Böyük yolun zəfər zəngləri - Dördüncü məqalə

 

Unudulmaz həmkarlar, dostlar, tanışlar...

 

 

 

 

Azərbaycan Televiziyasında işlədiyim 35 ildə nəsil-nəsil söz-sənət adamlarının bu böyük milli mədəniyyət yolunda çoxsaylı uğurlarına şəhid oldum, sevindim, bir sıra həmkarlarımın dünyadan gedişlərinə kədərləndim.

 

Bu sevinc və kədər vaxtaşırı ürək yazılarına, məqalələrə, esselərə döndü, daha çox “Ekran-efir” qəzetində çap edildi.

 

Böyük şairimiz Nəbi Xəzri ilə bağlı “Sözün Nəbisi, şeirin Xəzrisi”, ağsaqqal rejissorumuz Bünyad Məmmədov haqqında “İşıqlı adam”, böyük redaktor Həbibə Məmmədxanlı haqqında “Buz heykəlin bacısı”, şairə-redaktor Həqiqətin soyuq dünyasına üz tutan “Kədərin təbəssümü”, şükür Allaha ki, bu gün sağ-salamat olan Nahid Hacızadə (“Şair təbiətli yazıçı”), İntiqam Mehdizadə (“Təsəlli”nin təsəllisi”), ssenari müəllifi Rahib Qəribin, rejissor-operator Seyidağa Mövsümlünün, aparıcı Şəmistan Əlizamanlının hazırladığı “And” verilişiylə bağlı (“And”ın andı”) məqalələr, başqa neçə-neçə yazılar vaxtında respublika mətbuatında çap olundu, bütövlükdə Azərbaycan Teleradiosunun sənət uğurları haqqında zamanın sözünü dedi.

 

Azərbaycan Radiosunun 90, Azərbaycan Televiziyasının 60 illiyinə həsr etdiyim “Böyük yolun zəfər zəngləri” silsiləsində unudulmaz həmkarlarımın xatirələri qarşısında baş əyir, ayrıca bir məqalə ilə onlardan kiçik bir hissəsinin - yeddi sənətkarın portret cizgilərini təqdim edirəm. Yeddi folklorumuzda, xalqın söz yaddaşında çoxluq rəmzidir; bəli, haqqında söz deyiləsi həmkarlarım, dostlar, tanışlar çoxdur... İlk olaraq Azərbaycan Teleradiosunun Naxçıvan budağında uzun illər fədakarlıqla çalışan, təxminən, 10 il Naxçıvan Teleradiosunun sədri olan unudulmaz dostum, vətənpərvər şair-publisist Elman Həbibi yada salıram.

 

Bir ovuc torpağın poeziyası

 

Kiçik Qafqazın ən uca zirvəsinə, Qapıcıq dağına, Gəmiqayaya söykənən Tivi kəndi; min illərin könül körpüsündən keçib gələn ovuc-ovuc can yığını torpaq-xatirələrin, yorğun yaddaş yollarının yadigar yurd yeri...

 

Zaman o zaman idi ki, bu yurdun balaca bir uşağı atasının dağları əyninə necə geyinməyini düşünür və heyrətlənirdi. Həbib kişi Qapıcıq dağındakı Molibden mədənində fəhlə işləyirdi və hər dəfə dağın içərilərinə uzanan qaranlıq tunelə girəndə uşağa elə gəlirdi ki, atası dağı qara yapıncı kimi çiyninə salır, işdən qayıdıb tuneldən çıxanda yapıncını çiyinlərindən atıb öz yerinə qoyurdu...

 

Bu, gələcək şairin heyrətdən yaranan ilk poetik yaşantıları, duyğularda dil açan şeiriyyətin ilk çağırış səsləriydi...

 

Sonra sirli sühbün, sevdalı səhərin səmalarında sünbül-sünbül ilk misralar gülümsədi. Duyğular elə böyük idi ki, dağlar bir ovuc torpağa oxşayırdı...

 

Sonra on iki yaşlı uşağın “Yeni Ordubad” qəzetində “Bir lövhə” adlı ilk şeiri işıq üzü gördü. Duyğular elə duru idi ki, yaz səhərinə bənzəyirdi.

