“Mən burdayam, İlahi...”

VAQİF SƏMƏDOĞLUYA İTHAF OLUNUR

2005-ci ildə Azərbaycanı Avropa Şurasında təmsil edən Milli Məclisin nümayəndə heyətinə daxil edilmişdim.

Avropa parlamentlərindən olan həmkarlar o zaman məndən tez-tez Vaqif Səmədoğlu barədə soruşurdular: o necədir, niyə gəlməyib... Bir çoxu onu daha Azərbaycan nümayəndə heyəti tərkibində görməyəcəyindən məyus olur və salamlarını çatdırmağı xahiş edirdilər. Azərbaycanı AŞPA-da bir vaxtlar Vaqiflə birgə təmsil etmiş insanlarla söhbət edərkən onlardan avropalıların Azərbaycan deputatına bağlılığının sirrini öyrənməyə çalışırdım. Axı bildiyimə görə, Vaqif Səmədoğlu xarici dillər sarıdan mükəmməlliyiylə o qədər də seçilmirdi və siyasi natiq deyildi. Bununla belə, Vaqif fenomeni öz işini görürdü - o, qərb siyasətçiləriylə sadəcə söhbət edirdi, bəzən ciddi mövzularda, bəzən zarafata yer verirdi. Axşam onlarla restorana gedə bilərdi. Əlinə royal keçsə klassika, yaxud hər hansı bir caz improvizəsi çalardı (Vaqif Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirmişdi və çox gözəl musiqiçi idi). Və onlar ədaları, görkəmi ilə qərb təbliğatının sırıdığı “müsəlman” stereotipinə heç cür uyğun gəlməyən bu azərbaycanlıya baxarkən çaşqınlıqla susurdular.

2010-cu ildə Qəbələdə yaxın dost çevrəsində məşhur Qazax şairi və ictimai xadimi, Azərbaycanın böyük dostu Oljas Süleymenovun şərəfinə gecə keçirilirdi. Bu gözəl gecənin aparıcısı olmaq şərəfi mənə qismət olmuşdu. Və onda mən Vaqifi belə təqdim etdim: “Azərbaycanın Xalq şairi Vaqif Səmədoğluya söz vermək istəyirəm. Mənə elə gəlir ki, poetik sözə münasibət bu iki görkəmli şairi - Oljası və Vaqifi doğmalaşdırır. İkisi üçün də şair o kəsdir ki - şablondan, çeynənmiş fikir və ifadələrdən qaçır. Adi, bayağı alleqoriya Oljasda həmişə ikrah hissi oyadıb.

“Saxsı kitab” poemasında o, iztirablarla əldə etdiyi azadlıq haqda belə deyir:

Azadlıq - görüntü yaratmaq deyil,

edam kürsüsüdür lap əvvəlkitək,

orda nə yaxınlıq, nə dostluq vardır,

yüksəkdən yüksəkdir həqarətədək.

Azadlıq xidmət yox,

İbadət istər...

İndi isə Vaqifin “Mən burdayam, İlahi...” kitabından on illər məcburi susqunluq boyu qəlbində saxladığı misraları sitat gətirim:

Sən mənim

doğma anamsan, Azadlıq,

Mən sənin

Yad qapısında böyümüş

Balan...

Vaqif Səmədoğlu poeziyası daim mövcud çərçivələri dağıtmış və mahiyyətcə həmişə üsyankar olmuşdur. Vaqif Sovet dövründə də daxilən azad olub, bugünəcən də eləcə qalıb.

Maraqlı bir hadisə danışım. Soljenitsin SSRİ-dən qovulan gün Vaqif dərddən möhkəm içir. Moskva kino xadimləri Bakıya gəlmişdilər. Və budur, Vaqif Səmədoğlu bu münasibətlə təşkil olunmuş banketdə ölkə rəhbərliyinin qəzəbinə tuş gəlmiş yazıçının şərəfinə sağlıq deyir. Məclisdə otuza yaxın adam olub. MK-nın birinci katibinə bu haqda, əlbəttə, çatdırılır. Şükürlər olsun ki, Heydər Əliyev müdrikliyi sayəsində ciddi nəticələrdən sovuşuldu. Halbuki o zaman Vaqif üçün SSRİ Yazıçılar İttifaqı üzvlüyündən çıxarılmağadək sərt cəza təhlükəsi var idi. Sonralar Heydər Əliyev Vaqifə zarafatla deyib: “Yaman xuliqanlıq eləyirsən!” Vəssalam”.

