Böyük yolun zəfər
zəngləri
Unudulmaz həmkarlar, dostlar, tanışlar...
beşinci yazı
Bir Eldar Baxış vardı...
Ən böyük var-dövləti istedadıydı. Torpaq kimi bar-bəhərli istedadına güvənirdi, ədəbi sözünün əbədiyyətinə inanırdı, şeirlərinin sevgi yollarında yaşayırdı Eldar Baxış. Sözün yalanlarına etiraz edir, "Yalan, yalan, hamısı yalan - yalanın ayaq açması doğru" deyir və doğruların gün işığına doğru gedirdi.
"Girib dəryada çimdim,
Sonra gördüm ki, arxdı..."
- İkicə misraya sığınan bu böyük təəccüb və təəssüf Eldar Baxışa məxsusdur.
Ruhunun dərdli mənzərəsini çəkən bu bircə misra da Eldar Baxışındır:
"Dərdim quşdu, qəfəsəm mən..."
Azərbaycan Teleradiosunun dəhlizlərində, həyətində ara-sıra görüşür, söhbətləşirdik və onun qürbət adamı olduğunu, bədənində ruhunun qəribsədiyini görürdüm; Nəsiminin "Dünya duracaq yer deyil, ey can, səfər eylə" misrasına oxşayırdı o...
"Otuz yaşım" adlı şeirini belə bitirmişdi Eldar Baxış:
Bostanım olmadı, bağım olmadı,
Şamamam olmadı, tağım olmadı,
Yıxılıb ölərdim, ağlım olmadı,
Vurdum, gəldim, çıxdım otuz yaşıma.
O, Azərbaycan
radiosuna könül vermişdi. Uşaq
verilişləri redaksiyasında işləyirdi. Ömrünün son illərində Azərbaycan
Televiziyası ilə də əməkdaşlıq edir, sənət
və sənətkarlar haqqında müəllif proqramları
hazırlayırdı. O verilişlərdə lampa
işığında söhbətləri qalıb yadımda.
Lakin onun ən böyük həqiqəti poeziya
idi. Yalanlardan bezəndə poeziyasının
doğrularına sığınırdı, sözün səmalarında
xoşbəxtliyinə salam verə bilirdi
Eldar Baxış. Ömrünün əllinci ilində yubileyi
əvəzinə zəhərlənmiş
ölümünü qarşıladı, əsərlərinin
yaddaşında yaşayacaq əbədi sənətkar
ömrünə "xoş gəldin" dedi. Və bu
gün şeirlərində yaşadığı
görünür, xoşbəxtliyi gülür Eldar
Baxışın...
Dostum
Ağalar Mirzənin ruhuna rəhmət duası
Onun ömür karvanı soyuq bir qış
günündə yola çıxdı, bahara üz tutan
sevdalı bir gündə qəfildən dayandı. 1954-cü il
dekabrın 25-dən 2008-ci il martın 5-dək yol getdi
Ağalar Mirzə ünvanlı ömür karvanı...
Artıq neçə ildir ki, haqq dünyasındadır;
onu tanıyanların yaddaş dünyasında, ondan xatirə
qalan şeir və publisistika kitablarında, elmi və bədii
əsərlərində, film və verilişlərində yaşayır
Ağalar Mirzə. Bir ömürlük xatirəyə dönüb, ailəsinin,
dostlarının, kitablarının sevgisində əbədiyyət
yolunu davam etdirir... Ağ mərmərdə əbədiləşib
ağappaq yollar gedir; başı qarlı silsilə dağlara,
1600 yaşlı sənət yadigarı
Çıraqqalanın daş inadına söykənib
üzü dənizə, gündoğana baxır Ağalar Mirzə...
Orta təhsilini
dədə-baba yurdu Dəvəçidə-Şabranda alan Ağalar Mirzə 1979-cu ildə Azərbaycan
Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirdi, Azərbaycan
Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində
jurnalist kimi əmək fəaliyyətinə başladı.
Milli radiomuzda "Bulaq" verilişinin əsas müəlliflərindən
biri oldu, daha sonra milli televiziyamızda "Oğuz",
"Qala", "Karvan", "Dəmirqapı Dərbənd",
"Ustadnamə" kimi sayılıb-seçilən
verilişlər yaratdı... İllər ötdükcə Azərbaycan
Jurnalistlər və Yazıçılar Birliklərinin
üzvü oldu, "Qızıl qələm"
mükafatına, əməkdar incəsənət xadimi fəxri
adına layiq görüldü. Taleyinə yazılan yollardan keçdi, qismətinə
yazılan verilişləri çəkdi, onu gözləyən
elmi və ədəbi əsərlərini yaratdı.