 

Sonra böyük ədəbiyyata doğru gedən böyük yollar başladı. Duyğular elə döyüşkən idi ki, Elman Həbibə kitab-kitab qələbələr gətirirdi...

 

Və 60 yaşını 30 kitabla qarşıladı Əməkdar incəsənət xadimi, “Şöhrət” ordenli şair Elman Həbib.

 

Günlərin bir günü atasını itirən Elman Həbibin həyatında elə bir möcüzə baş verdi ki, illər, on illər ötsə də, adiləşmədi, sirr, sehr işığı azalmadı. Atası payızda vəfat etmişdi və həyətlərindəki alma ağacı həmin payızda qəfildən çiçəklədi, bəhər verdi. Artıq 30 ildən çoxdur ki, o alma ağacı həm yazda, həm də payızda çiçəkləyir, bol məhsulu ilə ailəni sevindirir, heyrətləndirir...

 

1981-ci ildə “Günəş qatarı” adlı ilk şeirlər kitabı çap olunanda Elman Həbibin 32 yaşı vardı. Cəmi 45 şeirdən ibarət olan bu ilk kitab uzun illərin həsrətinə, ağrısına son qoydu, sanki günəşli duyğular qaynayan bulağın gözünü açdı. Və dağların qoynunda qaynayan dumduru bulaq düzlərin sinəsində qarşısıalınmaz duyğular çayına, ümidlər ümmanına çevrildi...

 

1966-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun Filologiya fakültəsinə daxil olan, bu ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən Elman Həbib düz 31 il Naxçıvan televiziyasında çalışdı; rejissor assistenti, kiçik redaktor, böyük redaktor, şöbə müdiri, baş redaktor, nəhayət, 10 il komitə sədri oldu. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar İncəsənət xadimi, sonra Azərbaycan Respublikasının Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adlarına, “Şöhrət” ordeninə layiq görüldü. Bir müddət Naxçıvan Muxtar Respublikası Həmkarlar İttifaqları Şurasının sədri oldu. Bütün bu illər ərzində ədəbiyyatsız, poeziyasız bircə gün də yaşamadı Elman Həbib. Ədəbi düşüncə onun əbədi yol yoldaşı, daimi dostu oldu...

 

Onun poeziyası təbiətin səslərindən, ahənglərindən başlayır, Vətənin neçə min illik yaddaş yollarından keçir, tarixin həlledici, taleyüklü məqamlarında düşünür və zamanın sözünü sözün zamanında deməyə tələsir. Poetik nəfəs səslərin, sözlərin texniki gözəlliyindən, deyimin bədii ustalığından daha çox mənaların, həqiqətlərin aydınlığına, aşkarlığına köklənir. Ona görə Elman Həbibin poeziyasından haqqın, həqiqətin, adilikdəki qeyri-adiliklərin, aşkar gizlinlərin səsi gəlir. Bu məqamda unudulmaz Xalq şairi Məmməd Arazın həqiqətə şam yandıran sözlərini xatırlamaq yerinə düşər:

 

“...söz xalqın dərdini xalqa deməlidir; bu söz əsl həqiqətə söykənəndə daha güclü olur. Elmanın sözü eşidiləndir. O, torpağa söykənən poetik səsdir...

 

Elman sakit, qışqırıqsız, hay-küysüz danışan, çoxlarının eşidə bilmədiyini eşidə bilən, görmədiyini görə bilən şairdir”.

 

Bir vaxtlar “Şərq qapısı” qəzetində “Poeziya sizin üçün nə deməkdir?” sualına Elman Həbib belə cavab verib:

 

“Poeziya mənə görə sərbəst düşünmək və azad yaşamaq yoludur. Poeziya əsl şeir adamının yerlə göy arası hərəkət xətti və çarpışmasıdır. Nə vaxt uçuşda olduğunu bilməyən bir qəlbin adamların qulağına pıçıldadığı müqəddəs sözlərdir. Poeziya məhəbbətsiz yaşaya bilməməkdir”.

 

Bu sözlərlə Elman Həbib öz poeziya dünyasının qırxıncı qapısını açır, o sirli qapının arxasındakı görünməz həqiqətləri göstərir.

