Texnologiya əsri, yoxsa...

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Əgər 10 il qabaq deyilsəydi ki, bir neçə ilə ağıllı telefonlara sahiblənəcəyik və həyatımız internetsiz qeyri-mümkün olacaq hər halda çoxumuz buna gülüb keçərdik. Ancaq indi bütün bunlar reallığa çevrilib - internet həyatımızın ayrılmaz hissəsi olub. Artıq ucqar dağ kəndində yaşayan vətəndaşlar belə birbaşa internetə çıxmaq imkanına sahibdir.

Belə sürətli inkişafın nəticəsidir ki, Azərbaycan ildən-ilə informasiya kommunikasiya texnologiyaları (İKT) üzrə mövqeyini möhkəmləndirməkdə davam edir.Bir neçə ay öncə Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının İKT-nin inkişafı üzrə dərc etdiyi hesabatda Azərbaycanın ötən illərlə müqayisədə 9 pillə irəliləyərək 67-ci yerə yüksəlməsi, habelə MDB ölkələri arasında İKT reytinqi üzrə ilk beşliyə daxil olması bu sahədə yürüdülən işlərin məntiqi nəticəsidir.Bu gün İKT üzrə dünyanın ən tanınmış brend markaları Azərbaycanın İKT sektoru ilə yaxından əlaqələr qurub.

Postsovet məkanında ilk dəfə Azərbaycanda

Azərbaycanda İKT-nin tarixinə nəzər saldıqda hələ 1992-ci illərdən etibarən bu sahədə ilkin addımların atıldığını görürük.Belə ki, kütləvi proseslərin avtomatlaşdırılması sahəsində ilk böyük təcrübə kimi təkcə Azərbaycanda deyil, bütün postsovet məkanında əhəmiyyətli və yeni hesab edilən bir hadisəni, Azərbaycanda ali və orta ixtisas təhsili məktəblərinə qəbul prosesinin avtomatlaşdırılması ilə məşğul olan bir qurumun - Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının (TQDK) yaradılmasını göstərmək olar. Bu gün TQDK müasir kompüter texnologiyalarını nəinki yalnız tələbə qəbulu işinə, hətta tamamilə fərqli xarakterli kütləvi proseslərə də tətbiq etməyi təcrübədən keçirib.Bununla yanaşı Mərkəzi Seçki Komissiyasının seçkilərin avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin yaradılmasını da TQDK-nın bu yönümlü fəaliyyətinin bir nümunəsi hesab etmək olar.

Ölkəmizdə İKT-nin tətbiqi sahəsində atılmış ən böyük addım "Azərbaycan Respublikasının İnkişafı naminə İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları üzrə Milli Strategiya"nın qəbul olunmasıdır. 2003-2012-ci illər üçün nəzərdə tutulmuş bu strategiya 17 fevral 2003-cü il tarixində Ümummilli LiderHeydər Əliyevin sərəncamı ilə qüvvəyə minib.

Respublikada İKT-nin inkişafına və daha da geniş tətbiq olunmasına səbəb olmuş ikinci böyük addım Rabitə Nazirliyinin əsasında Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin yaradılmasıdır.

İKT-nin tətbiqində ASAN mərhələ

Azərbaycanın ilk peyki olan "Azərspace 1" telekommunikasiya peykinin orbitə buraxılması, "ASAN xidmət"in tətbiqi İKT-nin geniş tətbiq olunmasına bariz nümunələrdir.2013-cü il fevralın 8-də Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peyki "Azerspace-1" orbitə çıxarılıb ki, bu da ölkəmizin müstəqillik dövründə əldə etdiyi ən yüksək texniki nailiyyətlərdəndir. Artıq ikinci peykimizin də orbitə çıxarılması üçün hazırlıqlar gedir.Azərbaycanın ikinci telekommunikasiya peykinin geostasionar orbitə çıxarılması ilə bağlı "Azərkosmos" ASC və Fransanın "Airanespace" şirkəti arasında müqavilə də imzalanıb.

Azərbaycan - Qafqazın lideri

Hazırda nəinki şəhər mərkəzlərinə hətta ucqar kəndlərə belə internet çəkilişi həyata keçirilir."Aztelekom" MMC tərəfindən hazırda regionlarda ucqar kəndlərdə sürətli internet infrastrukturu qurulur.Qurumun "Hər evə bir optika" layihəsi bölgələrdə uğurla davam etdirilir.

