O mehriban, əziz illər...

ƏLİQİSMƏT LALAYEVİN 60 YAŞINA

Yəqin çox uzun zaman keçməlidir ki, insan özünü, gördüyü işləri, başqalarını, onların işlərini daha aydın və belə demək mümkünsə, nizamlanmış şəkildə görə bilsin, dəyərləndirsin.

Görünür, bu, varolmanın danılmaz şərtidir. Xassəsinə görə mücərrəd olan zaman insaniləşdirilməlidir ki, ötüb-keçən illər məşhur mahnıda deyildiyi kimi “mehriban və əziz” olsun. Aydın məsələdir ki, yalnız mehriban və əziz olan mətləblər... xatirələr... qeydlər zamanın dağıdıcı təsirinə məruz qalmır.

Azərbaycan mədəniyyətində, özəlliklə isə teatr sənətində uzun illərdir ki, uğurlu fəaliyyətdə bulunan Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dosenti Əliqismət Lalayev (vaxtilə sevimli tələbəm olmuş bu insan indi Azərbaycanın görkəmli teatr xadimidir!) haqqında düşünərkən, onun tükənmək bilməyən enerjisinin qaynağını axtararkən və hər dəfə yeni-yeni işlərində, əməllərində təzahür edən yüksək elmi və yaradıcı səviyyəsinin təməllərini aşkarlamağa çalışarkən fikrim “... o mehriban, o əziz tələbəlik illəri”nə qayıdır...

lll

Otuz səkkiz il zaman kəsiyini əhatə edən pedaqoji fəaliyyətimin ilk çağlarına dönüb baxdıqda, Əliqismət Lalayevin oxuduğu o vaxtkı M.A.Əliyev adına İncəsənət İnstitutunun “Dram rejissorluğu” fakültəsinin II kursu xəyalımda canlanır...

Gənc müəllim idim, dərsimin keyfiyyətli və maraqlı keçməsi auditoriyada əyləşən tələbələrin səviyyəsindən, dərsə, seçdikləri peşəyə münasibətlərindən asılı idi. Yəni o vaxtlar auditoriyaya girəndə mən gənc müəllim kimi, təbii ki, təcrübəyə söykənə bilmirdim. Odur ki, tələbələr məni anladıqları və həvəsləndirdikləri halda böyük alim Cəfər Cəfərovdan, ustad Tofiq Kazımovdan aldığım biliyi tam həcmdə, dolğun şəkildə onlara ötürə bilirdim. Sədi Şirazi demişkən: “Natiqi danışmağa dinləyici həvəsləndirir”.

Sözügedən kursla tədris prosesinə başlamazdan öncə qrupun rəhbəri vasitəsi ilə qiyabi tanış oldum. Məlum oldu ki, qrupun lideri Əliqismət Lalayev eyni zamanda institutda sayılan tələbədir. Bu tələbə həm dərslərdəki uğurları, həm də ictimai işlərdəki fəallığı ilə seçilir. Müəllim həmkarlarım xüsusi ilə onun tələbə tələbkarlığını vurğulayırdılar, yəni ki, bu gənc dərs zamanı son dərəcə fəal olur və müəllimləri, necə deyərlər, sualları ilə “didir”.

Bəri başdan deyim ki, həmkarlarımın Ə.Lalayevə verdikləri “xasiyyətnamə” tam şəkildə təsdiqləndi və mən bir müəllim kimi sözügedən “didişmələr”dən həm zövq aldım, həm təcrübə qazandım, həm də sonralar illər boyu bu gəncin fəaliyyətini özüm üçün “tədqiqat obyekti” kimi seçdim. Onu da etiraf edim ki, yaradıcı fakültələrdə təhsil alan tələbələrin heç də hamısı sənətdə qalmır, onların sonrakı taleyini həyat həll edir. Amma tədris strategiyamız məhz hər tələbəyə eyni tələbkarlıqla yanaşaraq özəl istedada və sənətə aşkar meyli olan gənclərə xüsusi diqqət yetirməklə müəyyənləşdirilir. Lakin “sən saydığını say, gör fələk nə sayır”. Belə ki, Ə.Lalayevin oxuduğu altı nəfərlik rejissorluq kursundan yalnız iki nəfər - İranə Tağızadə (hal-hazırda S.Vurgun adına Rus Dram Teatrının rejissoru, Xalq artisti) və Əliqismət Lalayev ömürlərini teatr sənətinə bağladılar.