O, peşəkar
jurnalist, fədakar ziyalı, cəsarətli alim, istedadlı
şair idi. "Ömrün bənövşə fəsli",
"Ovçunu tut yağışa", "Mən
baxdığım pəncərə", "Dünənə
məktub", "Bayramlar, adətlər, ənənələr",
"Novruz töhfələri", "Radio televiziya:
informasiyanın, bədii düşüncənin yeni
forması kimi", "Xaltanlı Tağı",
"Tanışlıq", "Gecə zəngləri",
"Karvan", "Xalqın milli sərvəti",
"Şirvana binə gəlləm", "Şirvan
aşıq yaradıcılığı" və başqa
çoxsaylı kitabları, elmi monoqrafiyaları Ağalar Mirzənin
elmdə, poeziya və publisistikada qazandığı
uğurlardan xəbər verirdi. Poeziyasında
da, publisistikasında da, elmi əsərlərində də
xalqın milli-mənəvi dəyərlərindən
çıxış edirdi, tariximizin Çıraqqala, Dəmirqapı
Dərbənd kimi enməz ucalıqlarına söykənirdi
Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar Mirzə.
O,
tanrı payı olan öz taleyinin, özünəməxsus
söz-sənət qismətinin yolçusuydu. Bədii
düşüncələri radionun "Bulağ"ında
duruldu, televiziyanın "Karvan"ıyla el-el, ölkə-ölkə
gəzdi; yazılarında Qorqud xatirəli Dərbəndlə,
Borçalıyla, Xətai qüdrətli Təbrizlə,
Ərdəbillə, Füzuli yaddaşlı Bağdadla, Kərbəla
ilə həmsöhbət, HƏMDƏRD OLDU. Şeirlərindən
tarix baxır, VƏTƏNİN RUHU boylanır, yaralı
yaddaşımızın göynəmli göz yaşları
süzülürdü. "Hu-hu"
deyincə qapılar açılacaq" - Ulu Oğuz-hun
yaddaşının sirli səsi, heyrətli diqtəsidir bu
misra. "Başım fikirdən asılıb,
Ayaqlarım Yer üzündən" - Şair ruhunun narahat
axtarışı, laməkan böyüklüyündən
soraq verir bu misra. "Dərdə bükülüb gəzirəm"
- Dövrün dərdlərini daşıyan vətəndaş
şairin, ziyalının iddiasız etirafı idi bu... Əsası odur ki, Ağalar Mirzənin poeziyası,
radio və telepublisistikası bu günün qəlbində min
illərin milli yaddaş GÜCÜNÜ, yuxulu
böyüklüyünü, xalqın etno-genetik potensial tarixi
imkanlarını OYATMAĞA xidmət edirdi. Bu baxımdan, xüsusilə, çağdaş
televiziya publisistikamızda A.Mirzə sakit sözü, sabit mövqeyi,
kütlədə xalq oyatmaq istəyi ilə seçilirdi.
O,
filologiya elmləri namizədi idi, aşıq sənəti ilə
bağlı doktorluq işini - sanballı elmi
monoqrafiyasını yazıb tamamlamış, kitab halında
çap etdirmişdi; yaxın vaxtlarda filologiya elmləri
doktoru olacağını deyirdi. Dədə-baba yurdu Dəvəçidə
təzə ev tikdirmişdi: "Bu evdə,
bu həyətdə elə şirin yuxu yatıram, ruhum elə
dincəlir ki..." - deyirdi Ağalar Mirzə. Özəl
universitetdəki saathesabı işindən, yaratmaq istədiyi
təzə verilişlərindən, çap etdirəcəyi
təzə kitablarından, yazmağı
planlaşdırdığı yeni elmi və bədii əsərlərindən
danışırdı; ömür karvanını
böyük arzular, sonsuz ümidlərlə çəkib
aparır, tələsə-tələsə
yaşayırdı. Və tələsə-tələsə
ömür karvanından baş qaldırıb, şeirlərində
tez-tez ölümə boylanırdı Ağalar Mirzə.
...Yenə
qapımıza Əzrayıl gəlib,
Bəlkə ötən ildən borcumuz qalıb?
Boyları
gödəldən şirindil gəlib,
Səsləri batıran uca səs gəlib.
Qəm
yemə, mənimlə boşalan, dolar,
Ölümün, qalımın ölçüsü gəlib.
Əzrayıl
olanda axı nə olar, -
Qapıma Allahın elçisi gəlib.
