Alim nüfuzu və şöhrətinin miqyası

GÖRKƏMLİ ƏDƏBİYYATŞÜNAS ƏSGƏR ZEYNALOVUN ÖMÜR VƏ FƏALİYYƏT YOLUNA BİR BAXIŞ

(Əvvəli ötən sayımızda)

Əsgər Zeynalov 30-dan çox kitabın, 350-dən çox elmi-publisistik məqalənin müəllifidir.

Bu kitabların sırasında "Azərbaycan bayatıları Qafqaz regionunda" (2001), "Altaydan-Altaya" (2002), "İllərin yol yoldaşı" (2004), "Hara gedir bu qatar?" (2006), "Orda bir yurd var, uzaqda" (2006), "Dil və ədəbiyyatın tədrisinə dair düşüncələr" (2009), "O, bir əsr idi..." (2010), "İrəvan ziyalıları" (2011), "İrəvan məktəbləri" (2011), "Viktor Hüqo və Lui Araqon şeirlərinin tərcüməsi" (2012), "Fransız ədəbiyyatının milyarderi" (2013), "Hüqo" (2014), "İrəvan xanlığı... gerçəkliyin aydınlığı" (2016), "Hüqonun Şərq baxışı" (2016,) müəllifin yaradıcılıq diapazonunun genişliyi də diqqəti cəlb edir. Burda onu da xüsusi vurğulamaq lazım gəlir ki, "Hüqonun Şərq baxışı"nda fransız yazıçısının İslam dinini qəbul etməsi faktının üzə çıxarılmasının da əsərdə öz əksini tapması və İngiltərədə nəşr olunmsı Əsgər Zeynalovun böyük cəsarəti idi. O zaman bu fransız ədibinin İslam dinini qəbul etməsi, İslama həsr etdiyi şeirləri uzun illər ictimaiyyətdən gizlədilib. Hüqonun anadan olmasının 100 illiyində - 1902-ci ildə Fransa dövləti onun İslam dininə həsr etdiyi şeirlərinin 100 il müddətinə nəşrini qadağan etmişdir. Əsgər müəllim bu əsərlərlə ("Hicrinin doqquz ili", "Məhəmməd", "Sidr ağacı") yazıçının sağlığında, 1859-cu ildə nəşr olunmuş "Əsrlərin əfsanəsi" kitabından məlumatlı idi. Yeri gəlmişkən, "Hüqo" əsəri haqqında olduqca maraqlı olan çıxışlarının birində professor Cəlil Nağıyev demişdir ki, bu monoqrafiyada hər şey yenidir, ancaq Hüqonun İslam dinini qəbul etməsi tamamilə gözlənilməz idi. Əsgər Zeynalov Azərbaycanda ən böyük hüqoşünas alimdir.

Zənnimizcə, burda onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, professor Əsgər Zeynalovun 10-yaxın kitabı, o cümlədən, "İrəvan ziyalıları" Sankt-Peterburqda (2011, rus dilində), "İrəvan ziyalıları" Moskvada (2013, rus dilində), "Fransız ədəbiyyatının milyarderi" Fransada (2015, fransız dilində), "İrəvan ziyalıları" ABŞ-da (2016, ingilis dilində), "Hüqo" ABŞ-da (2016, ingilis dilində), "Fransız ədəbiyyatının milyarderi" Almaniyada (2016, ingilis dilində), "İrəvan xanlığı... gerçəkliyin aydınlığı" ABŞ-da (2016, Azərbaycan dilində - nəzərə çatdıraq ki, kitab dünya azərbaycanlıları üçün nəzərdə tutulmuşdur Ş.N.), "Hüqonun Şərq baxışı" İngiltərə, Londonda (2016, ingilis dilində) nəşr olunmuşdur. Burda belə bir həqiqəti də deməyi vacib sayırıq ki, Hüqonun fransız mütəxəssislərindən Andre Besson, Maks Qallo, Arno Lasterin də beynəlxalq miqyasda bu qədər monoqrafiyaları çap olunmamışdır.

