur. Bütün
post Sovet məkanında
böhranlar, fəlakətlər,
təbii və siyasi qəzalar,
terror aktları, qonşu
torpağına
təcavüzlər və maddi-mənəvi
sıxıntılardan çıxış yolunu
bəzi insanlar və bəzi ictimai qüvvələr stalinizmin
qaytarılmasında, qəddar
rejimin amansız qayda-qanunlarında axtarır,
SSRİ-nin bərpasında
görür.
SSRİ-ni dağıdanlardan biri Mixail Qorbaçov idi. Bu bəlkə də elə onun ən müsbət tarixi əməlidir. İndi Qorbaçov ayrı mahnı oxuyur: “Yeni İttifaq yaranmalıdır -deyir - özü də keçmiş SSRİ sərhədlərində” və əlavə edir “könüllü”. Könüllü olacaq şeyin qərarını qabaqcadan verərlər? Əvvəl bir soruş, buna könül vermək kimin könlündən keçir? Yatıb yuxularında imperiyanın xiffətini çəkənlərdən başqa kimin?
Yoxsa lap əsgi-yeni S.Mixalkov himnində oxunduğu kimi: “Azad Sovet respublikalarını Rusiya əbədi birləşdirdi”. Əgər azaddırlarsa niyə onları Rusiya birləşdirməliydi, həm də əbədi? Yaxşı ki, “əbədi” olmadı,tarix öz hökmünü verdi.
Qaranlıqdan işığa çıxmaq yolu daha qatı zülmətə düşmək deyil. Həyatın çətinliklərindən ölümlə qurtulmaq olmaz...
“Gecə çökür aləmə tabut qapağı kimi”
Yenə də təlaş, yenə də şübhə, yenə də keçmişin kabusları vahiməsi, qorxusu...
Bəlkə də qaytardılar!
Bu nə mülk-maş,
Nə yatır,
Nə dəyirman dərdi idi
Bu, sorağı qanlı yollarda itən
insan dərdi idi,
İndi də o günlərdən
ürəklərdə bir nigaranlıq,
bir səksəkə var.
O ağır, o acı günləri,
Bəlkə də qaytardılar,
bəlkə də qaytardılar!
Amma... Amma bu Yeni il gecəsi bədbin fikirlərin - adda-budda olsa da -yeri deyil. Şərq ədəbiyyatı da yalnız gecəni vəsf etməyib, Ölümdən qaçaraq ölümü yenən ölümsüz Dədə Qorqudumuzun ulu Kitabı bu söyləməylə başlayır:
“Salqum-salqum dan yelləri əsdigində.
Ağla
qaralı seçilən
çağda
Köysü gözəl dağlara
gün dəyəndə
Ala sabah...”
“Kitabi Dədəm
Qorqud” ədəbiyyatımızın
əbədi səhər
çağıdır. Şərq
gecəsinin açıq
səmalı sabahı...
Bu ilin gecə düşüncələrini qarşıdan
gələn ilin səhər ümidlərinə
təhvil verirəm. İrəlidən gələn
günlərimizin, aylarımızın
ayağı sayalı
olsun, ömrümüz
uğurlu, xeyir- bərəkətli, məhəbbətli keçsin.
Sabahınız xeyir planetdaşlar. Yeni iliniz mübarək!
ANAR
Xalq
yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
525-ci qəzet.- 2016.- 30 dekabr.- S.11.