Türkiyə qeydləri

II yazı

Ankaranı sevmək...

Türkiyənin diqqətdən kənar qalmış, sevgisi əskik düşmüş övladı kimidi Ankara. Mərkəzdi, paytaxtdı, amma nədənsə İstanbulun kölgəsindədi. Otelə yaxınlaşdıqca bütün diqqətimi cəmləyib şəhəri, onun küçələrini gözlərimə “doldururam”. Yəhya Kamalı başa düşməyə çalışıram. Məşhur deyimini yadıma salıb, şairin ehtiyatsızlıq etdiyini fikirləşirəm. “Ankaranın nəyini sevirsən?” - sualına “İstanbula dönüşünü”- cavabını vermişdi Yəhya Kamal. İndi bu cavab bir növ atalar məsəlinə çevrilib. Bəlkə Yəhya Kamalın özünü tanımayanlar da deyimini dillər əzbəri ediblər. Olsun ki, İstanbul şairin ən sevdiyi şəhər imiş. Buna söz yox, sevgi bir olar hər halda. Amma axı Ankara da minlərlə adam üçün gözünü dünyaya açdığı, ilk addımlarını atdığı, ilk dəfə aşiq olduğu, sevgilisi ilə küçələrində dolaşdığı, yaşadığı, vəzifəyə yüksəldiyi, bir sözlə yüzlərlə unudulmaz xatirəsini bağladığı şəhərdir. Ona görə Ankaraya bu cür insanların gözüylə baxmaq, anlamaq, şəhərin xarakterini tutmağa çalışıram. Və ilk müşahidə etdiyim xarakter özəlliyi qayğısızlıq, təmkindi. İstanbuldan fərqli olaraq, bu şəhər məsafəsi kilometrlərlə ölçülən tıxaclardan azaddı, sakinləri də çox sakit və təmkinlidirlər. Həm də qəribə bir sərinlik duyulur buranın havasında. Həm məcazi, həm də həqiqi mənada sərinlik. Hava necə günəşli olur-olsun, kölgəyə çəkilən kimi sərin, hətta bir az da soyuq hiss edirsən, eyni zamanda şəhərin görkəmində, adamların simasında da sərin bir mehribanlıq duyulur. Hay-küy, coşqu yaddı Ankaraya. Adama elə gəlir ki, bütün böyük işləri bu cür sakit-sakit, təmkinlə həyata keçirmək olar. Yaqub Öməroğlu kimi...

Yaqub Öməroğlu... Üç kitab, üç nəsil...

Otelə yerləşəndən bir saat sonra Anar müəllimin “Göz muncuğu”, Rəşad Məcidin “Bir daha gəlməyəcək” və mənim “Anar dünyası” kitablarımızın təqdimatına gedirik. Yolboyu düşünürəm, hələ üzünü görmədiyim kitabıma aid xəyallar qururam. Və etiraf edim ki, həyəcanlanıram. Bu həyəcanımın, təlaşımın səbəbi özümə aydındı. İllərdir ki, Türkiyədə Anara olan sevgini, marağı görmüşəm, əsərlərinin insanlara təsirini müşahidə etmişəm, türk tənqidçilərinin onun haqqında yazılarını oxumuşam. Bu mənada Azərbaycanda “Anar dünyası”nı yazmaq, oxucuya təqdim etmək nə qədər məsuliyyətli idisə... burda da eyni hissləri keçirirəm. Təqdimat, imza günü Ankaranın qədim hissəsində, Altındağ bölgəsində, fərqli memarlığı, dizaynı ilə seçilən kitab evində keçirilir. Məkanda ilıq, xoş, sənət atmosferi duyulur. Amma birdən masanın üstündəki kitablara gözüm sataşanda... Rəssam Arif Həsənovun “Anar” tablosu kitabın üz qabığından ağır, dərin baxışlarıyla oxucusunu çağırır. Kitabı götürüb vərəqləyirəm. Düşünürəm, həyatda ən böyük möcüzə, xoşbəxtlik odu ki, sən minnətdarlığını ifadə etmək üçün söz tapmırsan, heç bir əməlin duyduğun borcluluq hissinin cavabı olmur.

