Fəal və fədakar alim
ömrünün işığı
GÖRKƏMLİ
ARXEOLOQ VƏLİ BAXŞƏLİYEYİN NAXÇIVAN
TARİXİNİN ARAŞDIRILMASINDA MÜHÜM
XİDMƏTLƏRİ VAR
Elmin inkişafı
ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin,
fərdlərin fəaliyyətinə
bağlıdır. Azərbaycan öz
elm xadimləri ilə
həmişə dünyada
tanınıb, dünya
elm xəzinəsinə mühüm
töhfələr verib.
Qədim yurd yeri olan
Kəngərlidə müxtəlif
dövrlərdə görkəmli
elm, ədəbiyyat, sənət
adamları, hərbi və ictimai xadimlər yetişib.
Azərbaycanın elm və mətbuat tarixində Məhəmmədağa
Şahtaxtlının, siyasət
və diplomatiya tarixində Behbud ağa Şahtaxtinskinin, təbabət sahəsində
görkəmli oftalmoloq
alim Zərifə xanım Əliyevanın adları iftixarla çəkilir. Kəngərli yurdunun çoxsaylı
nümayəndələrinin adlarını çəkmək
olar. Onlar istər hərb,
istər elm, istərsə
də müxtəlif sahələrdə öz məharət və istedadları ilə tanınıblar. Bu ənənələr müasir
dövrümüzdə də
davam etməkdədir.
Belə tanınmış simalardan
biri də arxeoloq-alim Vəli Baxşəliyevdir. Naxçıvan tarixinin araşdırılmasında,
Naxçıvan arxeologiyasının
mühüm nailiyyətlər
əldə etməsində
tanınmış tarixçi
alim, AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyevin özünəməxsus xidmətləri
vardır.
Alimin tərcümeyi-halı
onun şərəfli
və zəhmətlə
dolu həyat yolunu uğurla təcəssüm etdirir. Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvü Vəli Baxşəliyev 1955-ci ildə
Kəngərli rayonunun Böyükdüz
kəndində anadan olub. 1972-ci ildə
Xok kənd orta məktəbini bitirən Vəli Baxşəliyev 1973-cü ildə
Naxçıvan Dövlət
Universitetinin Tarix fakültəsinə daxil olub. 1977-ci ildə
Naxçıvan Dövlət
Universitetini müvəffəqiyyətlə
bitirən Vəli müəllim əvvəllər
Azərbaycanın müxtəlif
rayonlarında müəllimlik
etmişdir. Sonralar
elmi tədqiqat həvəsinə düşən
Vəli Baxşəliyev
1982-ci ildə A.Bakıxanov
adına Tarix İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunmuşdur. 1986-cı ildə
aspiranturanı bitirən
alim "Qədim Naxçıvanın metallurgiya
və metal işləmə
sənəti" mövzusunda
namizədlik dissertasiyasını
yazmış və həmin il
SSRİ Elmlər Akademiyasında
namizədlik dissertasiyasını
müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir. Tədqiqatlarını davam etdirməklə
bərabər "Naxçıvanın
qədim tayfalarının
mənəvi mədəniyyəti"
adlı doktorluq dissertasiyası üzərində
işləmiş, 2005-ci ildə
həmin dissertasiyanı
uğurla müdafiə
etmişdir. İxtisasca tarixçi,
arxeoloq olan zəhmətkeş alim və fədakar alim V.Baxşəliyev
2007-ci ildən Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvüdür.
Vəli Baxşəliyev öz ömrünü Naxçıvan
arxeologiyasının tədqiqinə
həsr edən yorulmaz və fədakar alimdir. 1988-ci ildən başlayaraq zəhmətkeş alim Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində
olan arxeoloji abidələrin qeydə alınması ilə bağlı araşdırmalar
aparmış, aşkar
olunan abidələr haqqında monoqrafiya və müxtəlif əsərlər çap
etdirmişdir.