Rabitə və texnologiyalar nazirinin müavini Elmir Vəlizadənin sözlərinə görə, bu gün internetin sürəti ölkə istifadəçilərinin cari tələbatından daha yüksəkdir: "Azərbaycana daxil olan internet trafikin həcmi 500 qiqabitə çatır. Ölkədə hazırda internetdən ümumi istifadə həcmi 150-180 Gb/s-dir. Bu isə hər istifadəçinin tələbatına düşən faizdən daha yüksəkdir.BTİ-nin son hesabatına görə, Azərbaycan internet çıxışına, həcm və sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderdir.Eyni zamanda mobil genişzolaqlı internet baxımından da Azərbaycan liderliyi ələ alıb".

"ASAN" həyat və ya korrupsiyaya qarşı kəsərli silah

Dünya təcrübəsi göstərir ki, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından geniş istifadə olunması ölkənin hərtərəfli inkişafına xidmət edir və məhz bu texnologiyalar əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətində mövcud olan problemlərin həll olunması üçün tutarlı vasitələrdəndir.Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev 2 aprel 2014-cü ildə Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün milli strategiyanı təsdiq edib.Habelə ölkədə "Elektron hökumət"in formalaşdırılmasına ciddi diqqət yetirilir, məmur-vətəndaş münasibətlərinin İKT vasitələrindən istifadə etməklə sadələşdirilməsi, şəffaflaşdırılması bürokratik əngəllərin qarşısının alınmasında vacib amildir.Ölkədə artıq "Elektron hökumət" portalı fəaliyyət göstərir, dövlət orqanlarının informasiya sistemləri arasında xüsusi infrastruktur vasitəsilə informasiya mübadiləsi aparılır, elektron imzanın istifadəsi üçün infrastruktur və sertifikat xidmətləri mərkəzləri yaradılıb.Nəticədə e-imzanın tətbiqi genişlənir, dövlət orqanları tərəfindən müxtəlif elektron xidmətlər göstərilir.Hazırda "Elektron hökumət" portalına qoşulmuş dövlət qurumlarının elektron xidmətləri "bir pəncərə" prinsipi əsasında əhaliyə təqdim edilir.

Eyni zamanda vətəndaşlara xidmətlərin daha keyfiyyətli, rahat, vahid məkandan və müasir innovasiyaları tətbiq etməklə həyata keçirilməsi, dövlət orqanlarının informasiya bazalarının qarşılıqlı inteqrasiyası, elektron xidmətlərin təşkili prosesinin sürətləndirilməsi, bu sahədə idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə dövlət başçısının 2012-ci il 13 iyul tarixli 685 nömrəli Fərmanı ilə Prezident yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi və onun tabeliyində "ASAN xidmət" mərkəzləri yaradıldı ki, bu da qısa müddətdə özünü bütün dünyaya müsbət nümunə kimi doğrultdu.

Hazırda "Elektron hökumət" portalı üzərindən əhali demək olar ki, əksər ehtiyaclarını elektron formada həyata keçirir.Bütün bunlar isə öz növbəsində korrupsiya və digər neqativ hallara qarşı mübarizədə ən kəsərli silahdır.

A-dan Z-yə hər kəs

Hazırda ölkəmizdə A-dan Z-yə hər kəs texnologiyanın üstün imkanlarından gen-bol istifadə edir.Bunun nəticəsidir ki, istənilən bir şəxsin fəaliyyətini sosial media üzərindən izləmək mümkündür. Buna misal olaraq "Feysbuk" sosial şəbəkəsinin aktiv iştirakçılarından olan millət vəkilləri Musa Qasımlını, Aydın Mirzəzadəni, Zahid Orucu, Azay Quliyevi, Adil Əliyevi və digərlərini göstərmək olar. Texnologiyadan aktiv istifadə ilə ictimaiyyətə fikirlərini ünvanlayan təkcə deputatlar deyil.Digər nüfuzlu siyasətçilərdə Tvitter mikrobloqunda müntəzəm olaraq hadisələrə mövqeyini, öz fikirlərini açıqlayırlar.

Millət vəkili Siyavuş Novruzov hesab edir ki, indiki dövrdə heç kim həyatını internetsiz təsəvvür edə bilməz. O, interneti XX əsrin ən böyük nailiyyəti hesab edir: "İnternetlə tanış olduğum ilk gündən mütəmadi istifadəçilərdən biriyəm. Dünyada baş verən bütün prosesləri, hadisələri internetdən izləyirəm.İnternet vasitəsilə əlaqə yaradırıq, məktublaşırıq və baş verən siyasi prosesləri izləyirik.Hərdən elə olur ki, gecə saat 3-ə qədər dünyada baş verən bütün hadisələri, xəbərləri oxuyuram.İnformasiya texnologiyaları insanların işini xeyli asanlaşdırır.Çünki lazım olan materialları internetdən əldə etmək mümkündür.Kredit kartımın nömrəsini verməklə istənilən kitabı dərhal ala bilirəm.Turizm, səhiyyə, mədəniyyət və digər sahələrdə informasiya texnologiyalarının inkişafı işimizi yüngülləşdirib.Məsələn, operaya getmək istəyirəmsə, onlayn şəkildə bilet ala bilirəm.Həqiqətən texnologiyaların üstünlüyü hədsizdir".