...Çıxış etdim, kitabın araya-ərsəyə gəlməsində əməyi keçənlərə, Avrasiya Yazarlar Birliyinin başçısı Yaqub Öməroğluna, yazıların tərcüməçisi doktor Aysun Demirez Güneri xanıma, Bengü yayınlarına təşəkkürlərimi bildirdim. Amma... Yenə də! Hər halda! Başda Yaqub Öməroğlu olmaqla, Avrasiya Yazarlar Birliyinin gördüyü işləri, türkdilli ölkələr, xüsusən də Azərbaycan ədəbiyyatının təbliğatı üçün çabalarını, xidmətlərini bir çıxışa, bir tədbirə, bir yazıya necə sığışdırasan. Rəşad Məcid öz nitqində bunların bir hissəsindən, hər il keçirilən Dərgilər Konqresində qazandığımız dostlardan, qurulan qarşılıqlı əlaqələrdən, Kaşğarlı Mahmud hekayə yarışmasının gənc nasirlərə verdiyi stimuldan, Türk dünyasında İlin ədəbiyyat adamı ödülünün ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin tanıdılmasında rolundan və s. və s. böyük işlərdən danışdı. Və tamam xəbərsiz, sürpriz olaraq işıq üzü görən, tərcüməçi Seyfəddin Altaylının çevirdiyi “Bir daha gəlməyəcək” kitabına görə minnətdarlığını dilə gətirdi.

Anar müəllimin Türkiyə sevgisi bura aid hər yazısından, hər çıxışından duyulur. Və bu sevginin bütövlüyü, tamlığı, dərinliyi adamı heyrətləndirir. Məncə, Anar Türkiyəni tarixi ilə, ədəbiyyatı ilə, bir-birindən fərqli, gözəl şəhərləri, kəndləri, insanları ilə bir yerdə sevir. İnsan yalnız vətənini bu cür sevə bilər. Dəfələrlə “Türkiyə ikinci vətənimdir” - desə də, məncə zamanla ardıcıllıq sıradan çıxıb. Yəni Türkiyə ikinci vətən yox, sadəcə Vətəndir... Bunu tədbirdəki çıxışımda söyləyincə auditoriya alqışlayır və mən ötən ilə kimi Türkiyənin Azərbaycandakı Mədəniyyət müşaviri vəzifəsində çalışmış Seyid Əhməd Arslanı görürəm.

Bakı havası... Seyid Əhməd Arslan... 28 Mall!

Seyid Əhməd bəy məhz indi, burada, Ankaranın qədim bölgəsində, kitablarımızın təqdimat mərasimində, son dərəcə doğma siması, maraqlı çıxışı ilə mənə Bakını xatırladır, Bakı ilə bağlı düşüncələrimi oyadır. Bəlkə də “Bir millət, iki dövlət” aforizmi həm də bu cür incə, xırda detallarda öz təsdiqini tapır; Türkiyə Azərbaycanda doğulanlardan ötrü vətən sayılır, Azərbaycanda cəmisi bir neçə il çalışmış insan Bakıya aid xoş xatirələr oyadır. Bax belə qarışırıq bir-birimizə, sənin-mənim qalmır... Ona görə də Seyid Əhməd bəy üçün kitab imzalayanda “Gerçək bakılımıza” - yazıram və üzündəki sevinci, həm də Bakıya aid nostaljisini sezirəm. Avtoqrafımı təbəssümü ilə təsdiqləyir və balaca oğlunun ən böyük arzusundan, hər axşam “28 Mola gedək, nolar!” - deyib durmasından danışır. Seyid Əhməd bəy “Oğlum, paramız yoxdu” - deyə uşağı fikrindən döndərməyə çalışsa da, alınmır, hal-hazırda balaca bakılı 28 Mola getmək üçün pul yığır. Əminəm ki, tezliklə yor xərcini də, 28 Molda istirahət, əyləncə üçün lazım olan məbləği də “toplayacaq” və biz Bakıda görüşəcəyik... Vətən çəkir axı!

Qala... Avrasiya Yazarlar Birliyi... Şairlər bağçası...