Elmi fəaliyyəti dövründə
Naxçıvan Muxtar
Respublikasının I Kültəpə,
II Kültəpə, Ovçulartəpəsi,
Şahtaxtı, Oğlanqala,
Maxta Kültəpəsi,
Çalxanqala, Qazançıqala
və onlarla digər abidələrin tədqiqində yaxından
və yorulmadan iştirak etmişdir. Alim
1995-1999-cu illərdə qardaş
Türkiyə Cümhuriyyətinin
İstanbul Universitetinin
müəllim və tələbə heyəti
ilə birlikdə Şərqi Anadolunun arxeoloji abidələrinin tədqiqində də yaxından iştirak etmişdir. O, Ərzurum,
Van, Konya, Təbriz, Tehran, Münhen,
Corciya, Lion və digər universitetlərin müəllimləri ilə
elmi əməkdaşlıq
etmiş, Omsk, Tiflis, Bakı,
Bitlis, Alanya, Van, Ərzurum və İstanbulda keçirilən
çoxsaylı beynəlxalq
elmi konfranslara qatılmış, özünün
maraqlı məruzələri
ilə çıxış
etmişdir.
Alimin elmi tədqiqat fəaliyyəti
və yaradıcılığı
olduqca zəngindir. Apardığı tədqiqatların nəticələrini
elmi əsərlərində
təqdim edən alim zəngin yaradıcılıq məhsullarına
sahibdir. Onun xaricdə beş
monoqrafiyası və qırxdan artıq məqaləsi nəşr
edilmişdir. Hazırda 30 kitabın,
210 elmi və 40-dan artıq elmi-kütləvi
məqalənin müəllifidir.
Əsərlərinin bir
qismi ingilis, rus, alman, fars və türk dillərində nəşr olunmuşdur. Elmi fəaliyyəti müddətində
Azərbaycan arxeologiyasının
mühüm problemlərini
araşdırmağa çalışmış,
Naxçıvanın arxeoloji
abidələrini toplu
halında nəşr
etdirməyə nail olmuşdur.
Apardığı araşdırmaların nəticələrindən Azərbaycan
arxeologiyasına aid monoqrafik
əsərlərin, Naxçıvan
ensiklopediyasının yazılmasında
istifadə edilmişdir.
Naxçıvanın tarixi abidələri
ensiklopediyasının hazırlanması
prosesində iştirak
etmiş, 600-dən artıq
elmi məqalə hazırlamışdır. Bunu da əlavə etmək lazımdır ki, Naxçıvanda müstəqillik illərində
elmə göstərilən
qayğı istiqamətində
Naxçıvan tarixşünaslıq
məktəbinin formalaşmasında
tanınmış alimlərdən
biri kimi Vəli müəllimin tədqiqatları diqqəti
cəlb edir. Məhz elmi əhatə, üslub, özünəməxsusluq
və səciyyənin,
mövzunun və digər Naxçıvan tarixçilik məktəbinə
xas keyfiyyətlərin
müəyyənləşməsində cəfakeş alimimizin tədqiqatları xüsusi
rol oynayıb. Bu
gün Naxçıvan
tarixşünaslıq elmi
məktəbinin layiqli,
sanballı və aparıcı nümayəndələri
sırasında görkəmli
elm adamı, akademik İsmayıl Hacıyevin,
AMEA-nın müxbir üzvləri Qadir Qədirzadənin, Hacıfəxrəddin
Səfərlinin və
digərlərinin fəxarətlə
çəkilən adları
sırasında AMEA-nın
müxbir üzvü Vəli Baxşəliyevin də adı öncül yerdə gəlir.
Naxçıvan tarixi və arxeologiyasının yorulmaz
tədqiqatçısı Vəli Baxşəliyevin Naxçıvan tarixinə
aid elmi əsərləri
öz sanbalı və əhəmiyyətinə
görə böyük
oxucu marağı ilə qarşılanır. Çünki alim bu araşdırmalarda
şəxsən iştirak
etmiş, hətta bir sıra tədqiqatlara
rəhbərlik etmişdir.
