Haqqın sədası
Haqq ilə haqsızlıq, xeyirlə
şər zaman-zaman insan düşüncəsinə
hakim kəsilib, bədii
ədəbiyyatın, sənət
əsərlərinin əsas
mövzusuna çevrilib.
Xeyirlə şərin mübarizəsi,
haqsızlığa, ədalətsizliyə
qarşı üsyan,
insanın azadlığı,
arzuları haqqında
yazılmış saysız-hesabsız
ədəbi nümunələr
deməyə əsas verir ki, bu
mövzu dünya durduqca daim gündəmdə
olacaq, bəşəriyyəti
düşünməyə vadar edəcək. Çünki xeyirxahlıq, haqq-ədalət
insanlığa xoşbəxtlik,
tərəqqi bəxş
etdiyi kimi şər, bədxahlıq,
nadanlıq bəşər
övladını daim
uçuruma, münaqişəyə,
müharibəyə aparıb,
milyonların ömrünü
talayıb. Buna görə də insan yarandığı
ilk gündən zülmdən,
ədalətsizlikdən qurtulmağa
çalışıb, haqqa
can atıb. Ancaq
insan haqsızlığın, amansızlığın
ona bəlalar gətirəcəyini bilə-bilə
yenə də pis əməllərində
israrlı olub, xeyirlə şərin mübarizəsinə zəmin
yaradıb.
Millət
vəkili, yazıçı-dramaturq
Hüseynbala Mirələmovun
“Azərbaycan” jurnalında
dərc olunmuş “Od və büt”
romanını oxuyanda
bu danılmaz həqiqəti daha dərindən anladım, ədalətsizlikdən, insan
vəhşiliyindən əziyyət
çəkən bir ölkənin vətəndaşı
kimi zülmün acı üzünü hiss etdim və həm
də nahaq qanların yerdə qalmayacağı qənaətinə
gəldim.
Romanın dəyərini artıran
və onu oxucuya sevdirən ən başlıca cəhət müəllifin
müraciət etdiyi mövzunun aktuallığı,
dövrlə, zamanla səsləşməsidir. Bu gün dünya ayrı-ayrı terrorçu
qruplaşmaların, silahlı
birləşmələrin, millətçi təşkilatların,
ağılsız və
rəhmsiz siyasi rəhbərlərin yaramaz
əməllərinin ağrısını-acısını
yaşayır. Xalqları,
dinləri, irqləri,
ölkələri üz-üzə
qoyanların vicdansızlığı
sayəsində dünyanın
narahatlığını, əzablarını yaşayan
insanların taleyi bir vətəndaş, yazıçı kimi Hüseynbala Mirələmovu
da ciddi düşündürdüyü üçün o, belə
bir mövzunu qələmə alaraq sanballı əsər yaradıb.
Əsərin ana xəttini təşkil edən dinlər, baxışlar, məslək və əqidələr arasındakı
mübarizə, xeyirlə
şərin qarşılaşması bir tayfanın timsalında əks etdirilsə də, əslində ümumiləşdirilir, bəşəriləşdirilir
və insanlığa
şamil edilir.
Romanın baş qəhrəmanı
İbrahim Allahını,
dinini, torpağını
sevən, halal zəhmətlə dolanan, ailəsinə bağlı,
heç kəsin malında-dövlətində gözü
olmayan bir insandır. O, haqqı, imanı, inamı yolunda hər bir əzaba dözməyə hazırdır.
Hətta
odda yandırılmağa,
vadidə ilanlara yem edilməyə məcbur olunduğu, təqiblərə məruz
qaldığı, incidildiyi
anlarda belə taleyindən gileylənmir,
inamına, gücünə
arxalanır, xeyirxahlıq
yolunu tutur.
Əsərdəki Azər baba da maraqlı obrazdır - vətəndaşlıq
təcəssümüdür, torpaq, el-oba fədaisidir. O, doğma yurdunu tərk etməmək üçün
hər bir çətinliyə qatlaşan
və bunu övladlarına, nəvələrinə
təbliğ edən bir insandır. Doğma od-ocaq onun üçün
müqəddəsdir və
o, can verəndə belə
nəvəsi İbrahimə
eldən uzaq düşməməyi, necə
olursa olsun, ev-eşiyində qalmağı
vəsiyyət edir.