Ankaranın qədim şəhərini, Qala ətrafını gəzdikcə zövqümüzün, memarlığımızın eyniliyinə, bənzərliyinə heyrət edirəm. Sanki İçəri şəhərdə gəzirsən. Eyniylə Bakının qədim məhəllələri kimi dar küçələri, daş döşənmiş yolları, taxta eyvanlı alçaq, balaca evləri var buranın. Gəzdikcə məhz türk xarakterini, sadədə dərinlik, adidə qeyri-adilik, rahatlıq hiss edir adam. Avrasiya Yazarlar Birliyinin xudmani, amma son dərəcə zövqlü, səliqəli bağçasına girəndə isə nədənsə ağlımdan müxtəlif şeir misraları keçir və Yaqub bəyə - “Burda yalnız şeir yazmaq olar” - deyirəm. Doğrudan da çox sadə, amma həm də yaradıcı mühit var burda. Amma çox güman ki, bu mühiti yaradan bağçada əkilmiş çiçəklərdən, yaşıllıqdan daha çox burda çalışanların ovqatı, yanaşmalarıdır. Bağçada əyləşib mətbuat, nəşriyyat işçiləriylə söhbət edirik. Rəfibəylilər nəslindən olan Nəsrin Ünal xanımla yaxından tanış oluram və əsilzadəliyindən, kübarlığından, dilimizdə təmiz danışmasından, xoş, mehriban söhbətlərindən zövq alıram.

Tədbirdən, türk həmkarlarımızla sənət söhbətlərindən, mehriban, xoş auradan ruhən və mənən qidalanırıq.

Qabırğa dolma... Və yenə Nazım Hikmət!

Söhbətlərimiz Ankaranın kənarında, gözəl bir restoranda, süfrə arxasında davam edir. Başqırd, tatar, Türkiyə və Azərbaycan türkləri ləhcələrimizin oxşarlıqlarından və fərqlərindən danışırıq. Yaqub Öməroğlu Şəkinin Türk dünyası Mədəniyyət paytaxtı seçilməsiylə bağlı planlaşdırılan tədbirləri sadalayır.

Çoxdandı soruşmaq istədiyim bir sualı verirəm. Anarın “Kərəm kimi” kitabına qeyri-rəsmi, mətbuatdan kənar reaksiyalar maraqlandırır məni. Yaqub bəyin çoxmənalı təbəssümündən hər şey aydın olur və bu kitabın çapıyla bağlı reaksiyalara aid bir neçə misal çəkir. Biri xüsusən məzəlidir. Deməli “nazımşünaslardan” biri Yaqub bəyə ağayana bir məsləhət veribmiş, “sizin xəbəriniz olmur, altdan-altdan işlər görürlər, ətrafınızda xəyanətkarlar var...” - deyibmiş. Adam düşünüb ki, Bengü yayınlarında “Kərəm kimi” romanı Yaqub Öməroğlundan xəbərsiz, gizlin işıq üzü görüb. Yaqub bəy bunu özünəməxsus koloriti ilə danışıb gülür, amma onu da xüsusi vurğulayır ki, bu əsərə solçular da ayrı cür etiraz ediblər. Anarın onların düşündüyü fanatik Nazım Hikməti ayrı cür qələmə aldığıyla razılaşmayıblar. Görünür, bizim kitab təqdimatımız barədə geniş və maraqlı bir esse yazan Lütfü Şahsuvaroğlunun da yazının başlığında “Tanımadığınız Nazım Hikməti tanımaya varmısınız?!” deyə sual verməsi təsadüf deyil. Yazımın bu yerində Lütfü bəyə gözəl və ətraflı məqaləsinə görə təşəkkürlərimi bildirirəm; həm də ona görə ki, hər üç kitabın, Anar müəllimin, Rəşad Məcidin və mənim yazılarımın mühüm, oxucunun diqqətini çəkəcək məqamlarını yazısında incələyib.

...Axşam düşür, zəngin günün, maraqlı söhbətlərin təəssüratıyla türklərin gələnəksəl yeməklərindən olan qabırğa dolmanı dadırıq. Quzu qabırğasının içərisində dəmə qoyulmuş düyünü ilk dəfədi yeyirik. Hər kəsin ağız dadına uyğun gəlir bu yemək və onu da etiraf edirəm ki, yer üzündə heç bir dieta, heç bir pəhriz, heç bir qadağa bu yerdə effektiv ola bilməz. Yedikcə yeyilən bu ləzzətli təam da Türkiyə təəssüratlarımızın bir detalına, elementinə çevrilir.

Qarşıda isə unudulmaz Türk Tarix Qurumu salonu, İLESAM, “Yaşamaq haqqı”, “Sevdim səni”...

Bakı rüzgarı... Məhməd Nuri Barmaqsız!

