Seyid Əzimin maarifçi fəaliyyəti

Əməkdar müəllim, Təhsil Nazirliyinin Elmi-Metodiki Şurasının bölmə üzvü

1879-cu ildə Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasının müsəlman şöbəsi açılanda orada dərs deyəcək azərbaycanlı müəllimlər axtarılmağa başlandı.

Seminariyanın yeni şöbəsində oxuyacaq tələbələrə ana dili və şəriətdən iki müəllimin dərs deyəcəyi müəyyənləşdirildi. Onların biri sünniməzhəb tələbələrə, digəri isə şiəməzhəb tələbələrə dərs deməli idi. Bu məqsədlə görkəmli şərqşünas, 1851-ci ildə Sankt-Peterburq Universitetinin Şərq fakültəsinin 1851-ci il məzunu A.P.Berjenin rəhbərliyi ilə namizədlərin axtarışına başlanır. Sünniməzhəb tələbələrə Zaqafqaziya Əhli-Təsənni İdarəsinin katibi Hüseyn Əfəndi Qayıbovun namizədliyi irəli sürülür.

H.Ə.Qayıbov A.P.Berjenin yaxşı tanıdığı qələm sahiblərindən biri idi. 1869-cu ildə Almaniyanın Leypsiq şəhərində A,P.Berjenin kitabı nəşr olunmuş, orada müsəlman (Azərbaycan-N.N.) şairlərinin şeirləri toplanmışdı. M.F.Axundovun xahişi ilə bu şeirlərin toplanmasında Zaqafqaziya Əhli-Təsənni İdarəsinin katibi H.Ə.Qayıbov böyük xidmət göstərmişdi. Zaqafqaziyada təhsil sisteminə nəzarət işində əhəmiyyətli rol oynayan A.P.Berje birgə ədəbi-şərqşünaslıq işi sayəsində yaxından tanıdığı H.Ə.Qayıbovun zəhmətini onun vəzifəsini artırmaqla qiymətləndirmişdi. Belə ki A.P.Berjenin zəmanəti ilə H.Ə.Qayıbov asanlıqla Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasına Qafqaz Təhsil Dairəsinin popeçiteli K.P.Yanovskidən təyinat almışdı.

Seminariyanın şiəməzhəb tələbələrinə ana dili və şəriətdən dərs demək üçün iki namizədin sənədləri araşdırılır. Onlardan biri Zaqafqaziya Ruhani İdarəsinin üzvü Əbdüssəlam Axundzadə, digəri isə Şamaxı şəhər məktəbinin ana dili və şəriət müəllimi Hacı Seyid Əzim Seyid Məhəmməd oğlu Şirvani idi.

Bu barədə Tiflisdə nəşr olunan “Ziya” qəzetinin 6 sentyabr 1879-cu il tarixli 33-cü nömrəsində “ Seminariya barəsində “ ətraflı məlumat verilir:

“Əhli-təsənni tərəfindən əqaidi-diniyyənin təlimi müsəlman müəllimlərinin bu halda Tiflisdə cənab müfti həzrətlərinin təhti-nəzarətində olan müsəlman məktəbinin müəllimi Qayıbova həvalə olunur. Və əhli-şiyə tərəfindən ancaq ehkam şəriyyəni təlim etməklik şeyxülislam həzrətlərinin təhti-nəzarəti alilərində olan məktəb müəllimi Axundzadəyə və ya ki, Şamaxı rus məktəbinin və Məclis Məktəbinin müsəlman müəllimi olan. Hacı Seyid Əzim Şirvaniyə həvalə olunacaqdır.Bu məsələnin həlli Popeçitel İdarəsində (Qafqaz Təhsil İdarəsində-N.N.) həll olunacaqdır.Yuxarıda göstərilən məktəblərin əhvalatından bir növ xəbərdar olduğumuzdan zikr olunan müəllimləri təbrik və təhnit ( mübarəkdarlıq-N.N.) ) zəminində acizanəmiz oldur ki,onlara etibar olunan darülmüəllimün mədrəsəsinin... pişrəftində sai (çalışan,səyli-N.N.) və cahid (cəhd edən -N.N. ) olalar”.