Görünür, Ə.Lalayev bir tələbə kimi mənim səmərəli və dəyərli (bunu xüsusi vurğulamaq istəyirəm!) pedaqoji fəaliyyətimin ilk dövrünün uğuru olduğuna görə, onun tələbəlik illərini bu qədər parlaq və canlı xatırlayıram.

... Auditoriyaya girən kimi ilk baxışdan görürəm ki, gənc Əliqisməti nə isə ciddi bir yaradıcı problem maraqlandırır. Dərs planımı kənara qoyub sözü Əliqismətə verirəm. Onun bu dəfə verdiyi sual rejissorun müəllifliyi və yozum azadlığına aiddir. Küləyin haradan əsdiyini o dəqiqə başa düşürəm. Bu günlərdə teatr ictimaiyyəti görkəmli rejissor T.Kazımovun novatorluğu mövzusunda kəskin mübahisələrdə bulunur. Mövqeyimi açıqlamadan məsələni müzakirəyə çıxarıram. Bir azdan auditoriyada əməlli-başlı həngamə qopur, amma ümumi səs-küyün içində gənc Əliqismətin səsi daha aydın seçilir və tədricən yaranan səssizlikdə o öz mövqeyini dəqiq ifadələrlə tələbə yoldaşlarının diqqətinə çatdırmağa müyəssər olur. Yalnız bundan sonra “söz mənə verilir”. Demək artıqdır ki, mənim işim xeyli yüngülləşir, çünki Əliqismətin “provokasiya” etdiyi mübahisənin gedişində artıq bir çox önəmli suallar qoyulur və mənə yalnız onları ardıcıllıqla cavablandırmaq qalır...

...Əliqismətin əlində bir qucaq kitab görürəm.

Maraqlanıram. Məlum olur ki, Moskvada teatr sənətinə aid yenicə çap olunmuş kitablardır. Bu kitabları ata malı kimi bölürük: bir neçəsini mən oxuyandan sonra ona qaytarıram, ondakıları oxumaq üçün götürürəm. İki-üç həftədən sonra oxuduğumuz kitabları kursda müzakirə edirik. Sən demə, Əliqismətin kitablara olan sevgisi kurs yoldaşlarına da sirayət edibmiş, hamı o kitabları oxuyurmuş. Gənc Əliqismətin bitkin mülahizələri, ciddi qənaətləri və əsaslandırılmış etirazları məni sevindirməyə bilmir. Kaş ki, bütün tələbələrimin mütaliəsi bu səviyyədə olaydı...

...O vaxtkı Karqanov küçəsində yerləşən institutun “cumbulu” tədris teatrında Ə.Lalayevin rejissorluq etdiyi kurs tamaşasına - Eduardo de Filipponun məşhur “Silindr” pyesinin tamaşasına baxıram. Gənc rejissorun yaradıcı cəsarətini həməncə qiymətləndirirəm: teatr neorealizminin parlaq nümunəsi olan bu pyesi Azərbaycan dilində, özü də tələbələrlə hazırlamaq böyük riskdir. Tamaşanın təbiiliyi və hər mənada “səliqəli” olması gənc rejissorun yozum məharətindən və güclü iradəsindən xəbər verir...

...Və nəhayət, Əliqismətin diplom tamaşasına - Tennessi Uilyamsın “Sökülən yurd” əsərinə Dövlət imtahan komissiyasının tərkibində baxıram. Tamaşa sona çatmamış komissiya üzvləri vahid bir qənaətə gəlirlər: biz yüksək teatr mədəniyyətinə, peşəkar və orijinal düşüncəyə malik olan gənc sənətkar yetişdirmişik!

