Qoytuləli körpüsü - “Bir sədanın ardınca” povestindən parça

...Yadına ötənlərdən bir əhvalat düşdü, bəlkə də həqiqətə oxşayan xeyirxah bir yalan!

Burası da var idi ki, bu əhvalatı dilinə yalan yaraşmayanın birisindən eşitmişdi; Qoytuləli adında, ağzıdualı, əlləri həmişə Allahın dərgahına açılan fağır birisi gecəyarısı şirin yuxu yatdığı yerdə hövlnak oyanıb isti yorğan-döşəyindən dik qalxır. Demə, nurani bir qoca yuxusunda ona:

- Qoytuləli, qismətin Ərdəbildədir, get ardınca, - söyləyərək kişini xoş xəbərlə müjdələyir...

İndi Həbib də bir ah çəkib: - Əşi, məyər bəxtim o Qoytuləlinin bəxtidir ki, mən də yuxumdan şirin bir qismətin sorağı ilə oyanam? Yox, məni yuxumdan edən nəsə bir sədadı, haraydı...

Beləcə fikirləşə-fikirləşə Həbib xəyallara baş vurdu, dilinə yalan gəlməyən həmsöhbətinin ona elə həyatın öz içindən gələn dadlı-duzlu, xoş ovqatlı əhvalatı necə şirin-şirin nəql eləməyini bir də yadına saldı...

...Bizim qədimdən qədim Dərələyəz elindəki, Köçbək kəndində evdən-abadanlıqdan damı küləşlə örtülü yastı-yapalaq bir koması, maldan-qaradan da bir ala inəyi ilə boz ulağı, elə o heyvanların güclə yerləşdiyi tövləsi, döşənəcəkdən də bir həsiri, bir də o həsirin üstündə yatıb durmağa arvadı Güleyşənin bir vaxt dədəsi evindən cehiz gətirdiyi bir dəst yorğan-döşəyi olan Qoytuləli adlı xoş niyyətli, oğul-uşaqdan da baxtı hələ ki, onu qabaqda, irəlidə gözləyən kasıb bir kişi yaşayırmış.

...Elə o Qoytuləli bir gün komasının torpaq döşəməsini elə boya-boy tutan o həsirin üstündə salınmış Güleyşənin cehiz yorğan-döşəyində şirin yuxudaykən ağappaq uzun saqqalı sinəsini qurşağınacan örtən nurani bir qoca ona yaxınlaşıb qarşısında dayanır. Qoytuləliyə ehtiramla salam verib, hal-əhval tutur, sonra da:

- Qoytuləli, yatmısansa oyan, oyaqsansa eşit, bil və agah ol! Ərdəbildə səni qiymətli bir qismət gözləyir, yubanmadan yola çıx, get o qismətini al, qayıt, - deyir və sağollaşıb gəldiyi kimi də sakitcə çıxıb gedir.

Yuxudan hövlnak oyanan Qoytuləli eşitdiyi xəbərin həyəcanından üz-gözündən üzü aşağı sellənib axan tərini Güleyşənin cehiz yorğanın qırağı ilə silib qurulayır.

Kişinin gecənin bir aləmində yuxudan belə qəfil oyanıb qalxmasının həcinini duyan arvadı Güleyşə də daha yata bilərdimi, o da yerindən qalxıb ərinə:

- Nə olub, ay Qoytuləli, ay evi xaraba qalmışın oğlu, elə indicə yatıb yuxuya getmədinmi? Nə oldu, yenə qalxıb millənib sancıldın döşəyin ortasına belə, - deyə gözlərini ovxalaya-ovxalaya gileylənib ərini məzəmmət etməyə başlayır.

Qoytuləli də nəfəsini dərib:

- Arvad, bəlkə də inanmayacaqsan, ancaq indicə qəribə bir yuxu gördüm, - deyir, - bəs belə-belə... Və sonra da o yuxuda görüb eşitdiyini biz də sizə nəql etdiyimiz kimi açıb Güleyşəyə danışır.

Güleyşə də əlini-əlinə vurub şaqqanaq çəkir, rişxəndlə:

- “Ac toyuq yuxusunda darı görər” məsəlini atalarımız elə boşuna belə deməyiblər ki, ay kişi! Elə sənin kimi yanı üstə yatanlar üçün deyiblər də, bəsdir döşəyi “şumladın”, haydı, yıxıl yat, - deyə bu gecə yarısı onu şirin yuxudan edən ərini xəyalpərvərlikdə günahlandırıb o ki var danlayıb, sonra da kəlləsini atıb rahatca yatır.