Uzun illər onunla bir universitetdə çalışan professor Sevda Vahabova yazır: "Tale elə qismət etdi ki, mən onunla 2007-ci ildə Fransanın Bözanson şəhərində Franş Konte Universitetinin Dil Tətbiqi Mərkəzində təkmilləşmədə olduq. Səmimi yol yoldaşı olan bu xeyirxah, milli qeyrətli insanın dəfələrlə öz elmi mühakimələri ilə bizə dərs deyən fransız alimlərini necə çətin vəziyyətə saldığının şahidiyik - mən və səfər yoldaşlarım. Hətta bir dəfə Əsgər müəllim fransız ədəbiyyatından elə gözəl təhlil verdi ki, professor Fransua Mijo cəld yerindən qalxıb əyləşdiyi stulu göstərərək dedi: "Gəlin mənim yerimdə əyləşin!" Zalda əyləşənlər müəllimin bu sözündən sonra Əsgər Zeynalovu alqışlamağa başladılar. Başqa dövlətin nümayəndələri dəfələrlə bizə deyirdilər: "Siz xoşbəxtsiniz. Sizin çox müdrik bir aliminiz var. Sizin Hüqo yaradıcılığı üzrə çox gözəl bir mütəxəssisiniz var..."

Elə ADU-nun professoru, "Azərbaycanın fransız dili Müəllimlər Cəmiyyəti"nin sədri Çəmən Babaxanova da Əsgər müəllimin ədibin vətənində Hüqonun böyük mütəxəssisi kimi tanınmasından bəhs edərək yazır: "Professor Ə.Zeynalov özünü Fransada Hüqonun mütəxəssisi kimi layiqincə təsdiq etmişdi: Fransanın bir sıra elmi mərkəzlərində, muzeylərində və şəxsi kitabxanalarında istifadə olunan əsərləriylə, bu ölkənin dünya şöhrətli alimlərinin azərbaycanlı həmkarı və onun yaradıcılığı haqqında yüksək fikirlərilə, tədqiqatçının bu dövlətdəki müxtəlif çıxışlarıyla və Fransa mətbuatında bu zəhmətkeş araşdırıcının yaradıcılığı ilə bağlı dərc olunmuş məqalələrlə. Əgər Ə.Zeynalov fikrimizcə, heç nə yazmasaydı belə, "Hüqo" və "İrəvan ziyalıları" əsərlərilə tarixdə yaşamaq hüququ qazanardı..."

Alman filosofu Volter Benjamen deyib ki, Paris XIX əsr dünyanın paytaxtıdır. Görkəmli Meksika yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Oktavio Pas deyir ki, Paris XX əsr dünyanın paytaxtıdır. Nobel mükafatı laureatı Leklüzio: Paris XXI əsr dünyanın paytaxtıdır, deyir. Əgər 1789-cu il böyük Fransa inqilabını nəzərə alsaq, Paris XVIII əsrdə də dünyanın paytaxtı olmuşdur. Neçə əsr dünyanın paytaxtı olan Paris kimi bir şəhərdə Azərbaycan alimi haqqında məqalələrin dərc olunması, zənnimizcə hər bir azərbaycanlıda qürur hissi oyada bilər. Əsgər Zeynalov beynəlxalq miqyasda tanınmış alimdir.

Əsgər Zeynalov üç dəfə - 2012, 2014, 2016-cı illərdə Dövlət mükafatına (2012-ci ildə "İrəvan ziyalıları", Sankt-Peterburq nəşri (dünya şöhrətli rus alimi B.Starkovun ön sözü ilə), 2014-də "Hüqo" monoqrafiyası (onu da qeyd edək ki, "Hüqo" monoqrafiyası təkcə fransız ədəbiyyatından deyil, eləcə də dünya ədəbiyyatından təqdim olunmuş ilk monoqrafiyadır.), 2016-da "İrəvan xanlığı... gerçəkliyin aydınlığı", "İrəvan ziyalıları" ABŞ nəşri. Burda onu da qeyd etməyi lazım bilirik ki, Əsgər Zeynalovun Amerika Birləşmiş Ştatlarının Şimali Korelina Ştatının Raleigt şəhərinin "Lulu" nəşriyyatında işıq üzü görmüş "İrəvan xanlığı... gerçəkliyin aydınlığı" və "İrəvan ziyalıları" kitablarının təqdim olunması da bu baxımdan təsadüfi deyildir. Həmin kitablar Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatına indiyədək təqdim olunmuş xaricdə nəşr edilən ilk əsərlərdir. Professor Əsgər Zeynalov 2014-cü ildə həm də AMEA-nın müxbir üzvlüyünə namizəd olmuşdur.