 

O, özünün də etiraf etdiyi kimi, “duyğularının burulğanlı vədəsində şair, sakitləşən anında publisist, dramatik anında daha çox dramaturq” olur, lakin ədəbi sözün əbədi bazarında mizan-tərəzini daim diqqətdə saxlayır. Elman Həbibin ədəbi təsərrüfatında janrların asanı, çətini yoxdur; burada bədii sözün sənətkarlıq məcəlləsi, həqiqət qanunları işləyir...

 

İlandağ, Əshabi-Kəhf, Nuhəcir zirvələrinin qonşuluğunda təzə bir yurd salmışdı Elman Həbib. Evindən, həyətindən baxanda o müqəddəs zirvələri başının üstündə görürdü. “Belə anlarda sanki min illərin ruhuna, yaddaşına qoşuluram, qəfil dağ selləri kimi qanım qaynayır. Bəlkə buna görədir ki, bu təzə yurdda ədəbiyyatın əbədiyyət səslərini daha yaxından eşidirəm...” Tez-tez qonaq gələn bu duyğularla yanaşı heyrətli bir möcüzəsi də var bu təzə yurdun; Tivi kəndindən, dədə-baba yurdundakı qoca alma ağacından kəsilib bu təzə bağda əkilən cavan pöhrə də ildə iki dəfə - yazda və payızda çiçəkləyib məhsul verir.

 

Və şair qəlbinin səmalarında ata ruhunun sirli xeyir-duası, möcüzəli himayəsi gün işığı kimi gülümsəyir...

 

Və bir ovuc torpağın planet boyda möcüzə yükünü çəkib aparan “Günəş qatarı” sözün son sahillərində ədəbiyyatın əbədiyyət yolunu davam etdirir...

 

Fikirlər qəbiristanının böyük yazıçısı

 

O, fantast idi; öz dövründən didərgin düşmüşdü. Onun cilovsuz bədii-fantastik duyumlarında, didərgin, dəlisov düşüncələrində kağıza-qələmə yatmayan yazıçı qəlbinin kədərli göz yaşları nə müddətdi leysana dönmüşdü. “Əlim sözə baxmır, yaza bilmirəm, ürəyim mövzular qəbristanıdır” - deyirdi. O qəmli qəbiristanda - doğulmadan ölən hekayələr, romanlar səltənətində küskün-küskün, kövrək-kövrək, kədərli-kədərli dolanırdı Namiq Abdullayev. Elə küsdürmüşdülər ki, bir qəzet müsahibəsində “ölmək istəyirəm” deyirdi; elə kövrəltmişdilər ki, qoca tut ağacı kimi hər an sına bilərdi. Hərdən elə kədərli olurdu ki, baxışları ruhu dondurur, damarı-iliyi üşüdürdü. Bir az Don Kixota, bir az Kefli İskəndərlə Bəhlul Danəndəyə, bir az Mircavadın miflərinə bənzəyirdi; amma daha çox özünə, bir də özüylə eyniləşən kədərə bənzəyirdi Namiq Abdullayev.

 

O, deyilə bilməyən sözün, yazıla bilməyən əsərin canlı heykəliydi. Tale ona böyük istedad, yazıçı təxəyyülü vermişdi. Amma həmin istedad dəyirmanının, bədii təxəyyül adlı bərəkətli “buğda qalaqlarının” yanında çörəksiz, ac-susuz qalmışdı Namiq Abdullayev. O, öz cəmiyyətinin faciəsiydi. Və hamı o faciənin kədərli səhnələrinə baxırdı. Yazıçılar İttifaqının sədr və katibləri də, Azərbaycan Milli Televiziyasının rəhbərliyi də, bütün dost-tanışları da. Tale elə gətirmişdi ki, yaza bilmədiyi kədəri yaşayırdı o. Bir vaxtlar Azərbaycan Televiziyasının məşhur baş redaktoru olmuşdu, “Evrika” kimi maraqlı silsilə verilişlər yaratmışdı...

 

Sonralar AzTV-də “İncəsənət” şöbəsinin müdiri olanda hər ay ona müxtəlif verilişlər, ssenarilər sifariş edirdim ki, cibləri boş qalmasın; boş cib yalquzaq kədərlə birləşəndə fəlakət olur...