Aradan bir müddət keçəndən sonra o nurani qoca yenə də Qoytuləlinin yuxusuna girib:

- Ay kişi, ay Qoytuləli, ay haqqınyeməz, sənə söz dedim axı! Qismətin Ərdəbildədir, get ardınca, yubanma, - deyərək bu dəfə incik halda çıxıb gedir.

Qoytuləli təkrar gördüyü eyni yuxunu yenə də arvadına danışır. Onu da əlavə eləyir ki, müdrik qoca sözünə qulaq asıb Ərdəbilə getmədiyinə görə ondan əməllicə incik düşüb, əvvəlki ilk gəlişindəkindən fərqli olaraq, ayrılanda da elə küsənmiş kimi çıxıb gedib.

Güleyşə bu dəfə cehiz yorğanını elə o müdrik qoca sayağı incik halda Qoytuləlinin üstündən acığla çəkib alaraq, “öz yuxularınla bezikdirdin məni”, - deyib kişini çıp-çılpaq, lüt ayaza qoyur...

Beləcə aradan günlər, həftələr keçir və gördüyü yuxunu da, elə yuxuda gördüyü o nurani qocanı da artıq unutmaqda olan Qoytuləli yavaş-yavaş özünə gəlib gündəlik vərdişlərini yenə də doğru-dürüst yerinə yetirib rahatca da uyumağa başlamışdı. Ərdəbilə getmək qisməti barədə o müjdə də daha başından çıxmışdı. Gördüyü yuxuları da arvadının danışdığı kimi xoş arzuları, ürəyindən keçən şirin xəyalları ilə bağlayıb toxdamışdı.

...Qoytuləli o gün evə yorğun dönmüşdü. Givin bir başını ala inəyin, o biri başını da boz ulağın boynuna taxıb xışı qoşaraq dan yeri söküləndən şəfəq qaralanadək min əziyyətlə neçə ilə kölət edib koldan-kosdan, kökdən-kötükdən, daşdan-çınqıldan qarış-qarış təmizlədiyi daşlı talada, keranlıqda cüt sürmüşdü. Əslində isə “cüt” sürüb daşlağı qarışdırmışdı. “Filankəsin çörəyi daşdan çıxır” məsəlini də vərin başında heyvanları hər hovlayıb dönəndə gah asta-asta pıçıldamış, gah da lap ucadan hayqırmışdı. Axşam da elə özü gündə olan heyvanları da qabağında ombalarını çəkə-çəkə birtəhər evə yetişib özünü həsirin üstünə atıb kürəyini də komanın divarına dirəyib qalmışdı.

Güleyşənin axşam üçün olan-olmazdan tədarük elədiyi isti-soyuğu gətirənəcən kişini elə oturub belini divara dayadığı yerdə yuxu aparmışdı.

Kişi elə təzəcə yuxuya getmişdi ki, yenə də o köhnə “dostu” yatdığı yerdə onu haqlayıb yaxaladı. Bu səfər nurani qoca salamsız-kəlamsız Qoytuləlinin çənəsinin altına girib heç əhvalına uyğun gəlməyən bir tövrlə:

- Qoytuləli, ay Qoytuləli, ay bivec, mən sənə qismətin Ərdəbildədir, get al, götür gəl, demədimmi? İndi al gəldi, cəzanı çəkəcəksən, - deyərək kişinin yambuzlarını əlindəki şiv çubuğun ağzına verib baş-gözünü də o ki var yumruqlaya-yumruqlaya: - Hə, indi gedəcəksənmi? Söylə! Yoxsa yenə gecələr bu həsirin üstə payandaz olub Güleyşənin cehiz yorğanına sığınacaq, gündüzlər də ala inəklə boz ulağa cəbr çəkdirəcəksən? Haydı, cavab ver, gedəcəksənmi? - deyə şiv çubuğunu və yumruğunu təkrar işə salırdı. Qoytuləli inləyir, “gedəcəyəm, dədəm qurban, öldürmə, vallah, gedəcəyəm”, - deyə yalvara-yalvara nurani qocanı əmin, arxayın edib əlindən birtəhər qurtarır.

