Vyana görüşü pozitiv məqamlarla yadda qaldı

AZƏRBAYCAN ORDUSUNUN APREL ZƏFƏRİ ATƏT-in MİNSK QRUPUNU ERMƏNİSTANA KONSTRUKTİV DANIŞIQLAR MƏCRASINA QAYITMASI ÜÇÜN TƏZYİQ GÖSTƏRMƏYƏ VADAR ETDİ

Məlum olduğu kimi, mayın 16-da Vyanada Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin görüşü keçirilib.

Əvvəlki görüşlərdən fərqli olaraq bu dəfə danışıqlarda ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerri, Rusiya Federasiyasının xarici işlər naziri Sergey Lavrov, Fransanın Avropa məsələləri üzrə dövlət katibi Harlem Desir, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri və ATƏT-in hazırkı sədrinin xüsusi nümayəndəsi Anji Kaspşik də iştirak ediblər. Bu, aprel döyüşlərindən sonra vasitəçilərin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi prosesində aktivləşdiklərini, məsələyə daha ciddi yanaşdıqlarını göstərir.

Bu və digər səbəblərə görə ekspertlər Vyana görüşünü pozitiv hesab edirlər. Çünki Ermənistanın ciddi səylərinə və müqavimətinə baxmayaraq, Azərbaycan ordusunun 2-5 aprel tarixlərində 2000 ha ərazini işğaldan azad etməsi beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul olundu. Ermənistan Vyana danışıqlarına qədər ciddi cəhdlə orduların təmas xəttinin 1994-cü ilin mayında imzalanmış atəşkəs zamanı müəyyən edilən xəttə çəkilməsinə çalışıb, əks halda beynəlxalq ictimaiyyəti atəşkəsin pozulacağı ilə şantaj edirdi.

Ermənistan 2014-cü ildə Paris danışıqlarından sonra ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində davam etdirilən sülh müzakirələrini pozub, hər dəfə danışıqlarda irəliləyişə ümid yarananda, cəbhə xəttində təxribatlara əl atıb və danışıqları pozmağa çalışıb. Almaniya federal kansleri Angela Merkelin təşəbbüsü ilə bu ilin fevral ayında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı aparılmış müzakirələrdən sonra da aprelin əvvəllərində Ermənistan növbəti belə təxribata əl atdı. Bununla Ermənistan bütün beynəlxalq müzakirələrin formal olduğunu nümayiş etdirir, heç bir vəchlə danışıqlar masası arxasında ciddi müzakirələr aparmayacağını göstərirdi. Azərbaycan ordusunun aprel zəfəri isə həm Ermənistanı danışıqlar masası arxasına oturmağa məcbur etdi, həm də ATƏT-in Minsk Qrupunu Ermənistana konstruktiv danışıqlar məcrasına qayıtması üçün təzyiq göstərməyə vadar etdi. Həm Ermənistan, həm də ATƏT-in Minsk Qrupunun üzvü olan dövlətlər anladılar ki, mövcud status-kvonun zaman limiti bitib, status-kvonu uzatmaqla Azərbaycan dövlətini işğal faktı ilə barışmağa məcbur etmək mümkün deyil, bundan sonra da münaqişə dondurulmuş vəziyyətdə saxlana bilməz.

Azərbaycan dövləti, Azərbaycan xalqı konstruktiv danışıqlar ruhuna sadiq olmaqla yanaşı, münaqişəni istənilən vaxt beynəlxalq hüquq çərçivəsində güc yolu ilə həllinə qadirdir. Bununla da Ermənistan tərəfi mövcud status-kvonun dəyişdirilməsi üçün konstruktiv danışıqları davam etdirməyə məcbur edildi.

Eyni zamanda, Vyana danışıqlarında aprel insidentinin araşdırılması məqsədilə ATƏT-in yeni faktaraşdırıcı missiya yaratması qərara alınıb. Şübhə yoxdur ki, münaqişə bölgəsində monitorinqlər aparacaq missiyanın gələcəyi qənaət də ATƏT-in əvvəlki missiyalarının rəyləri kimi Azərbaycanın xeyrinə olacaq. Çünki Azərbaycan ordusu özgə ərazisində deyil, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hüquqla tanınmış ərazisində işğalçı ordunun təxribatlarına cavab verir. Ermənistan ordusu yaşayış məntəqələrini, mülki əhalini hədəfə alır, xəstəxanaları, məktəbləri, əkin sahələrini bombardman edir. Dinc sakinlərə qarşı beynəlxalq konvensiyalarla qadağan edilmiş silahlardan, o cümlədən, kimyəvi silahdan istifadə olunur. Bu faktlar təsbit edilərək dəfələrlə beynəlxalq ictimaiyyətin, ATƏT üzvü olan dövlətlərin nəzərinə çatdırılıb. Azərbaycan isə yalnız atəşkəsin pozulması hallarında, düşmənin hərbi obyektlərini hədəfə almaqla cavab verib. Son aprel hadisələri zamanı da ordumuzun qarşısında qoyulmuş tələblərdən biri də Dağlıq Qarabağda yaşayan mülki əhalinin hədəfə alınmaması ilə bağlı olub.