Vaqif Səmədoğlunu onun sirdaşı və qələm dostu Oljas Süleymenovun gecəsində bax belə təqdim etmişdim.

Bu fövqəladə azadlığı, daxili azadlığı, ruh azadlığını Vaqif son günlərinədək qoruyub saxlamışdı. “Mən nə iqtidar, nə də müxalifət despotizmini qəbul etmirəm”. Qəribədir: hakimiyyət ona parlament iclasında söylədiyi bu sözləri bağışladı, müxalifət isə yox. Elə həmin gün, 2000-ci ilin 24 noyabrında “Müsavat” partiyasının rəhbər orqanı - Divan tərəfindən Vaqif təşkilatın sıralarından xaric edildi.

Gülməli adamlardı: bu partiya XXI əsr insanlarının yaddaşında yalnız bununla qala bilər ki, onun yenidən meydana gəlməsində Yusif və Vaqif Səmədoğlu kimi unikal şəxsiyyətlər iştirak etmişlər. Vaqifi bu və ya digər təşkilatdan uzaqlaşdırmaq olardı, lakin onun adını Azərbaycanın milli-demokratik hərəkatı tarixindən silmək məgər mümkündürmü?

Vaqif qeyd-şərtsiz, yüz faizlik dissident, nonkonformist idi. Halbuki, öz rusiyalı həmfikirlərindən fərqli olaraq “yatıb-çıxmamış”, məsuliyyətə cəlb edilməmiş, sürgün olunmamışdır. Amma bəlkə bu - səni anlamayan ölkədə daxilən dissident olmaq - daha ağır işgəncədir. Yeri gəlmişkən, Vaqifin Rusiya dissidentliyinə və bu hərəkatın tanış simalarına münasibəti də birmənalı olmayıb. Bir dəfə necə oldusa Vaqif və Anarla bu mövzuda söhbətimiz düşdü:

“Bilirsən necədi, - deyirdi Vaqif Səmədoğlu. - Rusiya dissidentliyiylə biz hamımız qürur duyur və ona həmdərd olurduq, amma çox-çox təəssüf ki, onun əksər nümayəndələri əslində elə də vicdan sahibi deyilmişlər. Götürək Andrey Dmitriyeviç Saxarovu, mənim ona böyük hörmətim vardı, o mənim kumirim idi. Amma Qarabağ məsələsində, açıq-aşkar arvadının və madam Starovoytovanın diqtəsi altında özünü necə çirkin apardı! Yaxud Sergey Kovalyov: bu adam ömrünün 11 ilini türmələrdə və dəlixanalarda keçirib. Strasburqda bir dəfə onunla nahara restorana getdim. Və o mənə açıq dedi: “Biz hər şeyi başa düşürük. Amma ermənilər - bizimkilərdir, xristiandırlar, indi belə gətirib, Vaqifçik”. Odur ki, dissidentlik - hələ ləyaqətlilik meyarı deyil”.

lll

Həyatının sonuncu ili jurnalistlər onu əsl mənada təngə gətirmişdilər, ədəbsizcəsinə, xəstəliyi necə keçirdiyini soruşur, qəlbinin gizlin guşələrinə soxulurdular. Onunla ağlasığmaz şeylərdən, o cümlədən, Vaqif üçün yaxınlaşan cismani yoxluqdan danışırdılar. Düzünü desəm, bu mənə çox pis təsir edirdi. Mən özüm onunla bu mövzularda danışa bilməzdim. Sənin həyat və ölüm barədə düşüncələrin - bu axı çox intim, dəruni bir məsələdir. Bununla belə mən Vaqifin, bəzən hətta, sanki bu ürəkliliyiylə qürrələnsə də, ruhsal dözümünə valeh olurdum.

Mən də çox istərdim Vaqiflə danışım, biz onunla çoxdan sözləşmişdik ki, haqqında uzun illər bioqrafik kitab yazdığım Heydər Əliyev şəxsiyyəti fenomeni üzərində düşüncələrimizi bölüşək. Nə isə bir araya gələ bilmirdik. Sonra Vaqif xəstələndi və mən onu narahat etməyi münasib bilmədim. Vaqifin səhhəti barədə Anardan xəbər tuturdum. Xahiş edirdim, ona salamımı çatdırsın. Özüm isə zəng vurmurdum. Ürək eləmirdim. Birdən düşünər ki, xəstəliyini bilib təlaşlanmışam. İndi bu qətiyyətsizliyə görə özümü məzəmmət edirəm, çünki məlum oldu ki, Vaqif jurnalistlərə yox demirdi, son günədək həyatını dolu-dolu yaşayırdı və nə dost ünsiyyətindən, nə də sevimli adətlərindən imtina etmirdi.

