"Qızlar
bayramı" - "Hina
Matsuri"
8 Mart Beynəlxalq Qadınlar
bayramı dünyanın
bir çox ölkələrində olduğu
kimi, Azərbaycanda da qeyd edilir.
Yaponiyada isə Qızlar bayramı martın 3-nə
təsadüf edir. Qədim yapon
ənənələrinə söykənən həmin
bayramın özəlliklərinin
maraq doğuracağını
düşünərək, bu barədə yazını oxucularımıza
təqdim edirik.
Akari o tsukemaşou bonborini -
Ohana o aqemaşou momo no hana -
Qonin bayaşi no fue tayko -
Kyou va tanoşiy
Hina matsuri -
Fənərləri işıqlandıraq,
Şaftalı çiçəklərini hazırlayaq.
Beşli
dəstgah zurna və davul çalır,
Bugün şən Gəlinciklər
bayramı.
"Hina matsuri - Qızlar bayramı" nəğməsi (tərcüməçi:
G.Y.)
Ənənəvi olaraq, hər ilin 3 mart tarixində Yaponiyada "Qızlar bayramı" qeyd olunur. Həmin tarixdə qız
uşaqları olan bütün evlərdə
və müxtəlif ictimai yerlərdə "Hina ninqyou - Hina gəlincikləri"
sərgilənərək, qız
uşaqlarının sağlamlığı
və xoşbəxtliyi
üçün dualar
edilir.
Qədim yapon təqvimi olan Ay-Günəş təqviminə əsasən
bu bayram üçüncü ayın
üçüncü günü
qeyd olunurdu ki, bu da
təxminən aprel ayına təsadüf edirdi. 1873-cü il Meyci dövründə aparılan təqvim islahatlarından sonra Milad təqvimi ilə 3 mart tarixində qeyd olunmağa başlanmışdır. Lakin
hələ də bəzi yerlərdə, xüsusilə də Touhoku
və Hokuriku kimi soyuq ərazilərdə bayram yeni təqvimə
əsasən 3 aprel tarixində qeyd olunur. Bu isə
köhnə təqvimlə
şaftalı ağaclarının
çiçəklədiyi vaxta təsadüf etdiyi üçün
"Şaftalı festivalı"
kimi də yad edilir.
"Hina matsuri"nin
başlanğıc tarixi
haqqında dəqiq bir məlumat yoxdur. Eyni zamanda, mənşəyi
ilə bağlı bir çox fərziyyələr mövcuddur.
Təxminən 1000 il əvvəldən, Heyan dövründən (794-1185) gəlinciklərlə
bağlı məsələlərə
təsadüf edirik.Həmin
dövrə aid mənbələrdə Kyotoda zəngin ailə qızlarının oyuncaq
gəlinciklərlə oynadığına
rast gəlinir. Eyni zamanda, dövrün
məşhur qadın
yazıçısı Murasaki
Şikibunun "Genci Monoqatari - Gencinin əhvalatları" əsərində
zadəganlar arasında
geniş yayılmış
"Hina gəlincikləri
Oyunu"ndan bəhs edilir. Bununla yanaşı, Çin
mədəniyyətinin təsiri
olaraq həmin dövrdə xalq arasında "Naqaşibina"
(Üzən oyuncaqlar)
adı verilən ayinlər həyata keçirilirdi ki, mart ayının əvvəllərində
xəstəliklərdən və fəlakətlərdən
uzaq olmaq üçün kağızdan
və ya bitkilərdən hazırlanan
insan formalı oyuncaqları çaylara və dənizlərə atardılar. Bu haqda "Qencinin əhvalatları" romanının
12-ci hissəsində Hikaru
Qencinin xüsusi mərasimlə paklaşdırdığı
oyuncaq gəlinciyi gəmiyə qoyaraq, Suma şəhərinin sularında
üzdürdüyündən bəhs edilir. Zaman keçdikcə bu iki hadisə birləşərək, ölkənin
hər yerində qeyd olunan bir
bayram halına gəlmişdir. İlk
əvvəllər "Hina
asobi" (Gəlincik oyunu)adlanmasına
baxmayaraq, sonradan bayram "Hina matsuri" adı ilə qeyd olunmuşdur.