Ölümündən əvvəl belə
yazırdı, artıq neçə ildir ki, şeirlərində
yenə belə düşünür, bu misralarla oxucularına
üz tutur Ağalar Mirzə. Bu, şeirin, şairin
əbədiyyət yolu, ədəbi düşüncənin
bir ömürlük xatirəyə sığmayan əbədi
xoşbəxtliyidir. Gənclik, tələbəlik dostum,
yerlim, həmkarım, Azərbaycan Televiziyasının
"Ədəbi-dram verilişləri" baş
redaksiyasında müavinim olan Ağalar Mirzənin ruhuna rəhmət
duası ilə bitirirəm bu yazını: Ruhun əbədi
xoşbəxt olsun, qardaş; alın yazılarında redaktə
etmək, nəyi isə düzəltmək mümkünsə,
Allahdan arzu edirəm ki, ruhunun yollarına bol-bol İŞIQ
YAZSIN...
Bir
ömrün yollarında
Azərbaycan Televiziyasının 60 illik tarixində
neçə-neçə rejissor nəsilləri bir-birini əvəz
edib. Ciddi tamaşaları, bədii və sənədli
telefilmləri, daim gözlənilən, sevilən verilişləri
ilə adını milli mədəniyyət tariximizə yazan
ustad rejissorlarımız çox olub. Onlardan biri idi Kərim
Kərimov... O, televiziyaya könül bağlamışdı;
bir ömrün yollarından televiziya rejissoru kimi keçdi;
özünəməxsus uğurlara imza atdı, maraqlı
verilişləri ilə bol-bol tamaşaçı sevgisi
qazandı, sadəliyi, səmimiyyəti, iddiasız rejissor
taleyi ilə adını milli televiziya tariximizə əbədilik
yazdı.
Ürəyinin
qapıları hər zaman taybatay açıq olardı; o
qapılardan içəri boylanıb Kərim Kərimovun
duyğular dünyasına düşmək, o sadə, səmimi,
təbəssüm dolu dünyanın qonağı olmaq çətin
deyildi...
İşin sonuna yaxın otağımın
qapısını yüngülcə açıb içəri
boylananda, "Vaxtdı, qədeş" deyib əllərini
bir-birinə sürtəndə, dumduru bir təbəssümlə
baxanda, hamı bilirdi ki, Kərim Kərimov nə demək istəyir. Nə
böyük sənətkar iddiası, nə var-dövlət hərisliyi
vardı. Sevinmək, xoşbəxt olmaq üçün
ona dəryalar yox, damlalar da bəs idi... Bütün
bunlara, yəni həm sənətinə, həm də şəxsiyyətinə
görə hamı onu sevir, xətrini əziz tutur,
qayğısına qalırdı. Verilişlərini məsuliyyətlə,
yüksək peşəkarlıqla hazırlayır, həyatını
rəngsiz, boyasız, olduğu kimi yaşayırdı Kərim
Kərimov...
1937-ci il
iyulun 21-də Bakı şəhərində, vaxtı ilə
"İkinci paralelni", "Sovetski" adlandırılan
indiki Balababa Məcidov küçəsindəki doqquz
saylı evdə dünyaya gəlib. Zəifliyinə
baxıb nigaran olublar, amma ümidlərini üzməyiblər,
Allah kərimdi deyiblər, Kərim adı veriblər ona.
Tezliklə ümidləri doğrulub; hətta 17 saylı məktəbin
ikinci sinfində oxuyarkən "Əla müvəfəqqiyyəti
və nümunəvi əxlaqına görə" tərifnamə
də alıb...
Teatra
böyük sevgi uşaq yaşlarında Kərimi Əbilov adına kluba, sonralar isə keçmiş 26
Bakı komissarları adına mədəniyyət
sarayının xalq teatrına, Lütfi Məmmədbəyovun
dərnəyinə gətirib. Xalq teatrında gənc aktyor Kərim
Kərimov "Respublika özfəaliyyət incəsənəti
festivalının laureatı" adına
layiq görülüb.
Daha sonra teatr sevgisi Kərim Kərimovu Azərbaycan
Dövlət Teatr İnstitutuna, Mədəni-maarif fakültəsinə
gətirdi. 1961-ci ildə başlayan tələbəlik
dövründə institutun əsas futbol komandasının
kapitanı da oldu.
Teatr İnstitutunu müvəffəqiyyətlə bitirən
Kərim Kərimov 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət
Televiziyasına gəlir, ustad rejissor Rauf Kazımovskinin
yanında assistent kimi əmək fəaliyyətinə
başlayır.