Axır ki, pirani qoca Qoytuləlidən vəd alıb ondan əl çəkir, gedəcəyinə arxayınlaşandan sonrasa: - Yolun açıq olsun, - deyə gəldiyi səmtə tərəf dönərək çubuğunu da yanı ilə sürüyə-sürüyə uzaqlaşıb çıxıb gedir.

Qoytuləli bu dəfə Güleyşənin səsinə qan-tər içində yuxudan oyanıb səntirləyərək yerindən qalxır. Təlaşdan gözləri alacalanmış, qarşısında dim-dik duran arvadı:

- Qoytuləli, ay Qoytuləli, yenə nə oldu sənə, bu dəfə də yuxuda nəydi ağlayıb-sıtqadığın, yalvarıb “öldürmə, bəsdi, gedəcəyəm” deyə fəryad-fəğan elədiyin? Atam-anam sənə qurban, ay kişi, bəlkə havalanmısan, evim yıxılıb, - deyə biçarə Güleyşə aşağı əyilib ocaqdan iri bir kömür parçası götürüb əlindəki mis kasa dolu suyun içinə ataraq ərinə tərəf uzadıb:

- Al iç, al iç bu suyu, ürəyin işıqlansın, yəqin yenə bivaxt çağı o xaraba dərədən ötmüsən. Neçə dəfə sənə axşama qalma deməmişdimmi? Al iç, al iç bu suyu...

Qoytuləli kasanı Güleyşənin əlindən alıb elə kömür qarışıq başına çəkib, suyu birnəfəsə içir. Sonra da dərindən bir nəfəs alıb yerindən qalxıb qapıya tərəf yeriyəndə arvadı kişinin qabağına yeriyib:

- Qoytuləli, hara, haraya gedirsən, ay evi yıxılmışın oğlu, - deyib arada da dizlərinə çırpa-çırpa: - Əcinnələr aparır kişini, əcinnələr - deyə vay-şüvən qoparır.

Qoytuləli ayaq saxlayıb durur. Özünə toxdaqlıq verib indicə qalxdığı yerə tərəf dönüb çömbələn oturur, arvadını da qənşərində oturdub:

- Güleyşə, o kişi, o pirani qoca yenə yuxuma girmişdi, - deyir, - elə yenicə kiprik çalmışdım ki, kişi qabağımda peyda oldu. Bu dəfə yaman qəzəblənmişdi. Əlində də şiv çubuq vardı... Sənə Ərdəbilə get, qismətin ordadır, deməmişdimmi, indi al gəldi! - deyə qeyzlənib məni döyməyə başladı. “Gedəcəyəm” deyib söz verməsəydim, bəlkə də məni öldürəcəkdi... Kişi balaca toxtayıb arvadının üzünə baxır: - Güleyşə, - deyir, - o nurani sifətə elə bir zəhm qonmuşdu ki, bəlkə də inanmayacaqsan, ancaq Əzrailin özünü andım. Kişi hələ də tövşüyə-tövşüyə: - Yox, daha qala bilmərəm, yola düşürəm günü elə sabah, Ərdəbilə...

Yol üçün evin olan-olmazından xurcunu dolduran Qoytuləli: - Mən qayıdanacan südünü içib birtəhər gününü keçirərsən, - deyə ala inəyi də arvadına tapşırıb, özü boz ulağı yedəyinə alıb, elə o günün səhəri, obaşdandan “hardasan, ay Ərdəbil, gəldim” deyib yola çıxır.

lll

...Qoytuləli neçə-neçə diyardan ötüb uzun yol keçib, gəlib yetişir başı “ağ çalmalı” ulu Savalanın ətəklərinə.

“Qismətli” yolçu elə kainatın özü qədər qədim və əzəmətli dağın yamaclarından axıb gələn Acıçayı, Balıqçayı, Qarasuçayı keçib neçə-neçə dərin dərəni addayıb yaylalar, vadilər boyu binə olan kənd-kəsəyi bir-bir arxada qoyub mənzil başına yaxınlaşmaqdaydı. Ərdəbilə bir mənzil yolu qalmışdı. Yorulmuşdu, yeyəcəyi, olan-qalan ərzağı da hələ ötən axşamdan tükənmişdi. Təkcə suyun, bir də tərə-türənin ümidinəydi. Yamaclardan çaylaq daşlarını öpə-öpə süzülüb gələn, yerin dərin qatından qaynayıb axan gur bulaqlardan ovuc-ovuc su içir, qursağı korruq verəndə də əyilib yaz ağzı aləmi ətrinə boyayan çələmirdən, pəldən, gazanadan, yemlikdən, bulaqotundan üzüb nəfsini toxtadırdı.