İKT - təhsilin vaz keçilməzi

İKT-nin təhsil sahəsinə inteqrasiyası bu sahənin də sürtəli inkişafının qarantıdır desək, hər halda yanlış olmaz.İKT-nin təhsildə tətbiqi Azərbaycan vətəndaşlarının müasir biliklərə və bacarıqlara malik olan yeni nəslinin formalaşmasına birbaşa təsir edən yüksək mahiyyətli məsələdir.Məhz bu səbəbdən son illər təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və təhsildə İKT-nin tətbiqinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması ölkəmizdə prioritet istiqamətlərdən biri olub.Bunun üçün son illər dövlət tərəfindən təhsil sistemində İKT-nin tətbiqi sahəsində müxtəlif layihə və tədbirlər həyata keçirilməkdədir.Bu müstəvidə icra olunan fəaliyyətlər təhsil sahəsində aparılan islahatların çox vacib mərhələlərindən biri hesab edilən təhsil ocaqlarında İKT infrastrukturunun qurulmasına yönəlib.Təsadüfi deyil ki, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən İKT-nin 2012-ci illərə qədər cəmiyyətin müxtəlif sahələrində tətbiqi ilə bağlı "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya" (2003-2012-ci illər)" adlı sənəd qəbul edilib.Həmin siyasi kursun davamı olaraq Prezident İlham Əliyev tərəfindən də ölkəmizdə informasiya cəmiyyətinin artıq praktiki müstəvidə, bir konkret fəaliyyət planı çərçivəsində icra olunması üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirilir.Təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və İKT-nin tətbiqinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılmasının bu sistemin inkişafında prioritet istiqamətlərdən biridir.

Texnologiya əsiri, yoxsa texnologiya əsri?

Bu gün insanların böyük əksəriyyəti müxtəlif məqsədlər üçün kompüterdən geniş istifadə edir.Xüsusən gənc nəsil üçün kompüterdən istifadə onun gündəlik fəaliyyətinin adi həyat tərzinə çevrilib.Sosial medianın geniş vüsət aldığı bir zamanda texnologiyaların bizi idarə etməsi barədə də narahatlıqlar var. Hətta bir mənzildə yaşayan ailə üzvləri bir-biri ilə canlı ünsiyyəti deyil, sosial media üzərindən əlaqə qurmağı üstün tutur.Bütün bunları nəzərə aldıqda isə "texnologiya həyatımızı doğrudan da asanlaşdırır, yoxsa bizi özündən asılı vəziyyətə salır?"sualı barədə düşünməmək olmur.

Ekspertlər hesab edir ki, bu gedişlə texnologiyanın idarə edəcəyi toplumun yaranması üfüqdə görünür.

Millət vəkili Qənirə Paşayeva da bu fikirdədir: "Gənclərə internetdən istifadənin düzgün yolu aşılansa, texnologiyalar bundan sonrakı onillər ərzində də həyatımızı yüngülləşdirən vasitəyə çevriləcək. Əgər, ailədə, məktəblərdə, mediada maarifləndirmə işləri aparılmasa, təəssüf ki, texnologiyaların idarə edəcəyi bir toplum yarana bilər.Ona görə də bu məsələyə ciddi yanaşmaq lazımdır.Nəzərə almalıyıq ki, virtual həyatdan asılı olan gənclər real həyatdan uzaqlaşır və onu qəbul etmirlər.Bu isə faciələrə gətirib çıxara bilər.İnsanlar bəzən qonşusu ilə belə Whatsapp, Skype ilə təmas qurur, beləliklə insanlar bir-birindən qopur.Dostluq o demək deyil ki, Whatsapp-da salamlaşdıq, sağollaşdıq, paylaşdıq hər şeyi vəssalam. Bəzən mən məclislərdə görürəm ki, masa arxasında hərə öz telefonunda internetdədir, bir-biri ilə çox az söhbət edirlər. Bu çox qorxulu bir tendensiyadır. Heç kim icazə verməməlidir ki, texnologiyalar onların həyatını əlindən alsın".

İsgəndər HƏSƏNOV

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.

525-ci qəzet.- 2016.- 25 fevral.- S.5