70-ci illərin əvvəllərindən müstəqil
rejissor kimi fəaliyyət göstərən Kərim Kərimov
tez bir zamanda istedadı, əməksevərliyi, özünəməxsus
yaradıcılıq yolu ilə seçildi. Onun
hazırladığı "Komediyalar aləminə səyahət",
"Hekayə axşamı", "Gül gülməcə"
kimi verilişlər bu gün də xatırlanır, aktyor kimi
çəkildiyi "Mən və mən", "Ac həriflər",
"Sabiqlər", "Nigarançılıq"
tamaşaları bu gün də sevilə-sevilə
baxılır, tamaşaçıları güldürür,
düşündürür. Deməli, televiziya
rejissoru Kərim Kərimovun özünəməxsus sənət
yolları davam edir. Bu, sənət
yollarında uğur qazananların tale yazısı, xoşbəxtliyidir.
Belə deyirlər ki, xatirələrin əlyazması
olmur, onları tale özü yazır - yaddaşlara həkk
edir. Bir
ömrün yollarından rejissor kimi keçən, öz xatirələr
dünyasını yaradan Kərim Kərimov bu gün həm
insanların, həm də lentlərin, müxtəlif tamaşa,
film və verilişlərin yaddaşında yaşayır, təbəssüm,
işıq dolu sənətkar taleyinin xoşbəxtliyini bizimlə
bölüşür və hərdən həyat dolu bir səs
də gəlir: "Vaxtdı, qədeş..."
O səsin
səmaları
Hər bir xalqın öz dili, o dili canlı şəkildə
yaradan və yaşadan öz səsi var. Xalqın dili kimi səsi
də milli sərvətdir. O səs və dil bir-birini
tamamlayanda, bütöv, kamil vəhdətdə birləşəndə
əsl möcüzə yaranır. Anam Məşədi
Gülsura Kalba Xudu qızının laylalarında,
namazüstü dualarında, Cabbarın, Xanın, Qədirin
oxumalarında, Səməndər Rzayev və Məhluqə
Sadıqovanın "Bulağ"ında, Həsənağa
Turabovun Məhəmməd Hadi şeirlərini canlandıran
ifasında, Rafiq Hüseynlinin, Roza Tağıyevanın Azərbaycan
Televiziyasındakı özünəməxsus SƏS
MƏTNLƏRİNDƏ... o möcüzənin sirli-sehrli
anlarına dönə-dönə şahid olmuşam. Və bu
sözləri yaza-yaza unudulmaz diktorumuz Davud Əhmədovun
özünəməxsus səs sehrini də
xatırlayıram...
Onun səsində
adiliklə qeyri-adiliyin qəribə qovuşuğu, sirli sintezi
vardı; sanki qədimlərdən, min illərin o tayından
baş alıb gələn köhnə karvanın yorulmaz, əbədi
ləngərinə köklənmişdi o səs; göz
işləməyən üfüqlərin genişliyi,
sonsuzluğu, köhnəlməyən köhnə yurd yerinin qəribə
doğmalığı, unudulmaz yaxınlığı
vardı o səsdə; nağıl kimi deyilməz-bilinməz
gizli cazibəsiylə seçilirdi Davud Əhmədovun səsi.
"Səhər görüşləri"ndə, Yeni il və Novruz bayram proqramlarında, müxtəlif
ədəbi kompozisiyalarda, çoxsaylı ciddi publisistik
verilişlərdə o gizli cazibənin tilsiminə
düşürdük...
lll
Yadıma unudulmaz bir görüş, qəmli bir xatirə
düşür.
Xan qızı Natəvana həsr olunan bir verilişin
kadrarxası mətnini Davud Əhmədovun oxumasını
xahiş etmişdim. Məmnuniyyətlə
razılaşdı. Dəfələrlə iş
otağıma gəldi, mətnin ümumi ruhu, müxtəlif
hissələrinin ab-havası, psixologiyası haqqında
söhbət etdik. Onun işə necə məsuliyyətlə
yanaşdığına, səsini ruhən necə köklədiyinə,
daha doğrusu, səsini necə SƏFƏRBƏR
ETDİYİNƏ bir daha şahid oldum. Yurdu
xaraba xan qızının kədərini, Şuşası
işğal soyuğunda, həsrət buzlağında
üşüyən Xurşud Banu Natəvan ruhunun nigaran səs
portretini yaratdı Davud Əhmədov. Bu,
xalqın kədərinə köklənən,
Qarabağın qəm qalağına yana-yana qovrulan, gizli-gizli
göz yaşı tökən, QİYAM QALDIRAN səs
möcüzəsiydi. Davud Əhmədovun yurd kədəri
körüklənən səsinin səmalarında zamanın
küləkləri əsir, milli ruhun rüzgarları
dolaşırdı... Və Azərbaycan bayrağının
gün işığında sayrışan şəfəqləri
bahar yağışı kimi yağırdı Qarabağa...