Ona görə də ekspertlərin gəldiyi qənaət belədir ki, Vyana danışıqları aprelin əvvəllərində Azərbaycan ordusunun zəfərinin diplomatiya sahəsində davamı kimi dəyərləndirilməlidir. Əldə edilmiş hərbi və diplomatik üstünlük Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı mövqeyini gücləndirir və münaqişənin beynəlxalq hüquq norma və prinsipləri çərçivəsində həlli üçün ciddi zəmin yaradır.

Məsələ ilə bağlı Siyasi İnnovasiya və Texnologiyalar Mərkəzinin sədri Mübariz Əhmədoğlu bildirib ki, Ermənilər Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Vyana görüşünün nəticələrini özlərinə sərf edən şəkildə təqdim etməyə çalışırlar. Onun sözlərinə görə, reallıq isə ondan ibarətdir ki, Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyana torpaqları Azərbaycana qaytarmaq, öz cəmiyyətini azərbaycanlıların Dağlıq Qarabağa qayıtmasına hazırlamaq üçün qısa vaxt verilib.

Politoloq bildirib ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin görüşün yekunu ilə bağlı hazırladıqları bəyanatda belə bir maddə var ki, itkin düşən şəxslərin siyahısı dəqiqləşdirilməlidir: "Əslində bu məsələ 2014-cü ildə prezidentlərin Paris görüşündə razılaşdırılmışdı. Ancaq Sarkisyan Parisdən qayıdandan sonra öncədən razılaşdığı təklifi rədd edərək qoşunların təmas xəttinə yaxın ərazidə -Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarında genişmiqyaslı hərbi təlimlərə başlayıb. İşğalçı ölkə rəhbəri bununla itkin düşmüş şəxslərin axtarışına imkan verməyəcəyini göstərib. Halbuki razılaşmaya görə, itkin düşənlərin siyahısının dəqiqləşdirilməsindən əlavə müharibə zamanı həlak olanların dəfn olunduğu məzarlıqlara baxış keçirilməli, ekspert qrupunun meyitlərdən götürdüyü DNT analizləri ilə öldürülənlərin kimlikləri müəyyənləşdirilməli idi. Bununla öldürülənlərin erməni, yoxsa azərbaycanlılar olduğu dəqiqləşdirilməli idi. Ermənistan isə buna razı olmadı. Çünki aşkar olunacaqdı ki, öldürülənlərin əksəriyyəti azərbaycanlılardır".

M.Əhmədoğlu qeyd edib ki, prezidentlərin Vyana görüşündə bu məsələ Sarkisyanın boynuna qoyulub: "İtkin düşən şəxslərin kimliyi müəyyənləşməlidir. Bu prosesin həyata keçirilməsi - erməni işğalı zamanı döyüş gedən, eləcə də məzarlıqların yerləşdiyi ərazilərin göstərilməsi üçün mütləq şəkildə Dağlıq Qarabağ, eləcə də ətraf yeddi rayonun azərbaycanlılarından ibarət nümayəndə heyəti ekspert qrupunun daxilində o yerlərdə işləməlidir. Yəni, Vyana görüşündə əldə olunan razılaşmaya görə qaçqınlar müəyyən müddətlik də olsa, öz torpaqlarına qayıtmalıdır. Hazırda vəziyyət isə elədir ki, əgər azərbaycanlılar 1 həftə də olsa, öz dədə-baba yurdlarına qayıtsalar, ermənilər psixoloji tarazlıqlarını tamamilə itirəcəklər".