Belə ki, alim 2006-cı ildə
ABŞ-ın Corciya Universiteti və Fransanın Lion Universitetinin
əməkdaşları ilə
birlikdə Ovçulartəpəsi,
I Kültəpə, Maxta
Kültəpəsi, Oğlanqala
və onlarla digər abidələrin araşdırılmasında yaxından
iştirak etmiş, tədqiqatlar aparmışdır.
Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisi
sədrinin sərəncamı
ilə "Naxçıvan
tarixi" çoxcildliyinin
yazılmasında, habelə
"Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nın,
o cümlədən, 2 cilddə
"Naxçıvan ensiklopediyası"nın
tərtibi və yazılmasında da bu zəhmətkeş alim fəallıqla iştirak etmişdir. Məhz onun rəhbərliyi və iştirakçılığı
ilə aparılan arxeoloji tədqiqatlar müasir Naxçıvan arxeologiyasının zənginləşməsində
mühüm rol oynayıb. Məhz bu tədqiqatlar
Naxçıvanın ən
qədim dövrlərinə
aydınlıq gətirilməsinə
böyük vəsilə
olub. Bütün
bu tədqiqatların nəticəsində Naxçıvanda
ilkin yaşayışın
tarixi 300-500 min il bundan əvvəl, şəhər mədəniyyətinin
tarixi isə 5 min illik tarixə malik olduğu təsdiqini tapıb.
Alimin müxtəlif illərdə
apardığı tədqiqatlarının
nəticəsi olaraq
"Naxçıvan arxeologiyası"
(Türkiyədə türk
dilində), "Naxçıvan
ərazisində Orta və Son Tunc dövrü boya bəzəməli çanaq-qaşıq
mədəniyyəti" (türk
dilində), "Gəmiqaya
Təsvirlərinin poetikası",
"Naxçıvanın Erkən
Dəmir dövrü abidələri", "Gəmiqaya
təsvirləri", "Naxçıvanın
qədim tayfalarının
mənəvi mədəniyyəti",
"Azərbaycan arxeologiyası",
"Naxçıvan arxeoloji abidələri", "Naxçıvanın
arxeologiyası. Yeni tədqiqatların
on ili" (ingilis dilində), "Qədim Şərur", "Qədim
Ordubad" və sair kimi kitabları,
habelə neçə-neçə
məqalələri, tezisləri
dərc olunub.
Görkəmli alimin aparılan tədqiqatlarla bağlı
özünəməxsus fikirləri
də öz əksini tapmışdır. Alim Azərbaycanda
yayılan arxeoloji mədəniyyətlərin tarixləndirilməsi
və mənşəyi
ilə bağlı yeni fikirlər söyləmiş, Gəmiqaya
təsvirlərinin semantikasının
açılmasında, habelə
arxeoloji mədəniyyətlərin
etnik mənsubiyyətinin
müəyyən edilməsi
sahəsində müəyyən
mülahizələr irəli
sürmüşdür.
Vəli Baxşəliyev hazırda
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsində
Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Arxeologiya şöbəsinin müdiridir. Alim Naxçıvan
tarixi tədqiqatlarının
zənginləşdirilməsi istiqamətində öz xidmətlərilə iştirak
edir. Gənc kadrların yetişməsi
və Naxçıvanla
bağlı arxeoloji tədqiqatların yeni istiqamətlərdə davam
etdirilməsində Vəli
müəllimin yorulmaz
fəaliyyətini vurğulamaq
yerinə düşər.
Bütün bu xidmətlərinə
və elmin inkişafındakı səmərəli
fəaliyyətinə görədir
ki, AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyev Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı
ilə "Tərəqqi"
medalı ilə təltif edilmiş, AMEA Rəyasət heyətinin fəxri fərmanını
almışdır.
Ramiz QASIMOV
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
525-ci qəzet.-
2016.- 5 may.- S.6.