 

İndi mənə çox qəribə gəlir ki, on beş il tanışlığım ərzində onun bircə bədii yazısını da oxumamışdım. Deyəsən, onun əsas bədii yazıları, məşhur verilişləri də 60-70-ci illərdə qalmışdı; mən həmişə çağdaş ədəbi prosesin bir neçə xəttini izləməklə kifayətlənmişəm... Lakin onun hər bir söhbəti maraqlı, qeyri-adi hekayə idi. Bu mənada N.Abdullayevin xeyli hekayəsini dinləmişəm. O hekayələrdən böyük yazıçı nəfəsi gəlirdi. O hekayələrdə Yer planeti çox kiçik idi; N.Abdullayev qalaktikalar, kosmik ənginliklər, “bu” və “o” dünyalar miqyasında danışmağı xoşlayırdı. İndi, görəsən, “o dünyada” bu dünyada danışdıqlarını, klinik ölüm haqqında dediklərini xatırlayırmı... Və xatırlayırmı ki, yazıçı taleyi onun qəlbində halal ağac kimi əkilmişdi, bitib boy atmışdı; lakin o ağacın meyvələrini dərən olmadı.

 

Dünya miqyasına çıxan böyük fantast yazıçı ola bilərdi, gündəlik qayğıların qara otağından çıxa bilməyən talesiz sənətkar - doğulmadan ölən əsərlər qəbiristanı oldu. Cavan yazıçıların inadlı tələbi, təkidi ilə ömrünün son illərində Yazıçılar İttifaqına qəbul etmişdilər, kiçik bir daxma vermişdilər. O daxmanın yarımqaranlıq, səbrli sükutuna, çığıran sirli səslərinə sığınıb sonunu gözləyirdi. Getdiyi ən uzaq yer respublika televiziyasının binası, ən çox gözlədiyi qapı televiziya kassasının qapısı idi. Ölümündən iki gün əvvəl həmin qapının ağzında dayanmışdı, yaxınlaşıb salam verdim, hal-əhval soruşdum. Başını bulayıb, özündən ağır bir kədərlə “Daha gözləyə bilmirəm” dedi. Kədərin soyuğunu ovutmaq üçün isti bir söz axtarırdım ki, əlavə etdi:

 

“Gün işığı, yaralı miflər və qan qoxusu” adlı məqaləni dünən təzədən oxudum, o qəzeti saxlamışam. Mircavad haqqında yazdığına paxıllığım tutdu. Öləndən sonra mənim haqqımda da yazarsan... - Tez də sözünü dəyişdi. - Görəsən, bu gün pul verəcəklər?.. - Heç nə demədim, daha doğrusu, deyə bilmədim. Pul adlı hakimin qapısı ağzında dayanıb gözləyən və bütün ümidlərini bu gün kassadan alacağı kağızlara bağlayan yazıçı ilə vidalaşdım...

 

Deyirdi, bir povest bitirmişəm. Deyirdi, təzə bir kitab hazırlayıram. Deyirdi, kinostudiyadan sifariş veriblər, ürəyimə yatan mövzudur. Deyirdi, Siyəzən yaman könlümə düşüb, nə sirdisə, son günlər doğma yerlər tilsim kimi kamına çəkir məni. Və deyirdi ki, “ölmək istəyirəm”. İstəyinə qovuşdu, ölüb Siyəzənə qayıtdı, ulu bir qəbiristanın əbədi sakini oldu...

 

Elə sürətlə qocalmışdı ki, qəlbi yadından çıxıb uşaqlıqda qalmışdı. Qoca uşaq idi Namiq Abdullayev. O uşaq böyüyüb böyük yazıçı-fantast olmalıydı... Bacarmadı, ona görə qəfil qocalığıyla barışa bilmirdi. Dostlarının xatirəsində eləcə qalacaq - xeyirxah, inadkar, böyümək həvəsli qoca uşaq kimi, böyük yazıçı-fantast kimi...

 

(Ardı növbəti sayımızda)

 

Sadıq ELCANLI

 

525-ci qəzet.- 2016.- 8 oktyabr.- S.9.