Müəllimlik müsabiqəsində iştirak etmək üçün S.Ə.Şirvani Tiflisə yola düşür.Lakin müsabiqədə dövrünün görkəmli din xadimi, hakim dairələrinə daha yaxın olan Əbdüssəlam Axundzadəyə uduzub geri qayıdır. S.Ə.Şirvani Tiflisdən Şamaxıya qayıdarkən yolüstü Gəncədə Nizaminin məqbərəsini ziyarət edir. Nizaminin o zaman baxımsızlıq ucbatından ürək ağrıdan uçuq-sökük məqbərəsi Seyid Əzimi narahat edir. Seyid Əzim şeirə, sənətə göstərən bu biganəliyi öz halı ilə müqayisə edib, məşhur rübaisini söyləyir:

Ey Şeyx Nizami, ey nizamı dağılan,

Ey Gəncədə izzü ehtişamı dağılan,

Olmuşmu səninlə mən kimi aləmdə

Beyti, evi, məktəbi, kəlamı dağılan?

S.Ə.Şirvani Şamaxıya qayıdır və əvvəlki kimi iki məktəbdə pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir. Zəmanəsinin dövri mətbuatında - Tiflisdə Azərbaycan dilində nəşr olunan “Ziya” qəzetinə yazılar yazır, başladığı təzkirə üçün yeni-yeni materiallar toplayır,ölkəşünaslıq materialları üzərində işləyir, Şamaxı ədəbi məclisinin məşğələlərində maraqlı poeziya nümunələri ilə çıxış edir, məktəb yaşlı uşaqlar üçün nəsihətamiz əsərlər yazır, həm Azərbaycan, həm də fars dillərində yüksək poetik dəyərli əsərlər yaradır.

Bu illərdə S.Ə.Şirvaninin beynəlxalq şeir müsabiqələrində fəal iştirakı da diqqəti cəlb edir. Müxtəlif vaxtlarda üç dəfə Türkiyənin maarif naziri olan Minif Paşanın Tiflisdə Azərbaycan dilində çıxan “Ziyayi-Qafqasiyyə” qəzetində açdığı “Ey bülbül” adlı Ezop maneralı şeir müsabiqəsinə qoşulan Azərbaycan şairlərindən biri də Seyid Əzim Şirvani olur. S.Ə.Şirvani zəmanəsinin bəyənilən işıqlı fikir adamlarından biri idi.Onun ayrı-ayrı tarixi şəxsiyyətlərə, şair və din xadimlərinə yazdığı qəsidələr hələ də öz ciddi elmi təhlilini tapmamışdır.

S.Ə.Şirvani rəmzlər ustası idi. Onun rəmzlərini, adi söz içində dediyi sözləri başa düşmək, anlamaq üçün ədəbiyyatşünaslarımız hələ çox işləməlidirlər.

Cəmiyyətdə S.Ə.Şirvaninin mövqeyini hamıya tanıtmaq üçün dövrün dini rəhbərləri səmərəli işlər görürdülər. Onlar Seyid Əzimin maarifçilik fəaliyyətinin kölgədə qalmasına heç cür razı ola bilmirdilər. Zaqafqaziya şeyxülislamı Əhməd bəy Hüseynzadə, müftilər Əbdülhəmid Əfəndizadə və Hüseyn Əfəndi Qayıbov S.Ə.Şirvaniyə həmişə qayğıkeşlik etmişlər. Məhz onların qayğısı nəticəsində 1886-cı ilin noyabr ayında Seyid Əzim Şirvaninin maarifçilik və müəllimlik fəaliyyətini dövlət səviyyəsində qiymətləndirmək haqqında ciddi addımlar atıldı. Qafqaz Təhsil Dairəsi 27 dekabr 1886-cı il tarixində 11795 nömrəli məktubu ilə Zaqafqaziya Şiə İdarəsinin rəhbərliyinə müraciət edərək, Hacı Seyid Əzim Seyid Məhəmməd oğlu Şirvaniyə Stanislavski lenti üzərinə sancaqlanan “Za userdie” (“Səylərinə görə”) gümüş medalı verilməsi barədə material hazırlayır. Bakı-Dağıstan Xalq Məktəbləri müdiriyyətinin adından da Qafqaz Təhsil Dairəsinin popeçiteli K.P.Yanovskiyə təqdimat məktubu göndərilir. Veriləcək gümüş medal barədə həm Zaqafqaziya Şiə İdarəsinin, həm də digər qurumların münasibəti öyrənilir. Heç kəs S.Ə.Şirvaniyə maarifçilik fəaliyyətinə görə “Za userdie” gümüş medalının verilməsinə mane olacaq fikir söyləmir.

Təəssüf ki, S.Ə.Şirvani Stanislavski lenti üzərindəki bu gümüş medalı 7 manat 50 qəpiklik poçt rüsumuna görə uzun müddət ala bilmir. Medal sahibinə çatdırılanda isə şairin ölümünə 10 gün qalırdı.

Nazim NƏSRƏDDİNOV

525-ci qəzet.- 2016.- 23 iyul.- S. 23.