Bəlkə də Hüqonun fransız mütəxəssisləri fransız ədibi haqqında yazdıqları əsərlərini Azərbaycan alimi qədər dünya miqyasına çıxara bilməmişlər. Professor Ə.Zeynalov Hüqo haqqında monoqrafiyaları Bakıda Azərbaycan, fransız, ingilis dilində nəşr etdirdikdən sonra onları ABŞ, Fransa, İngiltərədə nəşr etdirməyə nail olmuşdur. Zənnimizcə, bu son deyil, yaxın zamanlarda bu işlərin davamı olacaqdır.

Çox zaman namizədlik işini müdafiə edənlər doktorluğu da bu işin davamı kimi, bir qədər geniş aspektdə götürürlər. Həm də axtarış-mənbələr də eyni dildə. Mənim üçün maraqlı olan faktlardan biri də budur ki, Əsgər Zeynalov namizədlik və doktorluq işlərini fərqli mövzular üzrə yazmışdır. Namizədlik işi azərbaycanlı olaraq varlığımızın, milli kimliyimizin, qədimliyimizin bir nümunəsi sayılan xalq yaradıcılığı mövzusunda - "Azərbaycan bayatıları Qafqaz regionunda" olmuşdur. Doktorluq işi isə "Fransız ədəbiyyatında Şərq" (Volterin yaradıcılığı üzrə) olmuşdur. "Azərbaycanda fransız ədəbiyyatı tarixinin, bu ədəbiyyatın ayrı-ayrı nümayəndələrinin həyat və yardıcılığı ilə, eləcə də Azərbaycan-fransız ədəbi- mədəni əlaqələri sahəsində peşəkar səviyyədə və sistemli şəkildə fəaliyyət göstərən istedadlı ədəbiyyatçı, tərcüməçi və alimlərdən biri" (prof.C.Nağıyev), zənnimizcə davamlı olaraq, həm də ən məhsuldar işləyən tədqiqatçı-alimlərindən öndə olanı proessor Əsgər Zeynalovdur. Əsgər müəllimin elmi pedaqoji fəaliyyəti, ədəbi, publisistik yaradıcılığı olduqca diqqətəlayiqdir.

Əsgər Zeynalovun monoqrafiyaları ilə tanış olan dünya alimlərinin fikirləri bizdə qürur hissi doğurmaya bilməz. J.B.Qrammon (Fransa), S.Kazımoğlu (Türkiyə), B.A.Starkov (Sankt-Peterburq), R.N.İvanovun (Rusiya)... fikirləri bu mənada diqqətəlayiqdir. "Mən çox böyük maraqla cənab Əsgər Zeynalovun Bakıda azəri türkcəsində 1996-cı ildə nəşr olunmuş "Fransız ədəbiyyatında Şərq" əsərini oxudum. Lazımi şəraitin olmamasına və tədqiqat əsərlərinin çatışmazlığına baxmayaraq, heç vaxt Fransada olmayan fransızdilli bir müəllif belə bir dəyərli əsəri ərsəyə gətirə bilmişdir" (J.B.Qrammon, Fransa); "Fransız ədəbiyyatında Şərq" mövzusunda Rusiyada, Avropanın müxtəlif ölkələrində, Orta Asiyada, Ərəb ölkələrində və Türkiyədə yetərincə əsərlər yazılmış, araşdırmalar aparılmışdır... Amma Əsgər Zeynalova qədər bu mövzuya ümumi Şərq kontekstində baxan ikinci bir araşdırmaçımız yoxdur. Onun bu əsərini əhatə baxımından, mövzuya fərqli yanaşma baxımından yenilik gətirən bir əsər kimi qəbul etmək gərəkdir" (S.Kazımoğlu, Türkiyə); "Əsgər Zeynalov öz dissertasiyasını Volterin Şərq yaradıcılığından müdafiə etsə də, ancaq dahi Viktor Hüqo onun sevimli yazıçısıdır... O, Aleksandr Düma, Balzak, Jorj Sand, Flober, Mopassan yaradıcılığından, Ferney kəndində yaşamış Volterlə bağlı yumorlar danışır, ancaq həmişə yenidən Viktor Hüqonun üzərinə qayıdır" (Daniel Bordür, Fransa); "Əsgər Zeynalovun məruzəsinə 15 dəqiqə ayrıldığı üçün biz utanırıq. Biz onu saatlarla dinləməyə hazırıq" (Professor Nezmi Agil, Türkiyə); "Professor Əsgər Zeynalovun "İrəvan ziyalıları" kitabı ilə tanışlıq müəllifin hər sətirdə doğma torpağına məhəbbətini əyani surətdə təsdiq edir" (B.A.Starkov, Sankt-Peterburq); "Əziz Əsgər! Sizin "İrəvan ziyalıları" kitabı möhtəşəm bir kitabdır. Siz tarixi əhəmiyyətli bir kitab yazmısınız" (R.N.İvanov, Moskva); "Ə.Zeynalovun "İrəvan ziyalıları" kitabı bir daha təsdiq edir ki, İrəvan azərbaycanlıların qədim, əski, köhnə yaşayış məskənlərindəndir. Ə.Zeynalovun bu əsəri İrəvan ziyalılarına bir abidədir" (A.A.Sotniçenko, Sankt-Peterburq)...

