Qərib Mehdi tənhalığı

1979- cu ildə, orta məktəbi bitirən kimi Gəncəyə gəldim. Şəhəri tanımırdım. İlk dəfə idi ki, kənddən kənara çıxırdım. Bu boyda şəhərdə bir nəfər də tanışım yox idi. Bircə ağaclar, küləklər, yağışlar tanış idi. Onları kənddə görmüşdüm, elə bil mənimlə şəhərə gəlmişdilər.

Gəncə Dövlət Universitetinə (Köhnə KDPİ) qəbul olundum, Dil-ədəbiyyat fakültəsinə. Bakıda oxumaq istəyirdim. Məni instituta qəbul etdirən adam demişdi ki, səni Bakıdakı unversitetlərin birinə köçürtdürəcəyəm. İki aydan sonra Qərib Mehdi ilə tanış oldum. Qərib Mehdiyə “aldanıb” qaldım Gəncədə. Yaxşı ki, qaldım.

Gəncədə ilk tanış olduğum insan Qərib Mehdi idi. Qərib müəllim o qədər yeni idi ki, hələ Mehdiyev soy adından “ -yev” şəkilçisini ixtisar etməmişdi. İlk tanış olduğum yazıçı da, müəllim də, dost da Qərib Mehdi oldu. İndiyə kimi canlı yazıçı görməmişdim, kitab hədiyyə almamışdım, mənə avtoqraf yazmamışdılar. Hamısını Qərib Mehdi ilə tanıdım.

1979-cu ildə gördüyüm, tanıdığım Qərib Mehdi indiyə kimi dəyişməyib. Elə həmin hisslər, həyəcanlar, yaxşı şeirə heyrətlənmək (bu hiss həmişə cavan və diri şair qalmaq üçün əsas şərtdir), sevinmək duyğuları onu heç vaxt tərk etməyib. Amma çox adamlar dəyişdi, qocaldı, özünü inkar elədi, amma Qərib müəllim heç vaxt özündən ayrılmadı.

İndi mən Bakıda yaşayıram, işləyirəm, xarici ölkələrdə olmuşam, kitablarım çap olunub, çox ədəbi simalar tanıyıram. Amma mən Qərib Mehdi kimi təpədən-dırnağa yazıçı olan, həyatı bilən, sözlə yaşayan az qələm adamı tanıyıram. Mən şeir yazmağı ondan öyrənmişəm. Obraz yaratmağın sirlərini mənə o, öyrədib. Həmişə rəqib qapısına topu necə vurmaq lazımdır? - Fikrini və çəmini o mənə başa salıb.

Təkcə mən yox, o dövrün bütün qələm sahibləri ondan ustad dərsi alıblar. Həyatım boyu mənə yaxşılıq eləyən ancaq Qərib Mehdi olub. Pulumuz olmayanda cibimizə pul qoyub, yerimiz olmayanda evində gecələmişik. Ac olanda bizi qonaq eləyib. Mənim şeirlərimi makinada özü yazıb. O vərəqləri mən indi də saxlayıram.

Qərib Mehdi Gəncəni bizə o qədər doğmalaşdırdı ki, axırda şəhəri öz kəndimiz bildik. Qərib Mehdi Gəncə ədəbi mühitini 80-ci illərdən canlandırdı. Bu gündə ədəbiyyat adına Gəncədə nə varsa, hamısı Qərib müəllimin adı ilə bağlıdır. O vaxt hamımız onun başına toplanırdıq. O, bir ədəbiyyat şamı idi. Onun şamının işığına gəlməyən yox idi.

O vaxt Qərib müəllim Alimlər evinin nəzdində “İlham” Ədəbi Birliyini yaratdı. Böyük bir ədəbiyyat ocağı alovlandı. Bizə söz verdi, şeirlərimizi oxuduq. Təhlillər apardıq. Biz gənclər “İlham” Ədəbi Birliyində şeir haqqında fikir bildirməyi, mühakimə yürütməyi öyrəndik. Şair üçün bu, əsas məsələ idi. Adlı - sanlı şairlər məşğələlərdə şeir oxumaqdan çəkinirdilər. Hər həftə “Gəncənin səsi”(o vaxt “Kirovabad kommunisti”) qəzetində bir səhifə şeirlərimiz çap olunurdu. Hər dəfə Qərib müəllim birimizi oxuculara təqdim edirdi, tanışlıq kimi şeirlərimizə ön söz yazırdı. Bizi müdafiə edirdi, qoruyurdu. Hətta bizim şeirlərimizdəki yeniliyi dəyərləndirdiyinə, müdafiə etdiyinə görə, ən yaxın dostları və qohumları ilə üz-göz olurdu.