Həmrud və oğlu Marud isə bu insanların tamamilə əksidir. Allaha deyil
bütlərə səcdə
edən bu insanlar, xüsusilə Nəmrud ən çirkin əməllərə
əl atmaqdan çəkinmir. Öldürmək, asmaq, yandırmaq, dağıtmaq onun həyat amalıdır.
Vəhşilik etməkdən, qan
tökməkdən zövq
alır. İnsanların başına min bir oyun açır, hətta İbrahimi diri-diri yandırmaq qərarını verir.
Təbiidir ki, o, etdiyi haqsızlıqların layiqli
cəzasını alır.
Müəllif bu səhnəni
çox canlı və təsirli təsvir edir: “Qılıncın qalxan, havanı cıran məqamında Marud yenə Nəmrudun gözlərinə fikir verdi. Bu gözlərdə rəhm
və mərhəmətdən
əsər-əlamət yox
idi. İldırım vurmuş kimi
əli göydə donan Nəmrud yerində səndələdi.
Gözlərindən qan açıldı,
bəbəkləri hədəqəsindən
çıxacaq qədər
böyüdü. Qılınc
tutan sağ əli boşaldı, sol əlin havada yelləndi, dizləri əsdi, əlindəki qılınc düşüb
yerə sancıldı”.
Nəhəng büt heykəlin
parçaları arasında
dəhşətli vəziyyətdə
canını tapşıran
Nəmrudun ölümü
nə qədər qorxunc olsa da
oxucunu kədərləndirmir,
əksinə sevindirir.
Çünki Nəmrud kimi
zalıma, zülmkara belə ölüm yaraşır və yazıçı bu səhnəni yaratmaqla zülmə qarşı öz qəti etirazını bir daha ifadə edib.
Romandakı digər surətlər - Lüt, Marud və başqaları haqqında geniş söz açmaq imkanı olmasa da, onların hər biri yaddaqalandır.
Əsərdəki təsvirlər, məkanlar, hadisələr yazıçı təxəyyülünün məhsulu olsa da, davranışlar, mövqelər, düşüncələr hər birimizə doğmadır, realdır. Çünki yaxşı, pis insanlarla biz hər gün qarşılaşırıq, xeyirxahlıqdan zövq alır, bədxah əməllərdən ömrümüzü gödəldirik. Yazıçının məharəti onda özünü göstərir ki, o, belə insanları düzgün seçib qiymətləndirməyi, güclü xarakterlər yaratmaqla surətləri, hadisələri düşüncələrə təsir edəcək tərbiyə vasitəsinə çevirməyi bacarır.
Əsərdə bədii təsvirlərin obrazların psixoloji vəziyyəti ilə uyğunlaşdırılması, hadisələrlə insanların əhval-ruhiyyəsinin əlaqələndirilməsi romana yeni, müsbət çalarlar verir, onun təsir qüvvəsini artırır. İbrahimin odda yandırılmağa gətirilməsi zamanı yerin-göyün lərzəyə gəlməsi, yaxud Lütün keçirdiyi psixoloji sarsıntılar, köçün ilanlı vadidən keçməsi cəhnələri xarakterik və yaddaqalandır.
Romanda epos nümunələrinə, mifoloji düşüncələrə müəyyən yer ayrılması yazıçının milli ruhundan, milli dəyərlərimizə, adət-ənənələrimizə bağlılığından, keçmişimizə sədaqətindən irəli gəlir.
“Od və büt” romanının əsas ideyasını
şərə, haqsızlığa, zülmə qarşı
mübarizə və bu yolda
insanların dönməzliyi, qətiyyəti, qələbəsi
təşkil edir ki,
qarşıya qoyulan, təbliğ edilən
məqsəd, amal bəşər övladı üçün arzuolunan,
dəyərli, müqəddəsdir. Belə müqəddəs
amallar uğrunda
mübarizədə yazıçı dostuma
yeni-yeni yaradıcılıq
uğurları arzulayıram.
Tahir Rzayev
Milli Məclisin deputatı
525-ci qəzet.- 2016.- 7 may.- S.16