Azərbaycan alimlərindən T.Əhmədov, İ.Həbibbəyli, N.Cəfərov, C.Nağıyev, Ç.Babaxanova, F.Veysəlli, S.Vahabova, F.Əliyev, S.Tağızadə, R.İsmayılov, Ş. Xəlilli, Ş.Zaman, A.Ülvi, Ə.Abdullayev, A.Sabitova və bir çox başqa müəlliflər də Əsgər müəllimin elmi-ədəbi uğurlarından mətbuatda çox dəyərli məqalələrlə çıxış etmişlər.

Araşdırma zamanı bizə məlum oldu ki, İrəvan və onun görkəmli şəxsiyyətləri haqqında yazı hazırlayan 80-dən çox müəllif, bu sıradan T.Talıblı, K.Novruzov, B.Abdullayev, V.Həbiboğlu, İ.Məmmədov Ə.Ələkbərli və başqaları Ə.Zeynalovun əsərlərindən mənbə kimi istifadə ediblər. Eləcə də Azərbaycan televiziyasında bir çox sənədli filmlər çəkilərkən ("Mustafa bəy Topçubaşov, "Uluxanlı - 125", "İrəvan", "Bir şair ömrü" (Əhməd Cəmil haqqında) Əsgər müəllimin məsləhətləri, bilavasitə köməkliyi ilə ərsəyə gəlmişdir. Əsgər müəllimin Azərbaycan radiosunda "Azərbaycan bayatıları erməni qaynaqlarında", "Musiqimizin təsir gücü" verilişləri radiomuzun "Qızıl fondu"nda saxlanılır. Professor söhbətlərində ermənilərin bayatılarımıza, bir çox musiqilərimizə yiyələndiklərini tutarlı faktlarla açıqlamışdır.

Bir maraqlı faktı da nəzərə çatdıraq ki, Əsgər Zeynalovun 2015-ci ildə Fransada fransız yazıçısı Jözef dö Qobinanın "Şamaxı rəqqasəsi" nəsr əsərini əldə edərək ölkəmizə gətirməsi, dövri mətbuatda ("Ədəbiyyat" qəzeti, 3 oktyabr 2015) haqqında geniş məqalə ilə çıxış etməsi alimin Azərbaycan xalqına, onun ədəbiyyatına göstərdiyi xidmətin bir nümunəsidir.

Düşünürəm ki, Əsgər Zeynlovun geniş əhatəli elmi-ədəbi fəaliyyəti haqqında irihəcmli monoqrafiyaların yazılması, yaradıcılıq yolunun geniş aspektdə işıqlandırılması Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında yeni bir səhifə açmış olacaqdır. Bu da öz tədqiqatçısını gözləyir...

Əsgər Zeynalov fəaliyyət göstərdiyi pedaqoji sahədə, müəllim-tələbələr üçün, onu yaxından tanıyan və bütün növ yaradıcılığı ilə diqqətini çəkdiyi elm xadimləri, ziyalılar üçün, ürəyi nisgillə dolu Qərbi azərbaycanlılar üçün ailəsi, dostları üçün tutiya insandır.

Bugünlərdə tamam olan 65 yaşı münasibətilə görkəmli ədəbiyyatşünas alimimizi təbrik edir, ona möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Şəfəq NASİR

525-ci qəzet.- 2016.- 4 oktyabr.- S.6.