lll
İşıqlı
hücrənin adamı və ya TALE KİTABININ
nigarançılığı
O,
Qarabağda, Ağdamın Üçoğlan kəndində
dünyaya gəldi. Dəqiq elmlərə
xüsusi həvəsi vardı. Elə bu həvəsin
işığında Bakıda ali təhsil
aldı. Lakin ədəbiyyata böyük məhəbbət,
sonsuz poeziya sevgisi bütün taleyini dəyişdi.
Ədəbi sözün əbədi tilsimində, şeirin-sənətin
möcüzələr dünyasında bütöv bir
ömür yaşadı şair-publisist Rəhman
Babaxanlı...
O,
Füzuli aşiqi idi. Dahi Məhəmməd
Füzulinin onlarla qəzələni əzbər deməkdən,
özünəməxsus bir sevgi və sayğı ilə izah
etməkdən xüsusi zövq alardı. Füzulinin
möcüzəli şeirlərinin, heyrətamiz misra-kəşflərinin
duyğu sahillərində orijinal söz demək, yeni fikir
söyləmək qüdrəti, intellekt və istedadı
vardı Rəhman Babaxanlının.
Ədəbiyyatımızın, bütövlükdə
dünya poeziyasının ən uca zirvə əsərlərindən
olan Füzuli "Leyli və Məcnun"u Rəhman
Babaxanlının ən çox sevdiyi ədəbi abidə
idi. O,
Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasını
bütünlüklə əzbər bilir, bu misilsiz sənət
möcüzəsi haqqında danışmaqdan doymurdu.
Müxtəlif yerlərdə, Azərbaycan
Yazıçılar Birliyində, Azərbaycan Radiosunun
"Ədəbiyyat və incəsənət"
redaksiyasında işləmişdi. On beş ildən
artıq idi ki, yaradıcılıq taleyini Azərbaycan
Televiziyası ilə bağlamışdı. "Repressiya
qurbanları" verilişiylə otuzuncu illərin
bolşevizm kabusuna, qırmızı qaranlıqlarına
üz tuturdu, böyük elm və sənət
adamlarının bağlı həyat səhifələrini
açırdı, "Axar" verilişiylə
dünyanın, zamanın ədəbi-fəlsəfi
gedişatına güzgü tuturdu. "Ədəbi abidələr"
verilişiylə bəşəriyyətin min illər boyu
yaratdığı "Avesta" və "Bilqamıs",
"Dədə Qorqud kitabı" və "Mahabharata",
"İliada" və "Odisseya", "Faust" və
"İlahi komediya", "Qutadqu Bilik" və "Xəmsə",
"Romeo və Cülyetta" və "Leyli və Məcnun"
kimi möhtəşəm sənət zirvələrinə
telesəyahətə bələdçilik edir, ədəbi
sözün əbədi hüzurunda əbədiyyət həqiqətlərindən
danışırdı Rəhman Babaxanlı...
Şair-publisist, "Ədəbi-dram verilişləri"
baş redaksiyasının böyük redaktoru Rəhman
Babaxanlı işlədiyi kollektivdə xətir-hörmət
sahibi idi. Bir
neçə il əvvəl Azərbaycan
Televiziyasında 60 illik yubileyi layiqincə qeyd olunmuşdu... Həmin
yubileydə etdiyim çıxışdakı bu fikir xeyli
xoşuna gəlmişdi: "Allah Rəhman Babaxanlıya
böyük poetik istedad verib;böyük zəhmətkeşlik
də versəydi, indi o, məşhur xalq şairi idi" Rəhman
bu sözləri tez-tez yada salır, şövqlə
gülür və deyirdi ki, böyük bir şeirlər
kitabı hazırlayıram, görərsən, bu mənim tale
kitabım olacaq...
Və
arzu edirəm ki, istedadlı ziyalı kimi
tanıdığım şərqşünas oğlu Rəhman
Babaxanlının o TALE KİTABINI, nəhayət, çap
etdirsin, şair ruhu nigarançılıqdan qurtarsın,
işıqlı hücrəsində əbədi xoşbəxt
olsun...
5256-ci
qəzet.- 2016.- 11 oktyabr.- S.4.