Türkiyədə ilk kitabım - “Balerin” Məhməd Nuri Barmaqsızın sayəsində “Akçağ” yayınlarında işıq üzü görüb. Onda heç görüşməmişdik Məhməd Nuri bəylə. İlk dəfə Bakıda görüşdük və həmin gün güclü, çox güclü bir külək əsirdi. Çox hörmət etdiyim şairə xanım İltər Yeşilayla bərabər gəlmişdilər ölkəmizə. İLESAM ilə AYB arasındakı qarşılıqlı çevirmələr və kitabların çapı barədə razılaşma da onda imzalandı. Anarın “Yaşamaq haqqı”, mənim “Sevdim səni” kitablarımız türkcəyə çevrildi. Daha öncə isə Məhməd Nuri Barmaqsızın “Həsrət, eşq və sükut” adlı kitabı bizim dilə çevrildi, Bakıda işıq üzü gördü, təqdimatı keçirildi. O təqdimatda çıxış edəndə Məhməd Nuri bəyin zahirən soyuq adam təsiri bağışladığını söyləmişdim. Ankarada bir neçə günlük bərabərliyimizdən, tədbirlərdən sonra isə bu zahiri soyuqluğun arxasındakı gerçək sənət fədailiyini, işinə sevgini, qol qoyduğu hər işə isti münasibəti gördüm. Amma Məhməd Nuri Barmaqsız haqqında fikirlərimə o küləkli gündən başlamağım da təsadüfi deyil. “Saniyələrlə çarpışırıq” - deyən Məhməd bəyin işə münasibətində fərqli bir sürət və dəqiqlik var. Şairanə bir bənzətmə işlətsəm, sadəcə yüngül meh yox, əsl güclü külək sürəti...

Türk Tarix Qurumu salonunda düzənlənən tədbirdə də məhz bu dəqiqliyin, təşkilatçılığın nəticəsi görünürdü. Məhməd Nuri Barmaqsız Anarın və mənim kitablarımıza aid düşüncələrini bölüşəndən sonra professor Nurulla Çetin “Yaşamaq haqqı”, dosent Ayfər Yılmaz xanım isə “Sevdim səni” haqqında geniş məruzə edirlər. Yazdıqlarına kənar gözlə baxmaq, onları ayrı baxış bucağından anlamaq üçün gözəl fürsətdir. Həm də bu cür istedadlı, peşəkar alimlərin fikirləri, təhlilləri son dərəcə maraqlıdır. Daha sonra Rəşad Məcid, Yaqub Öməroğlu, Elçin Qafarlı, İltər Yeşilay, Xanım Xəlilova, hər iki kitabın tərcüməçisi Məhməd Rıza Qoçi çıxış edirlər. Çıxışları dinlədikcə keçirdiyim hisslərin adını axtarıram. Və onu başa düşürəm ki, bütün hissləri, sevinci, qüruru öz təsirindən çıxmağa qoymayan yeganə, böyük duyğu - MƏSULİYYƏTdir. Hər yeni uğurla, hər yeni kitabla böyüyən, artan məsuliyyət bütün düşüncələrə, hisslərə hakim olur, yuxusuz gecələrin sayını artırır, hər addımına ciddi yanaşmağa sövq edir. Çıxışımda da türk oxucuları qarşısında duyduğum məsuliyyətdən danışıram, minnətdarlığımı ifadə etməkdə isə yenə acizəm. Məhməd Nuri bəy zarafatla bu böyük borcu yalnız yazılarımla ödəyə biləcəyimi deyir. Əlimizdən başqa nə gəlir ki?!

TÜRKSOY...

TÜRKSOY rəhbəri Düsen Kaseinovun köməkçisi Fırat Purtaşla görüşürük. Fırat bəy özü bələdçilik edib TÜRKSOY binasını, yuxarı mərtəbədə yerləşən fotosərgini, tanıtım çarxını göstərir bizə. Tədbirlərin bəzilərində iştirak etmişik, bəzilərini mətbuatdan izləmişik. İndi bunlara ardıcıl, küll halında baxanda, izləyəndə həm nostalji keçirirəm, həm də sevinirəm. Birdən TÜRKSOYun Azərbaycan üzrə təmsilçisi Elçin Qafarlı kiçik bir videoçarxa da baxmağı təklif edir. Hələ ilk qurulduğu zamanlarda Ümummilli lider Heydər Əliyevin TÜRKSOY haqqında çıxışıdır. Baxdıqca uşaqlığım yadıma düşür. Böyük şəxsiyyətlərin tarixə çevrilməsi belə olur yəqin; zamanla kiminsə keçmişi, kiminsə hansısa xatirələrini yada salmaları, xoş nostalji yaratmaları ilə...