...Axşam düşürdü, yamacın dibində, rəməlikdə qarşısı arana, düzənliyə açılan bir kənd gördü. Olan-qalan gücünü toplayıb ulağına “hoş” deyib hayladı. Məqsədi günün gözü qaralmamış kəndə yetişib bir Allah bəndəsinə üz tutmaq, bir doyumluq yemək, bir gecəlik də sığınacaq tapıb daldalanmaq, sübh erkəndən də yoluna davam etmək idi.

Kəndin qırağında el yolunun başında geniş bir meydanda bir xeyli uşaq, yeniyetmə toplaşmışdı. Oğlanlar dəstələrə bölünüb çilingağac, qayışgötürdü oynayır, başqa bir dəstə isə sapandla uzağa daş atmaq məharətlərini göstərirdilər.

Bir-birlərini haylayıb oyunu başa vurmağa tələsməklərindən uşaqlar da görünür, axşamın düşdüyünü hiss edir, bir an əvvəl başladıqları oyunlarını başa vurmaq istəyirdilər.

Qoytuləli uşaqların bərabərinə yetişəndə ulağını əyləyib dayandırdı. Yad yolçunun nəsə soruşub öyrənmək istədiyini duyan yeniyetmələr də bir anlığa oyunlarını dayandırıb kişiyə tərəf dönüb gözlədilər.

Qoytuləli salam verib alandan sonra: - Ay uşaqlar, qabaqdan görünən bu hansı kənddi, camaatı müsəlman əhlidirmi? - xəbər aldı.

Uşaqlar da bir ağızdan: - Bəli, biz hamımız müsəlman əhliyik, bu kənd də bizim kəndimizdir, adı da Dicvicindir, - dedilər.

Qoytuləli: - Allah kəndinizi abad eləsin, ay bala, kəndiniz müsəlman olduqları qədər də yəqin ki, qonaqpərvər olar, inşallah, - deyib boz ulağını mahmızladı.

Qoytuləli yedəyində boz ulağı kəndin ortasından keçən el yolu ilə fağır-fağır addımlayır, arada sağa-sola döyükə-döyükə baxıb keçib gedirdi. Görən də zənn edərdi ki, sanki kişi yad adamın həcinini alıb çəpər arxasından, doqqaz başından lap-lap hürən itlərin qəfil hücumundan qorunmaq üçün belə sərvaxt hərəkət eləyir. Düzdür, yad yerdə, nabələd yolçu üçün mionqoz - pusquya durub xaincəsinə hücum edən bəd itlər sarıdan da narahatçılığı vardı, ancaq ürəyindəki bir Allah bəndəsinin onu görüb qonaq dəvət eləsə, bu gecəni bu kənddə, Dicvicində gecələmək, səhər erkəndən yenə yoluna düzəlmək idi.

İrəlidə, geniş bir həyətin qabağında yarıyaş bir kişi belini capma qaya parçalarından palçıqla hörülmüş möhrəyə dayayaraq taxta kətilin üstündə oturmuşdu, yəqin ki, mal-heyvanın çöldən dönməsini gözləyirdi.

Qoytuləli yedəyində boz ulağı kişinin bərabərindən keçəndə ucadan bir salam verdi.

Həyətin ağzında oturan yarıyaş kişi də elə oturduğu yerdən yoldan ötənin salamını aldı. Özgə bir söz deməyib əlavə bir şey soruşmadı.

Qoytuləli ayaqlarını sürüyə-sürüyə bir az irəli getmişdi ki, qapı ağzında oturan kişi birdən nə düşündüsə elə arxadan: - Ay qardaş, kimsən, nəçisən, heç bu yerlərin adamına oxşamırsan? - deyə xəbər alır: - Bu şər qarışan vaxtı kəndi arxada qoyub, xeyir ola, hara belə gedirsən?.

Qoytuləli də elə təngənəfəs, ümidlə: - Bəs belə-belə... - Qərib bir yolçuyam, Dərələyəzdən gəlib Ərdəbilə gedirəm, - deyə niyyətini bəyan eləyir.

