Əhalinin içməli su təminatı: Görülmüş işlər, real vəziyyət və perspektivlər

Susuz həyat yoxdur və bu nemət əvəzsizdir. İnsanlar hələ qədim zamanlardan başlayaraq həmişə su mənbələrinə yaxın yerlərdə məskən salırdılar. Suya olan ehtiyaclarını rahat ödəmək üçün müxtəlif yollar axtarır və su təchizatı vasitələrini daim təkmilləşdirirdilər.

Yaşayış məskənlərinin şəhərlər kimi formalaşaraq inkişaf etdiyi vaxtlarda su təchizatı vasitələri sadə olub. Həmin dövr insanlar çay, bulaq, çeşmə sularından yararlanaraq su təchizatı vasitələrinin ibtidai formalarından istifadə edib günlük tələbatlarını ödəsələr də, zaman keçdikcə suya tələbat artırdı. Şəhərlər genişləndikcə, inkişaf etdikcə yeni su təchizatı vasitələri və sistemləri yaradılırdı.

Aparılan arxeoloji və etnoqrafik tədqiqatlar sübut edir ki, Azərbaycan süni suvarma sistemlərinin ən qədim zamanlarda geniş tətbiq edildiyi ölkələrdən biridir. Yaşayış məskənlərinin su ilə təchizində istifadə olunan qədim vasitələr arxlar və kanallar olub. Kəhrizlər, ovdanlar, gil tünglərdən düzəldilmiş su kəmərləri, su hovuzları da suyun yaşayış məskənlərinə gətirilməsi və küçələrə paylanması üçün istifadə olunan əssas vasitələrdir.

Azərbaycanda orta əsr şəhərləri salınarkən plana əsasən şəhərlərin təmizliyi, əhalinin sağlamlığı nəzərə alınırdı. Çirkli suların şəhərdən kənara axıdılması üçün xüsusi qurğular quraşdırılıb, kanalizasiya xətləri çəkilib.

Şəhərlərin su ilə təchizatı sakinlərin təsərrüfat və məişət həyatında əsas amil olduğu kimi, düşmənlərin basqınlarından müdafiə olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Su ilə yaxşı təmin olunmuş şəhərlərimiz düşmənlərə uzun müddət müqavimət göstərir və qələbə çalırdı.

İçməli su təchizatı sektorunun inkişafı

Təmiz içməli su insan sağlamlığı üçün əsas şərtdir. Su olmadan həyat da olmur. Azərbaycanda uzun illər əhalinin içməli suya tələbatı tam ödənmirdi. Əhali artdıqca, həyat şəraiti dəyişdikcə su təchizatı sektorunda yeni texnologiyaların tətbiqinə, layihələrin icrasına ehtiyac yaranırdı. Ölkənin su təchizatı məsələsi böyük problem olaraq qalırdı. 1969-cu ildə ulu öndər Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə gəlişindən sonra digər sahələr kimi su təchizatı sektorunda da dönüş yarandı. Əhalinin içməli su təchizatı və kanalizasiya xidmətlərindən istifadəsinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş nəhəng layihələrin, mühüm işlərin böyük bir hissəsi ulu öndərin adı ilə bağlıdır. 1970-ci ilin iyunun 10-da Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə keçirilən Azərbaycan KP MK-nın növbəti iclasında Kür su kəmərinin birinci növbəsinin istifadəyə verilməsinin sürətləndirilməsi ilə bağlı müvafiq təşkilatlar qarşısında tapşırıqlar qoyulur. Bundan sonra işlər sürətləndirilir və 30 aya görülməli olan işlər qısa müddətdə başa çatdırılır. 1970-ci il sentyabrın 27-də Birinci Kür su kəmərlərinin birinci növbəsi istifadəyə verilir. Bir il sonra - 1971-ci il sentyabrın 15-də birinci Kür su kəmərlərinin ikinci xəttinin istifadəyə verilməsi böyük sevincə səbəb olur.

1980-88-ci illərdə İkinci Kür su kəmərləri sistemi ilə Bakıya daha üç magistral su kəməri çəkilir. Bununla da, Kür su kəmərləri ilə Bakı və Abşerona nəql olunan suyun həcmi 3 dəfəyə yaxın artırılaraq saniyədə 9,5 kubmetrə və ya sutkada 820 min kubmetrə çatdırılır. Sistemin ikinci növbəsinin istismara verilməsi yeni salınmış Günəşli və Əhmədli yaşayış massivlərində su qıtlığı problemini aradan qaldırır.