Müəllimdən ötrü bundan şərəfli nə ola bilər?!

lll

Ə.Lalayev M.Əliyev adına İncəsənət İnstitutunu 1980-ci ildə bitirib. Arxada qalan otuz altı il ərzində mən artıq bir teatrşünas və gurultulu çıxmasın, teatrın təəssübkeşi kimi sevimli tələbəmin çox səmərəli fəaliyyətini (Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyində, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində rəhbər vəzifələrdə) izləmişəm.

Bu yaxınlarda eşitdim ki, görkəmli teatrşünas və araşdırmaçı, Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi Cəlil Vəzirovun “Naxçıvan teatrının səkkiz ili və Əliqismət Lalayev” adlı əsərini oğlu Həbib Vəzirov atasının ölümündən sonra çapa hazırlayır. Onu da eşitdim ki, bu əsər yalnız Əliqismət Lalayev haqqında deyil, eyni zamanda, Naxçıvan teatrının səkkiz illik bir tarixini əhatə edən qiymətli mənbədir. Düzdür, sözügedən əsərlə tanış deyiləm. Amma və lakin şübhəm yoxdur ki, Naxçıvan teatrına gəlişi ilə zəngin ənənəsi olan bu sənət ocağına yeni qan, yeni can, yeni ab-hava gətirmiş Əliqismət Lalayevin səkkiz illik fəaliyyəti sözügedən əsərdə görkəmli teatrşünas C.Vəzirov tərəfindən böyük sevgi ilə əbədiləşdirilmişdir. Elə hesab edirəm ki, bu əsər Ə.Lalayevə ən qiymətli yubiley hədiyyəsidir.

İndi isə o, Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrında direktor kimi uğurlu fəaliyyət göstərir. Artıq bu illər də mənə “mehriban və əziz” olub. Onları bir-bir xatırlayıb danışmağa kifayət qədər dolğun və tutarlı “material”ım var:

2008-2009-cu illərin teatr mövsümündə 137 illik tarixi dövründə ilk dəfə olaraq Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı Beynəlxalq quruma - Musiqili Teatrların Beynəlxalq Assosiasiyasına daxil olmuşdur.

- Teatr tariximizdə ilk dəfə olaraq Avropa klassik operettası Musiqili Teatrda Azərbaycan dilində hazırlanmışdır (İ.Kalman “İddialı Qaraçı”).

- Teatr son 20 ildə ilk dəfə olaraq xarici ölkələrdə səfərdə olmuşdur (Rusiya, Türkiyə, Gürcüstan, İran). Bir çox Beynəlxalq və Milli Festivallarda ( VII Beynəlxalq Musiqi Festivalı, I Şəki Beynəlxalq Teatr Festivalı, Milli Teatr günü münasibətilə gənc rejissorların “Yeni teatr” respublika festivalı, Üzeyir Hacıbəylinin 123 illiyi ilə əlaqədar Masallıda keçirilən Musiqi Festivalı, “Muğam aləmi” IV Beynəlxalq Muğam Festivalı ) iştirak etmiş, Rusiya (Moskva, Novosibirsk, Yekaterinburq), Gürcüstan (Tiflis, Marneuli, Bolnisi) və Türkiyədə (Bayburt) qastrollarda olmuşdur.

- Teatr son 15 ildə ilk dəfə olaraq bütün proqnoz göstəricilərə artıqlaması ilə əməl etmişdir.

- Teatrın fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün respublikanın tanınmış və gənc yaradıcı qüvvələri tamaşaların hazırlanmasına cəlb olunmuşlar.

- Əliqismət Lalayevin teatra rəhbərlik etdiyi dövrdə repertuar bayağı, süni gülüş doğuran bir sıra tamaşalardan təmizləndi, sağlam, işgüzar, sözün əsl mənasında, yaradıcılıq ab-havası yaradıldı. İndi teatrın öz tamaşaçı auditoriyası var, kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələri teatrın tamaşaları barədə vaxtaşırı resenziyalar dərc edirlər, aktyorlar mütəmadi olaraq televiziya və radio verilişlərinə, dövlət tədbirlərinə dəvət olunurlar.