Kişi:

- Ay qardaş, adını çəkdiyin o Dərələyəz nədir, haradır, bilmirəm, ancaq biləsən ki, burdan Ərdəbilə hələ bir günlük yoldur, irəlidə də başqa kənd-kəsək yoxdu. Çöldə qalıb qurda-quşa yem olarsan, gəl, dön evə, qonağım ol, sabah gün işığında çıxıb yoluna gedərsən,- deyə yolçunu sidq ürəkdən evinə dəvət elədi.

Elə həqiqətən bəxti ayaq üstə imiş... Qoytuləlinin ümidləri, deyəsən, axır ki, göyərirdi. Kişinin kəndə girəndən bəri gözlədiyi də elə belə bir təklif deyildimi?

Qoytuləli ta bayaq, eşşəyinə “çoş” deyib düşməkdə olan axşamın qaranlıq xofuna, bir də aclıqdan heydən düşən ayaqlarına baxır, boz ulaq da ki, öz yerində; ayaq saxlayıb geri dönür, kişinin evinin doqqazına, onun oturduğu yerə tərəf yön alırdı. Elə uzaqdan kişiyə doğru gələ-gələ: - Allah köməyin olsun, ay qardaş, Allah evini abad eləsin, elə səhərdən bəri Allaha yalvarırdım ki, bir səxavətli, qonaqpərvər Allah adamı çıxaydı rastıma, heç olmasa mənə bir gecəlik sığınacaq verəydi. Özüm də yorulmuşam, həm də.... Ac olduğunu daha açıb demir.

Ev yiyəsi elə ona çatar-çatmaz qonağının qabağına yeriyib əl uzadaraq: - Adım Səlimağadır, - deyir. Qoytuləli də kişinin əllərini iki əlli bərk-bərk sıxıb özünü nişan verir.

- Buyur, buyur, - deyə ev yiyəsi irəlidə, Qoytuləli də boz ulağı yedəyində, kişinin arxasınca doqqazdan həyətə keçirlər. Qoytuləli elə doqqazdan azca aralı, pəyənin qabağında, boz ulağın noxtasını payaya keçirib arxayınlıq üçün etibarlı bir kürmək-bədə-bəddə əlbəəl açılan düyün də vurub, Səlimağanın nişan verdiyi saman dolu şiv çubuqdan hörülmüş vez səbəti də sürüyüb heyvanın qabağına qoyur.

-Ye, ay Allahın heyvanı, ye, sən də neçə gündür ac-susuz bu yollardasan, - deyir.

Evin kandarından içəri keçəndə, Səlimağa qonağına bir də “xoş gəldin” edərək kişini geniş otağın lap baş tərəfinə keçirib: - Otur, qardaş, sən bir hovur nəfəsini dər, mən də mal-heyvanı yerbəyer edib əlbəəl dönürəm, - deyərək otaqdan çıxır.

Qoytuləli palazın üstünə cərgə ilə düzülmüş döşəkçələrdən birinə yanını verib heç əməllicə rahatlanmamış, indicə keçib gəldiyi həyətdən elə bir vay-şüvən qopdu ki, qiyamət deyilən onun yanında heç nəydi. Qoytuləli yerindən dik atılıb qaçaraq özünü qapıya yetirdi, orada da qərar tutmayıb hövlnak həyətə atıldı. Bir az əvvəl ədəb-ərkanla, onu sidq ürəklə evinə qonaq dəvət eləyən ev yiyəsini, Səlimağanı elə həyətin ortasında al qan içində yerə sərili gördü. Təpəsindən əl ağacı ilə kişini vurub yerə necə sərmişdilərsə, o uzandığı yerdən bir daha heç ayağa qalxana oxşamırdı. Səlimağanın başından qızıl qanı elə oxlovlayıb axırdı ki, durdurmağa heç bizim o Gülxar arvadın da hünəri yetməzdi...

Hücum eləyən tərəf: - Vurun köpəy uşağını, vurun! Başı papaqlıların heç birinə aman verməyin! - deyə bağırır, irəli çıxanı, əlini tərpədəni şapatdayıb aşırırdılar yerə.