Xanım rəssam Esin Enerin TÜRKSOY binasında sərgilənən tablolarına baxdıqca isə zamanların necə qarışmasını, dövrlər arasında sərhədlərin itməsini başa düşürəm. “Əski türklərdə və bizdə halay” tablosunda qədim insanların yallıları ilə (bizim Qobustan qayalarında təsvir olunan yallılara bənzər şəkildə) müasir adamın halayı birləşib. Eradan əvvəl yaşayan adamla, bu gün rəngbərəng geyinmiş müasir insan əl-ələ tutublar. Əslində də belədir elə... Minillər, yüzillər, on illər eyni tarixə, eyni mədəniyyətə, eyni dəyərlərə malik insanları ayırmaq gücündə deyil.

Azərbaycanın Türkiyədəki Səfirliyi... Cümhuriyyət günü!

Səfərimiz 28 May Cümhuriyyət günü ərəfəsinə təsadüf edib. Türkiyədəki səfirliyimizin bu günün şərəfinə təşkil etdiyi rəsmi qəbula biz də dəvətliyik. Səfirliyin böyük zalında sözün əsl mənasında iynə atsan yerə düşməz. Türk mətbuatı, rəsmiləri, nazirlər, müxtəlif ölkə səfirliklərinin nümayəndələri, qonaqlar, Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlı gənclər... Baxdıqca, müxtəlif adamlarla tanış olduqca öləndə də dilindən Azərbaycan kəlməsi düşməyən Məmməd Əmin Rəsulzadəni, müstəqil dövlətin qurulması üçün hər şeyə hazır olan, böyük ideyaları yolunda canlarından keçən fədakar insanları düşünürəm. Təkcə elə bu qəbul onların arzularının, ideallarının təcəssümü deyilmi?! Onlar da elə bunu arzulamırdılarmı? Azərbaycanın müstəqilliyini, dünyada tanınmasını, özünə aidliyini, nüfuzlu dövlət kimi təsdiq olunmasını. Görünür, bütün böyük amallar, böyük ideyalar keşməkeşli, çətin, daşlı-qayalı yolları adlamalıdı... Səfirimiz Faiq Bağırov da çıxışında bu günün mahiyyətini, bu günkü Azərbaycanın illər boyu keçdiyi çətin yolu anladır. Qonaqların Azərbaycana sevgisini, marağını görmək isə ayrıca zövqdür.

Məhməd Nuri bəy səfirliyin həyətini göstərib zarafatla “Buralar sizin torpağınızdır, Pərvin xanım” - söyləyir. Və mən Ankarada axırıncı gecəmiz olduğunu, sabah səhər üzü Bakıya, üzü ailəyə, üzü doğmalara doğru yola çıxacağımızı düşünürəm.

Ankarada son axşam... Göysu - Göyçay!

Şairə xanım İltər Yeşilayın oğlu, TÜRKSOY əməkdaşı Volkan bəyin təklifi ilə Ankarada məşhur Göysu adlanan restorana gedirik. Rəşad Məcid bu adın Azərbaycandakı ekvivalentini tapmaq üçün çox da düşünmür. Göyçayı yada salıb Rəsul Rzadan danışır. Həm axırıncı axşamın, qarşıdakı ayrılığın hüznü, həm də bir neçə günün zəngin təəssüratları ilə şam edirik. İltər xanımın meyvə-tərəvəzlərə, Rəşad Məcidin siqaretə yazdığı şeirlərdən danışırıq. Və birdən işıqlar sönür. Son vaxtlarda tez-tez baş verən terror xofu beynimi tərk eləmir. Bəlkə cəmisi beş-on dəqiqə çəkən texniki problem nədənsə mənə uzun görünür. Mobil telefonların işığında davam edir məclisimiz. Amma bu qaranlıq Türkiyədə keçirdiyimiz günlərə, yaşadıqlarımıza aid fikirlərimi səliqəyə salmağa, işığa çıxarmağa kömək olur. Nikbinləşirəm. İşıqlar yanır. İnanıram ki, bu cür gözəl günləri birgə yaşamaq üçün, kitablar yazmaq, dostlarla görüşmək və qeyri-adi layihələri həyata keçirmək üçün hələ neçə-neçə illər qarşıdadır.

PƏRVİN

525-ci qəzet.- 2016.- 18 iyun.- S.10-11.