- Son vaxtlar Musiqili Teatra daha çox yaradıcı gənclər dəvət olunub. Onların arasında rejissorlar, rəssamlar, dirijorlar, ifaçı və musiqiçilər, həm də texniki işçilər vardır.

- 2010-cu ildə teatrın nəzdində fəaliyyətə başlayan uşaq-gənclər studiyası teatr mədəniyyətini təbliğ etmək, teatra kütləvi marağı artırmaq işində əhəmiyyətli rol oynadı. Beləliklə də bu studiya müasir və milli səhnə sənətinin hərtərəfli inkişafını təmin etmək məqsədilə teatr sənətinə maraq göstərən, xoreoqrafiya, vokal, aktyorluq, ifaçılıq sahəsində xüsusi bacarığı olan uşaqları və istedadlı gəncləri teatra cəlb etmək, novator səhnə formalarını tətbiq etmək, müasir və klassik milli operetta əsərlərindən seçmələri səhnələşdirmək, habelə operetta janrında yaradıcılıq axtarışları aparan gənc ifaçılar və müəlliflər nəslinin yetişdirilməsinə zəmin yaratmağı qarşısına məqsəd qoydu.

2010-2011-ci illərin teatr mövsümündə Gürcüstanın Rustaveli teatrının aparıcı simalarından biri sayılan Qoça Kapanadze Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrına dəvət olundu və o, Bakıya sənət dostları Lomqul Murusidze (quruluşçu rəssam), Ketevan Titişvili və Tamuna Maçaraşvili (geyim rəssamları) ilə bərabər gəldi. Gürcüstanlı qonaqlar Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Dövlət sifarişi kimi məşhur “Xanuma” əsərini teatrda tamaşaya hazırladılar.

- Musiqili Teatrın kollektivi ilk dəfə oktyabr ayının 20-dən 27-dək Amerika Birləşmiş Ştatlarında - Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərində səfərdə oldu. “Azərbaycan-Nyu-York Assosiasiyası” Amerika Birləşmiş Ştatlarında “Amerikada Azərbaycan teatr bayramı” adı ilə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyinin bərpasının iyirminci ildönümünə həsr olunmuş tədbirlər keçirdi. Bu tədbirlərdə Azərbaycanın görkəmli gülüş ustası, Xalq artisti Afaq Bəşirqızı başda olmaqla Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının yaradıcı heyəti yüksək səviyyədə iştirak etdi, Amerikada yaşayan soydaşlarımıza gülüş payı bağışladı. Beləliklə də Azərbaycan teatrı ilk dəfə olaraq, okeanın o tayına səfər etdi.

- Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Bəhram Osmanovun rəhbərliyi ilə teatrın bir qrup yaradıcı gənci Rusiyada təcrübə mübadiləsinə göndərildi. Gənc rəssamlar Sevinc Həsənova, Novruz Məmmədov və teatrın direktor müavini Hüseyn Hüseynov oktyabr ayının sonunda yeddi gün müddətinə Yekaterinburq şəhərində oldular, zəngin və maraqlı ənənələri olan Sverdlovsk Musiqili Komediya Teatrında təcrübə keçdilər.

- 2010-cu ilin noyabr ayında isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Musiqili Teatrın binası əsaslı təmirə bağlanıldı.

2012-ci ildə teatr ictimaiyyəti tərəfindən böyük maraqla qarşılanan və dövlət teatrları tarixində ilk antrepriz tamaşa kimi yadda qalan N.Qoqolun “Evlənmə” tamaşası məhz Əliqismət Lalayevin rəhbərlik etdiyi dövrdə ən yaxşı səhnə əsəri kimi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Zirvə” mükafatına layiq görüldü. Qeyd edək ki, Şövqi Hüseynov da məhz Musiqili Teatrda “O olmasın, bu olsun” tamaşasındakı Məşədi İbad obrazının uğurlu ifasına görə Milli Teatr Günü münasibətilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Zirvə” mükafatı aldı.