Birdən-birə gördüyü bu mərəkədən canına vəlvələ düşən Qoytuləli özünü pəyənin ağzında, doqqaza yaxın yerdə bağladığı ulağına yetirdi. Əlini heyvanın noxtasını bağladığı payaya atıb açmaq, sonra da oradan sürüşüb aradan çıxmağa çalışsa da, buna imkan olmadı, çubuqdan hörülmüş iki nəfərin güclə qaldıracağı, ulağın qabağına qoyduğu saman səbətinin yanından əyilib keçmək istəyəndə, birisi o anda belinin əyri yerindən necə ilişdirdirdisə, elə boz ulağın köhnə çulu kimi Qoytuləli də düşüb yerində qaldı. Uzandığı yerdən: - Mən qərib bir yolçuyam, qonağam, heç bu ev sahibini əməllicə tanımıram da, yoldan ötənəm. Hətta uydurub “su içməyə dönmüşəm” - deyib yalvar-yaxar etsə də, ona qulaq asan kim idi...

Qoluzorlunun ikinci zərbəsi şiv çubuqdan, yəni ki, vezdən hörülmüş saman səbətini tutur. Əgər o zərbə Qoytuləlini tutsaydı, şəksiz ki, o dünyalıq olacaqdı. Daha iri səbət kişinin üstünə aşıb onu elə “qucaqlamışdı” ki, zireh-filan onun yanında heç nəydi. Qoluzorlu öz növbəti zərbələrini endirir, səbətin quru çubuqları şaqqa-şaraqq şaqqıldayır və şaqqıldayan o səbət də zərbələri “udub”, qalxan olub kişini “ələ” vermir.

Qoytuləliyə yenə Allahın rəhmi gəlmişdi. “Bəxtsiz” qonaq Qoytuləli beləcə, “qonaqpərvər dostunun” düşməninin düşməninə çevrilib ölüm-dirim halındaykən onu təpikləyənin rastına yəqin ki, hələ ayaq üstə dura bilən başqa bir başıpapaqlı çıxır. Qolugirri cavan da Qoytuləlini “altına alan” səbətdən əl çəkib indi də başqa birisinin kürəyini yerə gətirərək sinəsi üstə at səyritməyə başlayır...

Bundan da yaxşı fürsət?!

Qoytuləli də: - Ya Əli, səndən Mədəd, - deyib dizinə güc vuraraq, olan-qalan var qüvvəsini toplayıb birtəhər ayağa qalxır, boz ulağın “yiyəsini öldürüb” dabanına tüpürərək eləcə səbətin altında yürüməyə başlayır. “Asta qaçan namərddir” - deyə gözünü yumub qaç ki, qaçasan. O anda kişinin qənşərinə nə çıxsaydı, yəqin ki, ayaqlayıb keçəcəkdi, yarğana, quyuya düşsə belə, vezdən hörülmüş saman səbəti də onu qoruyacaqdı.

Arxasınca: - Tutun, qoymayın, əbləhin birini saman səbəti, deyəsən, aradan çıxartdı, haxlayın, - deyə qışqırıb hayqırsalar da, Qoytuləli artıq dava yerindən xeyli uzaqlaşmış, kəndin dolanbac, ara məhəllələrinə girib, qaratikan çəpərlərinin arasında lap elə bizim o Sətulla kimi gözdən uzaq, xəlvət bir yerdə daldalanır.

Xatanın sovuşduğunu, daha ondan yan keçdiyi sarıdan arxayın olub səbətin içindən çıxanda da kişinin yadına noxtası mıxda bağlı qoyub qaçdığı boz ulağı düşür.

İndi, neyləsin, necə eləsin, dil açıb dərdini kimə desin? Təkrar geri qayıtmaqmı olar? Canını güclə qaçıb qurtarmışdı, geri qayıda bilməzdi. Ulaq ona bu uzaq səfərdə nə qədər doğma və əziz olsa da, canı daha şirin, daha əziz idi.

Boz ulağı canının bahası “qurban” verib “əmin” yerdə daldalanan Qoytuləli indi axşamı da yamanlayır, rastına çıxan o bəduğur Səlimağaydı - kimdi, elə onu da, orda, lap üstündə yanını yenicə yerə verib bircə an da olsa rahatlandığı o döşəkçəni də ürəyində söyüb lənətləyirdi.