1998-2005-ci illərdə “Böyük Bakının su təchizatı sisteminin yenidənqurulması layihəsi” çərçivəsində Dünya Bankı və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının ayırdığı kredit hesabına Kür sutəmizləyici qurğular kompleksində yenidənqurma işləri nəticəsində emal olunan suyun keyfiyyəti yüksəldilib.

Abşeron yarımadasının içməli su təchizatında mühüm əhəmiyyət daşıyan Ceyranbatan sutəmizləyici qurğular kompleksinin inşasında da ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri olub. 1961-ci ildə istismara verilmiş kompleksin üçüncü növbəsi, məhz ulu öndərin rəhbərliyi dövründə, 1978-ci ildə işə salınıb.

Ceyranbatan su anbarı və anbarın sahilində tikilmiş sutəmizləyici qurğular kompleksi Abşeron yarımadasının içməli su təchizatında böyük paya malikdir. Su anbarında toplanan su 80% təbii durulmadan keçdikdən sonra emal prosesinə ötürülür. Xəzər, Abşeron, Sabunçu, Suraxanı rayonları və Sumqayıt şəhərinin əksər yerlərində bu kompleksdə emal olunan su verilir.

Müstəqillik dövrünün ən böyük yerli infrastruktur layihələrindən olan Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin ideya müəllifi də ulu öndər Heydər Əliyevdir. 2002-ci il dekabrın 19-da keçirilən müşavirədə prezident Heydər Əliyev paytaxta yüksək keyfiyyətli bulaq suyunun gətirilməsi vaxtının çatdığını bildirmiş və bu məqsədlə Oğuz-Qəbələ zonasının yeraltı sularının öyrənilməsi barədə tapşırıqlar verib. Ulu öndərin irəli sürdüyü bu ideya onun layiqli davamçısı prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirildi. 2007-ci ilin mart ayında dövlət başçısının iştirakı ilə təməli qoyulmuş Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri 3 ildən sonra istifadəyə verildi. Bu kəmər istismara veriləndən sonra Bakı şəhərinin içməli su təchizatında stabillik yarandı.

Oğuz-Qəbələ-Bakı kəməri ilə Bakıya verilən suyun keyfiyyəti Dünya Səhiyyə Təşkilatının standartlarına tam uyğundur. Hazırda kəmərlə Bakı şəhərinə kəmərin layihə gücü həcmində, yəni saniyədə 5 kubmetr su verilir. Bu su kəməri ilə paytaxtın Yasamal və Nəsimi rayonları bütövlükdə, Səbail, Nərimanov və Binəqədi rayonlarının əksər hissəsi, Nizami, Xətai və Sabunçu rayonlarının isə bir hissəsi içməli su ilə təchiz olunur.

Əhalinin fasiləsiz və keyfiyyətli içməli su ilə təminatı

Əhalinin içməli su ilə təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə böyük işlər görülüb. Ümummilli liderin əsasını qoyduğu və bu gün prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası digər sahələr kimi əhalinin su təchizatı və kanalizasiya sahəsinin sürətli inkişafına gətirib çıxarıb. Su təchizatı sahəsində dövlət strategiyası uğurla davam etdirilir. Prezident İlham Əliyevin bu sahənin inkişafına göstərdiyi böyük diqqət və qayğı sayəsində Bakı şəhəri və Abşeron yarımadası, eləcə də regionlarda içməli su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması üzrə mühüm layihələr həyata keçirilir.

Əhalinin içməli su təchizatının yaxşılaşdırılmasını prezident İlham Əliyev prioritet vəzifə kimi müəyyənləşdirib. Bu vəzifələrdən irəli gələrək “Azərsu” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən su təchizatının yaxşılaşdırılması istiqamətində geniş tikinti quraşdırma işləri həyata keçirilib. Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasında, eləcə də respublikanın şəhər və rayon mərkəzlərində, kəndlərdə belə önəmli layihələr icra edilib. Görülmüş tədbirlər nəticəsində ölkə üzrə 200 min nəfərin içməli su təchizatı yaxşılaşdırılıb, 186 min nəfər ilk dəfə mərkəzləşdirilmiş qaydada içməli su ilə təmin olunub, 102 min nəfərin su təchizatı fasiləsiz rejimə keçirilib. Bununla da ölkə üzrə fasiləsiz rejimdə su ilə təmin olunan əhalinin xüsusi çəkisi 64,5 faizə, Bakı şəhəri üzrə 79,2 faizə yüksəlib.