Qərib Mehdi həyatın dibindən gələn yazıçıdır. Yaşadığı dövrün “sancıları”ni ifadə edən, olduğu kimi göstərən, daim təzələnən yazıçıdır, daha doğrusu yazıçımızdır.

Qərib Mehdi nəsri bəzən emosional, bəzən düşüncəli, bəzən isə tamamilə poetik görünən nəsrdir. Vaxtı ilə onun gənclik çağlarında yazdığı “Rast”, “Qərib hey” əsərlərinin əks - sədası indi də kəsilməyib.

Professor, unudulmaz müəllimim Sadıq Şükürovun xatirələrində oxuyuram: “Mən 1960-cı illərin əvvəllərində gənclik ehtirası ilə çalışır, tədbirlərdə iştirak edir, ədəbi-nəzəri toplantılarda məruzələr oxuyurdum. Bir dəfə M.Qorki adına kitabxanada “Müasir Azərbaycan hekayələri” mövzusunda məruzə ilə çıxış etmişdim. Bunu bilən Mir Cəlal müəllim maraqla soruşdu:

- Əyə, Şükür (bu ifadə ilk dəfə S. Vurğunun dilindən çıxmışdır), o məruzədə Qərib Mehdinin “Qərib hey...” hekayəsindən danışmısanmı?

Mən suçlu adam kimi astadan cavab verdim:

-Xeyr, professor. Hələ ki, Qərib Mehdinin yaradıcılığı ilə tanış ola bilməmişəm.

Elmi rəhbərim incik bir qınaqla səsləndi:

-Bəs onda nədən danışmısan?”

Sadıq Şükürov yenə xatirələrində yazır:

“Qərib Mehdi ilə bağlı ikinci bir söhbətin də şahidi olmuşam. Direktor Əzizə Əhmədova ilə görüşmək üçün “Gənclik” nəşriyyatına getmişdim. Bir azdan Mir Cəlal müəllim də içəri daxil oldu. Sən demə, Əzizə xanım ondan vaxtı olanda yolunu nəşriyyatdan salmağı xahiş edibmiş.

Əzizə xanım:

- Mir Cəlal müəllim, siz bu il 10 cap vərəqi həcmində bizim nəşriyyyatın planındasınız. Əlyazmalarınız isə 8 cap vərəqi həcmindədir. 2 cap vərəqi də gətirsəniz, həcm tamamlanacaq.

Mir Cəlal:

- Əzizə xanım, xahiş edirəm məni öz payına qane olmayıb, onun- bunun payına göz dikənlərlə qarışdırmayasınız. 8 çap vərəqi bəsimdir. Qalan 2 çap vərəqini gələcəyinə ümid bəslədiyim istedadlı gənclərə verirəm. Elə biri Qərib Mehdi. Onun yaradıcılığı ilə tanışsınız? Gəncəli cavanın “Qərib hey...” hekayəsi kövrək hisslərin poetikasıdır. Narahatlığa dəyməz, bizi əvəzləyəcək istedadlı gənclərimiz var”.

Göründüyü kimi, Mir Cəlal müəllim istedadlı gənclərə köməyini əsirgəmirdi. Ona görə də Qərib Mehdi Mir Cəlal müəllimdən gələn işıq silsiləsinin yeni istedadlı gənclərə ötürürdü. Bu gün də o işıq seli axmaqda davam edir.

Yuxarıda dediyim kimi, mənim şeirlə, daha doğrusu, özümlə ilk tanışlığım onunla başlayıb. Orijinal şair səciyyəsi, doluxsunmuş gözlər (Bəlkə də dolmuş) üzündə həyat məmnunluğu (bəlkə də, ilıq bir təbəssüm) yaşayan bu gözəl insan mənim əlimdən tutaraq həyatın, ədəbiyyatın yolu ilə irəliləməyə kömək edib. Təkcə mənimmi? Sərvaza da, rəhmətlik Nizami Aydına da, Valehə də, Xosrova da, Xəzəngül xanıma da qayğı göstərib. Bir sözlə, Gəncə kimi böyük bir şəhərin son 40 illik bir dövründə yeni ədəbi nəslin yetişməsində onun müstəsna rolu, yaratdığı “İlham “ Ədəbi Birliyinin böyük təsiri olub.