- Milli teatr sənəti sahəsindəki uğurlarına görə 2012-ci ilin may ayında “Yaxşıların yaxşısı” Milli Mükafatına layiq görülmüş Əliqismət Lalayev, teatrın vətənimizin hüdudlarından kənarda tanınması üçün də böyük layihələr həyata keçirdi.

2014-cü il Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının tarixində əlamətdar il oldu. Belə ki, ölkə Prezidenti cənab İ.Əliyevin Sərəncamı ilə əsaslı təmirə dayandırılan Teatrda təmir, yenidənqurma və bərpa işləri başa çatdırıldı.

- İllərdən bəri yaddaşlarda Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı kimi yaşayan teatrın adı dəyişdirildi. Teatrın Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatr adlandırılması kollektivin yaradıcılıq fəaliyyətinin sonrakı istiqamətinə ciddi təsir göstərdi.

2015-2016-cı illər teatr mövsümündə Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının həqiqi üzvü, professor Dmitri Çerbadji Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrına dəvət edildi. Tanınmış rəssam teatrda beynəlxalq layihə kimi Əməkdar incəsənət xadimi Əli Usubov tərəfindən hazırlanmış “Qafqazlı qardaşqızı” (R.Hacıyev) tamaşasının bədii tərtibat müəlifi olmaqla yanaşı, həm də kollektivə ustad dərsi keçdi.

- Görkəmli dramaturq, Xalq yazıçısı Elçinin əsərinə ilk dəfə Musiqili Teatrda quruluş verildi. Belə ki, Xalq artisti Cənnət Səlimova yazıçının hekayələri əsasında “Baladadaşın toy hamamı” tamaşasını hazırladı. Tamaşa bir sıra “ilk”lərlə yadda qaldı. Teatrla kinonun sintezi əsasında qurulan tamaşada baş rolu gənc aktyor Əmrah Dadaşov canlandırdı və bu iş tələbə-aktyorun debütü oldu.

- Bu il Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı növbəti ilkə imza atdı. Teatr 105-ci mövsümünün başa çatması ilə əlaqədar yaradıcılıq fəaliyyətləri ilə seçilən, uğurlu rolları, sənət uğurları, öz peşələri ilə hər kəs tərəfindən sevilən, teatrın inkişafina xidmət edən əməkdaşlarını mükafatlandırdı.

- Bu il teatrın nəzdində Gənclərin Yaradıcılıq Studiyası fəaliyyətə başladı.

- Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı ölkəmizdə keçirilən Amerika Günləri çərçivəsində Amerika Birləşmiş Ştatlarının məşhur “Company-E” şirkəti ilə ortaq layihə kimi “Brodvey” şou-proqramının Azərbaycan versiyasını təqdim etdi.

- Əliqismət Lalayev 16-21 may tarixlərində Rusiya Federasiyasının Yekaterinburq şəhərində keçirilən SSRİ Xalq artisti Vladimir Kuroçkin adına “Gənc Operetta və Muzikl Artistlərinin VI Beynəlxalq müsabiqəsi”də münsiflər heyətinin üzvi kimi iştirak etdi.

Görürsünüz də, qısa müddət ərzində Əliqismət Lalayevin gördüyü işləri sadalamaqla bitmir...

İnanıram ki, qarşıdan gələn illər də mənə ötən illər qədər “mehriban və əziz” olacaq, çünki istedadlı tələbəm və Azərbaycanın görkəmli teatr xadimi Əliqismət Lalayevlə bağlı yeni-yeni xatirələri danışıb-yazmağa kifayət qədər dolğun və tutarlı “material”larım toplanacaq.

İnşaallah, vaxtı çatanda bu haqda da söhbət açarıq...

Məryəm Əlizadə

525-ci qəzet.- 2016.- 2 iyul.- S. 14;16.