Su təchizatı sahəsində əlamətdar hadisələrdən biri də İlham Əliyevin iştirakı ilə Ceyranbatan Ultrasüzgəcli Sutəmizləyici Qurğular Kompleksinin açılışıdır. Yeni kompleksin istismara verilməsindən sonra Türkan və Zirə qəsəbələrinə içməli suyun verilməsinə başlanılıb və sakinlər bu mənbə hesabına daha keyfiyyətli su ilə təmin olunur.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf proqramına uyğun olaraq regionlarda yeni layihələr həyata keçirilib. Astara, Daşkəsən, Tərtər və Qobustan şəhərlərində su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması layihələrinin icrasına başlanılıb. Ucar şəhərində yeni su təchizatı, Göyçay şəhərində isə su təchizatı və kanalizasiya sistemləri istismara verilib. Mingəçevir şəhərində yeni texnologiyaya əsaslanan və məhsuldarlığı sutkada 55 min kubmetr olan sutəmizləyici qurğunun inşası başa çatıb. Şəmkir şəhərinin içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması məqsədilə 16,5 km uzunluğunda Şəmkirçay-Şəmkir magistral su kəməri tikilib istismara verilib. Eləcə də, Ucar, Kürdəmir, Yardımlı, Yevlax, Zaqatala, Tovuz, Füzuli, Beyləqan,Quba, Şəmkir, Şəki rayonlarının 66 min nəfər sakini olan 29 kəndində içməli su təchizatı yaxşılaşdırılıb.

Təlim-Tədris Mərkəzinin, Suölçən Cihazların Sınağı və Kalibrlənməsi Laboratoriyasının fəaliyyətə başlaması, Mərkəzi Laboratoriyanın akkreditasiya sertifikatı alması da əlamətdar hadisələrdəndir.

İçməli su təchizatı sahəsində əldə olunan nailiyyətlərlə yanaşı”Azərsu” ASC beynəlxalq əlaqələri genişləndirir. Ölkə daxilində və xaricdə keçirilən sərgi-konfranslar, beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərdə fəal iştirak edir. Cəmiyyətin təşəbbüsü və dəstəyilə 2013-cü ildə Bakıda ilk dəfə ixtisaslaşmış Xəzər beynəlxalq su texnologiyaları sərgi və konfransı keçirilib. Prezident İlham Əliyevin ziyarət etdiyi debüt sərgisində 23 ölkədən 70-dən çox şirkətin təmsil olunması tədbirə marağın böyük olmasından xəbər veirirdi. Sərgi ilə paralel təşkil olunmuş konfransa dünyanın tanınmış elm adamları, Dünya Su Şurasının, 7-ci Dünya Su Forumunun, eləcə də su sektoru ilə əlaqəli bir sıra beynəlxalq qurumların rəhbərləri qatılıb. Bütün bunlar isə Xəzər beynəlxalq su texnologiyaları sərgi və konfransının artıq beynəlxalq brendə çevrildiyini təsdiqləyir.

“Azərsu” ASC-nin Dünya Su Şurasının və Beynəlxalq Su Ehtiyatları Assosiasiyasının üzvlüyünə qəbul edilməsi də qurumun beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsinə imkan yaradır. “Azərsu” ASC fəaliyyəti ilə bağlı bir sıra beynəlxalq mükafatlara da layiq görülüb. Bunlardan biri dünya üzrə qlobal su problemlərinin həlli sahəsində fəaliyyət göstərən mötəbər qurumlardan biri “Qlobal Su təsərrüfatı liderləri” Qrupu tərəfindən kommunal sahədə nailiyyətlərə və göstərilən yüksək xidmətə görə 2015-ci ilin “Su Liderləri” nominasiyasında aldığı mükafatdır.

Son illər Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasında infrastrukturun sürətli inkişafı nəzərə alınaraq, su təchizatı və kanalizasiya sektorunda görüləcək işlərin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə “2035-ci ilə qədər perspektiv inkişaf nəzərə alınmaqla Abşeron yarımadasının qəsəbə və kəndlərində su təchizatı, kanalizasiya sistemləri və yağış sularının idarə olunması üçün Master Plan” hazırlanıb. Sənədin hazırlanması zamanı Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin “Böyük Bakının Regional İnkişaf Planı”, Dövlət Statistika Komitəsinin və digər qurumların məlumatları nəzərə alınıb. 18 bölmədən ibarət olan Master Planda şəhərsalmanın inkişafı, əhalinin artımı və sıxlığı, turizmin inkişafı, təmizlənmiş çirkab suların təkrar istifadəsi, ekoloji tarazlıq və göstərilən digər əsas amillər içməli su təchizatında müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

İsgəndər Həsənov

525-ci qəzet.- 2016.- 5 may.- S.4