Özünü didib tökə-tökə: - Boyunu yerə soxum, ay Qoytuləli, qismətin Ərdəbildəymiş, yaman yetişdin qismətinə. Bir yuxuya aldanıb diyar-diyar didərgin, sərgərdan olub yola çıxdın, olan-olmazını da yelə verib dizinin giri, ağır şələnin ortağı olmuş o boz ulağı da bada verib qeyb elədin. Öləsi kişisən, vallah öləsi... - deyə vaysına-vaysına özü-özünü deyib oxşayır, həm də qınayıb yamanlayırdı. Canını qurtaran səbətə görə isə Allahına dua, bu səbəti hörən kişiyə də alqış edirdi.

...Qoytuləli ertəsi gün səhər açılar-açılmaz daldalandığı yerdən dəbərib kənddən uzaqlaşanda rastına çıxan adamlardan soruşub öyrənir ki, sən demə, qonaq düşdüyü o evin mal-heyvan qabağına çıxıb elə kəndə girəndə onun da görüb bildiyi o meydançada çilingağac oynayan cavan-əzəni tay-tuşlarından biri ilə tutaşıb. Harayçılar araya girib aralayıblar, ancaq hirsi hələm-hələm soyumayan Səlimağanın oğlu da yerdən bir daş götürüb qoyub sapanda, fırladıb tolazlayıb düz tutaşdığı oğlan tərəfə. Sapanddan çıxan o daş da tərslikdən gedib dəyib o oğlanın gicgahına. Gədə də elə o andaca yıxılıb, düşdüyü yerindəcə keçinib.

Qəziyyədən xəbər tutan ölən uşağın ata-qardaşları, əli ağac tutan əqrabalarından kim varsa: “Qisas, qana-qan”, - deyib elə isti-isti hücum çəkiblər. Qoytuləlinin qonaq düşdüyü Səlimağanın evi üstə. Demə, beləcə ev sahibləri ilə birlikdə Qoytuləli də keçib qisasçı tərəfin girinə. Hadisəni görənlər görməyənlərə danışıb deyirlər ki, bu qonşuqırdıda neçə meyit ortalıqda qalıbmış...

Bunları eşidən Qoytuləli də təsəlli tapıb özü-özünə: “Boz ulaq cəhənnəm olsun, özüm ki sağ-salamatam, birdən Allah lütf edib o səbəti üstümə aşırmasaydı, sürüşüb aradan çıxa bilməsəydim, onda halım necə olacaqdı? Bəlkə elə indi mən özüm də meyiti ortada qalanlardan biri idim”, - deyə öz-özünə təskinlik verir, toxtayır.

Daha Qoytuləli haradan biləcəkdi ki, sonralar qan düşmənçiliyi üzündən Savalanın ətəklərindəki öz səfalı Dicvicinlərindən pərən-pərən düşüb “cəlayi-vətən” olan o iki tayfa hələ də gəzhagəzdədilər. Bir yerdə ocaq qalayıb kül tökə bilmirlər ki, bilmirlər...

lll

...Həbibin başında elə bil dəyirman daşı fırlanırdı. Fikri çalxalanır, xəyalı bu gecənin zülmət qaranlığı kimi sanki dərin bir quyuya düşürdü.

İndi gəl, ayırd elə, bu qədər səsin-sədanın içində kimin hayqırtısıydı onu yuxusundan oyadan? Baqqalın səsi deyildi, baqqal heç qışqırmaz da, çünki alıcının köləsidir; Qoytuləli də o qədər həlim adamdır ki, öz səsini özü ancaq eşidə, Güleyşəninki də Allahı, bir də Qoytuləlini çağırıb dua-sənə eləməkdi... Səlimağanı da Dicvicinnilər bir ağaca elə sərib yerə yatırtdılar ki, daha heç vay-dədə-vayı qışqırmağa da nə heyi, nə də macalı olmazdı. Dicvicinli “qana-qan” deyə bağıran, dam-daşı lərzəyə gətirib yerindən oynadan germic kimi əsib kükrəyən o qisasçılar! Həə, heç o germicin səsindən yatmaq olur ki, oyanasan da... Ancaq onlar da “öldürün” - deyə qışqırırdılar. O qışqırıq da ki, Həbibin yuxuda eşitdiyi haraya heç bənzəmirdi...

(Ardı var)

Novruz Nəcəfoğlu

525-ci qəzet.- 2016.- 11 iyun.- S.18-19