Mərkəz sədri vurğulayıb ki, prezidentlərin Vyana görüşünün çox əhəmiyyətli geosiyasi nəticəsi var: "Bu görüşlə aprel döyüşlərindən sonra təşəbbüsü öz əlinə alan Rusiyanın bu aktivliyinə son qoyulub. Diqqət yetirsək, görüş zamanı masanın baş tərəfində ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerri, onun müavini Viktoriya Nulland və ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin şəxsi nümayəndəsi Anjey Kaspşik, Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanın yanında Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin yanında isə Fransanın Avropa məsələləri üzrə naziri Harlem Desir əyləşmişdi. Bu özü də çox vacib bir məqamdır. Yəni, bununla Rusiya açıq-aşkar nümayiş etdirib ki, Ermənistan onların tabeliyindədir. Azərbaycan isə heç bir dövlətdən asılı deyil və sivil dünyanın tərkib hissəsidir. ABŞ-ın məqsədi Rusiyanı zəiflətmək olsa da, biz heç bir geosiyasi oyunda iştirak etməyəcəyik. Azərbaycanın məqsədi yalnız öz torpaqlarını erməni işğalından azad etməkdir".

Görüşün uğurlu nəticələrlə yadda qaldığını deyən M.Əhmədoğlu əlavə edib ki, Azərbaycan yaxın 1 ay ərzində müharibə etmək niyyətində deyil. Onun sözlərinə görə, lakin istənilən erməni təxribatına qarşı Azərbaycan addekvat cavab verəcək: "Ölkəmiz mötəbər idman yarışı - "Formula-1" ərəfəsində olduğu üçün biz 1 ay - 1 ay yarıma müharibə edəsi deyilik. Əgər iyun ayının sonuna qədər Ermənistan qəbul etdiyi şərtləri yerinə yetirməsə, hər şey başqa cür olacaq".

Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin üzvü Zahid Oruc isə hesab edir ki, Vyana görüşü əslində 4 günlük aprel müharibəsinin təsiri altında keçib.

O "SİA"ya bildirib ki, illərdir Dağlıq Qarabağ problemini beynəlxalq gündəmin 10-15-ci dərəcəli məsələsi sayanlar gördülər ki, bir uğurlu əməliyyat - düşmən ölkənin təxribatına verilən cavab reaksiyası artıq nəticələrini göstərməkdədir: "Vyanada keçirilən görüş Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla ABŞ dövlət katibi Con Kerri arasında keçən 7 telefon danışığından sonra baş tutub. Bu görüşdən Azərbaycan üçün bir neçə nəticə çıxarmaq mümkündür.

Birinci növbədə biz əminik ki, Azərbaycan Prezidenti bu danışıqlarda aprelin əvvəlində baş verən uğurlu hərbi əməliyyatları siyasi müstəviyə daşımağa çalışdı. 20 ildən artıq bir müddətdə erməni tərəfinin məlum reallığı danışıqlarda bizə qəbul etdirməsi qeyri-mümkün oldu. İkincisi, Ermənistan prezidenti Sarkisyanın şərtləri mövcud idi ki, guya onlar danışıqlara gəlməyəcəklər. Lakin məlum oldu ki, onun sözü də, şərtləri də beynəlxalq aləm üçün siyasi məna daşımır və heç bir çəkiyə malik deyil. Üçüncüsü, faktiki olaraq Vyanada danışıqlar gedərkən cəbhə xəttində atəşkəs yenə də ən ciddi intensivliklə pozulmaqda idi. Bunun özü sübut edir ki, Ermənistan ordusu yeni bir reallıq yaratmaqdadır. Bu o deməkdir ki, ATƏT-in Minsk Qrupu prosesin qarşısında dayana bilmir. Əgər onlar real missiyalarını yerinə yetirə bilməyəcəklərsə, artıq əvvəlki kimi sadəcə bəyanatlarla iş bitməyəcək. Digər tərəfdən Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bəyan etdi ki, bu görüş Amerikanın istəyi ilə baş tutub. O bildirdi ki, iyun ayında bu məsələnin çözümü üçün həlledici raund başlayacaq və Rusiyanın irəli sürdüyü mərhələli həll modeli əsas götürüləcək. Bu baxımdan hesab edirəm ki, Vyanada keçirilən danışıqlar əhəmiyyətli idi. Lakin bütövlükdə götürüləndə iyun ayında növbəti görüşün keçirilməsinin bildirilməsi bir daha onu deməyə əsas verir ki, Anjey Kaspşikin idarəsinin sayını 30-a çatdırmaqla təmas xəttində baş verənlərin qarşısında zireh çəkmək mümkün deyil. Bilirsiniz ki, Ukraynada 800-ə yaxın ATƏT müşahidəçisi var. Onlar orada hərbi monitorinq aparırlar. Nəyinsə qarşısını ala bilirlərmi? Düşünürəm ki, Anjey Kaspşikin idarəsini genişləndirməkdənsə, məsələni həll etmək lazımdır".

Ceyhun ABASOV

525-ci qəzet.- 2016.- 19 may.- S.5.