Bayramın əsas simvolu "hinaninqyou"dur (oyuncaq gəlincik). Başlanğıcda
bir cüt kişi və qadın gəlinciklərdən
ibarət olan hinaninqyouları, zaman keçdikcə, əvvəl
3, sonra 5 və günümüzdə 7 pilləli
qırmızı döşəməli
platformada nümayiş
olunan göz qamaşdırıcı bir
hala gəlmişdir. Hinaninqyoular saray zadəganlarının
geyimlərində, qadın
gəlinciklərinin saçları
daha çox "Osuberakaşi" və yaxud "Kotensaqeqami" (saray qadınlarının
saç düzümü)
şəklində olur.
Qırmızı platformanın ən üst ilkin pilləsində imperator və
imperatriçə gəlincikləri
nümayiş olunur ki, bunlar "dayribina" adlanır. Geyimləri Heyan
dövrünün geyim
tərzini əks elətdirir ki, imperatorun tacı, qılıncı və əsası, qadın isə on iki qatlı kimanosu ilə əlində yelpiklə göstərilir.
Eyni zamanda, bu pillədə
hər iki tərəfə fənərlər
qoyulur ki, bu bayram işıqlarıdır.
Növbəti pillədə "sanninkancou"
olaraq bilinən,
imperator ailəsinin ən
üst köməkçilərini
təmsil edən gəlinciklərdir. Xüsusilə yemək məsələlərinə
cavabdeh xidmətçi
gəlinciklərin pilləsində
bayram nabatları da yerləşdirilir.
Üçüncü pillədə isə "qonin bayaşi" adlandırılan
beş musiqiçi dayanır: "fue (zurna)", "utaikata (müğənni)",
"kotsuzumi (əl davulu)", "ootsuzumi (böyük davul)",
"tayko (kiçik baraban)".
Musiqiçilərdən sonrakı pillə isə “Zuishin” adlanan vəzirlərindir ki, burada "udaycin" adlanan sağ vəzir və "sadaycin" adlanan sol vəzir nümayiş olunur. Hər iki vəzirlər əsgəri geyimdə olub, əllərində ox və yay saxlayırlar. Vəzirlərlə eyni pillədə "ozen" adlanan masalar da qoyulur.
Və nəhayət sonuncu
pillə "şiçou" adlanan üç nəfərlik
xidmətçi qrupundur ki,
onlar imperatriçə üçün
lazımlı əşyaları daşıyan gəlinciklərdir.
İki yanda da "sakura" (gilas) və "taçibana" (mandarin) ağacları
vardır.
"Hina matsuri"
bayramının gəlincik
dəstləri olduqca bahalıdır. Əlbəttə ki, dəstlərdə
müxtəliflik vardır,
lakin tam təchizatlı
dəst bir milyon yendən artıq dəyərdə
satılır (təxminən
14000 manat). Adətən bu dəstlər nəsildən-nəsilə ötürülür,
lakin belə olmadığı halda qız uşağının
ilk "Hina matsuri"
bayramında baba və nənəsi və yaxud valideynləri
tərəfindən alınır.
Müasir dövrümüzdə yaponların çoxu olduqca kiçik evlərdə yaşadıqlarından
imperator və imperatriçənin
gəlincikləri daha
məşhurdur. Bayramın maraqlı
inanclarından biri isə 3 mart tarixində belə bir sərgi
nümayiş olunmadıqda
evin qızının
ailə həyatı qurması gecikə bilər.
Bayrama məxsusi
düyüdən almaz
formalı kekslər hazırlayırlar. Bunlar qırmızı və yaxud çəhrayı, ağ və yaşıl rənglərdə
olur ki, hər birinin özünəməxsus
mənası vardır.
Qırmızı rəng
mənfi ruhlardan qorunmaq, ağ
rəng saflıq, yaşıl rəng isə sağlamlıq rəmzidir.
Gördüyümüz kimi, dünyanın müxtəlif ölkələrində
xanımlara həsr olunmuş bayramların Yaponiyada da özünəməxsus
və maraqlı forması mövcuddur. Bunun da əsasında gənc qızlara münasibət,
onların şər qüvvələrdən uzaq
olması və gələcək xoşbəxtliyi
dayanır. Qadın
yapon dünyagörüşünə
görə ailənin
dayağı sayılır:
"Nyoubou va
ie no daykokubaşira - Qadın evin dirəyidir".
Gülnar YUNUSOVA
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun elmi işçisi
525-ci qəzet.- 2016.- 8 mart.- S.7