Mən Qərib Mehdini həmişə tənha görmüşəm. Ona görə tənhadır ki, böyükdür. Bəzən ona qarşı olan kiçiklər birləşirlər ki, nəyəsə oxşasınlar. Amma Qərib Mehdi böyüklüyünün qarşısında bütün çoxluq mənasız və acizdir.

Bakı ədəbi mühitində də Qərib Mehdini yaxşı tanıyırlar. Hamı bilir ki, mən görkəmli yazıçı Qərib Mehdinin tələbəsiyəm. Bununla fəxr edirəm. Hər dəfə gözəl tənqidçimiz Vaqif Yusifli məni görəndə “Qərib hey “ deyir. Məncə, bu, qəribsevərlərin hesabatı kimi səslənir. Yəni özündəsənmi, yerindəsənmi? Bakıdakı bütün qələm dostlarım Qərib Mehdini çox sevirlər.

Bu gün “Gəncə” deyəndə mənim üçün ilk yada düşən Qərib Mehdi olur. Düzdü, qələminə hörmət bəslədiyim başqa qələm sahiblərinin adlarını da çəkə bilərəm. Ancaq mənə görə Qərib Mehdinin öz yeri var. Qərib Mehdi mənim üçün yaralı bir könüldü, yaxud yaralı bir şikəstədir.

Məni ilk dəfə o təqdim edib dövri mətbuata. Mənə görə münaqişələrə düşüb. Təkcə mənəmi görə? 1980-ci illərdə ədəbi gəncliyi müdafiə etdiyinə görə onu gözümçıxdıya salırdılar, bunların hamısı yaxşı yadımdadır.

Qərib Mehdinin nəsri yuxarıda dediyim kimi, daim təzələnən, “nəfəs alan” “genişlənən” öyrədən bir nəsrdr. O, hər bir əsərinin sonunda oxucunun danışmağı üçün yer qoyur. Ədəbiyyata gələn gənc yazıçılar, şairlər üçün onun bütün əsərlərinin sonunda yeni bir abzas var. Hər yazıçıda belə bu abzas olmur. Ədəbiyyata yeni gələnlər ilk əsərlərini bu abzasdan başlayırlar. Çünki Qərib Mehdi öyrədən yazıçıdır.

Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri Gəncədə yaşayır və gözəl əsərləri ilə oxucuları sevindirir. Onun əsərlərində Azərbaycan dilinin saflığı nəfəs alır və bu dillə Azərbaycan dövlətçiliyinə, vətəninə, müstəqilliyinə böyük məhəbbət ifadə olunur.

Abırlı-həyalı, gözü-könlü tox olan bu gözəl insanın - yazıçının böyük qayğı və diqqətə ehtiyacı var. Bu qayğının bir tərəfini, yəni onun əsərlərinin tədqiqi, təbliği tərəfini tənqidçilərimiz görməlidir, bu onların işləridir. Digər tərəfini bizlər, qəribsevərlər görməliyik. Onun xalq yazıçısı adına layiq görülməsi və ömürlük prezident təqaüdünə təqdim olunması məsələsini ədəbi ictimaiyyətin yadına salmalıyıq.

Bu il Qərib Mehdinin 80 yaşı tamam olur. Onun yazılarındakı səmimiyyət, enerji, ruh, ilham, üzündəki sevinc və məmnunluq elə 40 il bundan qabaq gördüyüm kimidir. O yeni bir çoşqu ilə yazıb yaradır.

Mən Azərbaycanın ədəbi xəritəsini qələm adamları işarə edirəm. Şəhərlər ən çox qoynunda yaşayan qələm adamları ilə tanınır indi.

Adi bir fakt. Bakı şəhərində taksiya oturub deyəndə ki, məni Zəlimxan Yaqubgilə apar, sürücü ünvan soruşmaz, eləcə aparardı Zəlimxan Yaqubgilə. Taksiyə desən ki, Musa Yaqubgilə gedirəm. Aparır İsmayıllının Buynuz kəndinə. Belə də deyə bilirəm: Mən Qərib Mehdigilə gedirəm, taksi o dəqiqə aparacaq Gəncə şəhəri Abdulla Şaiq küçəsi 14-ə. Bax, bu elə-belə hadisə deyil. Şairlər artıq şəhərlərin ünvanı olur. Sadəcə bu çevrilməni unutmayaq.

Qəşəm NƏCƏFZADƏ

525-ci qəzet.-2016.- 16 iyul.- S.16.