Bununla belə, Vaqif Səmədoğlunun Heydər Əliyev və onun Azərbaycan ziyalıları ilə qarşılıqlı münasibətləri haqda bəzi düşüncələri yadımdadır.

“Mən “Azərbaycan” jurnalında dərc olunmuş şeirlərimlə Latviyaya gedirdim, - danışırdı mənə Vaqif Səmədoğlu. - Riqada məni Azərbaycan dilini gözəl bilən məşhur Latviya şairi , tərcüməçi Uldis Berzinş müşayiət edirdi. O məni müxtəlif ədəbi məclislərdə sinxron tərcümə edən zaman latışlardan təəccüblə nidalar gəlirdi: “Ola bilməz! Sovet jurnalı ola və belə şeirlər dərc edilə!”. Onlar inanmırdılar. Uldis bu şeirlərdən bir neçəsini tərcümə etmiş, lakin bunları “Atmoda” jurnalında dərc etdirə bilməmişdi! Bununla belə məni, əlbəttə, “pessimizmə”, “abstrakt humanizmə”, “formalizmə” görə tənqid etmişdilər. Eyni zamanda, anlayırdım ki, əgər mənim şeirlərim dərc edilirsə, demək bu, yalnız “Azərbaycan”da Əylislinin, yaxud, “Qobustan”da Anarın xidməti deyil. Deməli, yuxarıda bütün bunları dəstəkləyən hansısa qüvvə var.

İstəyərdim ki, nəhayət DTK-nın arxivləri açılsın. Çünki əminəm: orda yazıçılarla bağlı bir neçə dosye olsa, böyük şeydir. Sadəcə, Heydər Əliyev bu dosyelərin açılmasına imkan verməyib. Ona görə, deyəndə ki, “bir nömrəli dissident mən idim”, onun buna tam haqqı çatırdı”.

İstedadlı Azərbaycan şairi və tərcüməçisi Valeh Rzayev 15 il əvvəl yazıb ki, Vaqifin Azərbaycan ədəbiyyatına verdiyi töhfə, misal üçün, Artur Rembonun fransız ədəbiyyatına verdiyi ilə eynidir.

“... Müasir Azərbaycan poeziyası Antologiyasında ona xüsusi yer ayıran italiyalılar onun italyan olmadığına təəssüflənirdilər. Gürcülər - gürcü olmadığına, qərbi almanlar - alman olmadığına təəssüf edirdilər. Latışlar onu müasir klassika rubrikasında çap edirlər. Polşa intellektualları “Solidarnost”a qarşı təqiblərin qızğın çağında (onların isə hamısı müxalifətçi idi) məni inandırırdılar ki, Vaqif - “elitar poeziyanın son magikanlarındandır”. O zaman ev dustağı olan onların bir çoxu xəlvəti kiçik Varşava restoranında yığışırdılar ki, öz “impressiya”larında Vaqifin həmvətəni ilə fikirlərini bölüşsünlər və bu “Azərbaycan möcüzəsi” barədə söhbət etsinlər. Doğrudanmı sonra ona mədhiyyələr oxumaq üçün insanı itirmək lazımdır?” (“Vışka”, 19.08.1990-cı il).

Xoşbəxtlikdən Valeh Rzayevin proqnozu özünü doğrultmadı. Vaqif şöhrətin, ümumxalq sevgisi və hörmətinin zirvəsində aramızdan getdi. Və onun 2014-cü ildə “İstiqlal” ordeni ilə mükafatlandırılması yüksək ədalətin nişanəsi idi. Çünki ölkənin, cəmiyyətin, fərdin İstiqlalı Vaqif üçün əziyyətlərlə əldə etdiyi anlayış idi.

...İllər keçəcək, nəsillər əvəz edəcək bir-birini. Lakin illərin ötməsiylə nə Vaqif Səmədoğlu şəxsiyyətinin xarizması, nə onun ilahi istedadı sönməyəcək, əksinə bizə daha parlaq işıq saçacaqdır. Böyük Sergey Yesenin həqiqətən doğru söyləmişdir:

Surəti üzbəüz

Görmək olmayır.

Böyüklük uzaqdan aydın görünür...

Elmira Axundova

525-ci qəzet.- 2016.- 6 fevral.- S.8