Gəncənin müqbil oğlu

“XOŞBƏXT” MƏHASI DAŞIYAN, ƏSL ADI MƏHZ BELƏ OLMUŞ GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARIMIZ MOBİL ƏHMƏDOVUN 85 İLLİYİNƏ DOĞMA ŞƏHƏRİNDƏN HƏZİN NOTLAR

“Dördyol” Gəncənin indi də həndəvəri bu adla tanınan qədim məhəllələrindəndir.

O, şəhərin cənub hissəsindən keçən iki əsas yolun kəsişməsində qərar tutduğundan bu cür adlandırılıb. Alış-veriş üçün əlverişli olan “dörd yolun ağzında” yerləşdiyindən, bu məkanda yüz illər boyu əsasən tacirlər, baqqallar, eləcə də dəmirçilər, misgərlər, qalayçılar və digər peşə sahibləri məskunlaşıblar. Məhəllədə həmçinin sənətin xəttatlıq və zərgərlik kimi daha zərif növləri ilə məşğul olanlar da yaşayırdılar.

Zərgər Ağamirzənin “balqon”u

İndi “Dördyol”da çox şey dəyişib. Amma məhəllədəki gözəl binalardan biri bu günümüzədək öz əzəmətini saxlayır. Bu, adı Gəncədən kənarda da tanınan, hətta bir neçə işi hazırda Rusiya muzeylərində də saxlanılan zərgər Ağamirzənin evidir.

Deyilənə görə, səxavətli və xeyriyyəçi Məşədi Ağamirzənin qəribə bir şakəri də varmış. Xüsusən yaxınlıqda toy-düyün olanda, əlbəttə, kefi bunun üçün uyğun vəziyyətdəydisə, öz eyvanına çıxaraq, aşağıda şənlənənlərin başına “şabaş” səpməyi sevərmiş. Zərgərin bu zəif damarını bilən şənlik əhli qəsdən onun evinin qabağında bir neçə dəqiqəyə dayanarmış. “Məşədi çıxsın balqona, mehman olaq biz ona!”- deyə, ev sahibinə tərif oxumağa başlayan xanəndələrin isə hətta cingilti ilə səkiyə düşən qızıl onluqlara sahib olmaq imkanı varmış.

Amma bu ev yalnız Ağamirzənin adı ilə deyil, onun nəvəsi, musiqili teatr sənətimizin görkəmli nümayəndəsi, aktyor və müğənni, Xalq artisti Mobil Əhmədovun baba yurdu kimi də tanınır.1931-ci ilin sentyabrın 11-də bu ocaqda dünyaya göz açan və elə zərgər babasının ona qoyduğu, xoşbəxt, bəxtəvər mənası verən “Müqbil” adı ilə 75 illik mənalı və yaddaqalan bir sənətkar həyatı yaşadıqdan sonra o, 2006-cı ilin bir yay günü elə bu ocaqdan da son mənzilə, baba və valideynlərin yanına,Gəncənin qədim “Səbzikar” qəbiristanlığına yola çıxdı.

Dağətəyi Gəncənin doğma havasını hər cür kurortlardan üstün bilib öz yay məzuniyyətini bir qayda olaraq doğma ata evində keçirən Mobil Əhmədovu da “Ağamirzənin eyvanı”ndan şəhəri seyr etdiyini tez-tez görmək mümkün idi. İndikindən fərqli olaraq, ən azı on il bundan əvvəlki şəhər “publika”sı - özünün tez-tez işlətdiyi ifadə ilə desək, “məmə deyəndən pəpə yeyənədək” - hər kəs, burdan keçərkən, eyvanda oturan Mobili tanıyar, onunla şəstlə, havada əl yelləyərək qarşılıqlı salamlaşardı.

İncə sənətlərə yolçuluq

Mobil müəllim danışardı ki, babası onun zərgər olmağını arzulayarmış, odur ki, Müqbil 10-12 yaşlarında ona şagirdlik də edibmiş. Universitet təhsilli müəllim və ədib atası isə oğlunun özü kimi poeziya və ədəbiyyata bağlı bir insan kimi böyüməyini istəyirmiş. İki tutarlı fikrin arasında qalan anası isə oğlunun gələcəyindən söhbət düşəndə əsl müsəlman qadın kimi, “Allaha pənah” deyirmiş. Belə baxanda, Müqbil onların hər üçünün arzusunu yerinə yetirib.Çünki “... Aktyor ustalığı elə romantik, poetik dərin hisslərin, ümid və şübhələrin zərgər dəqiqliyi ilə cilalanaraq birləşməsindən fərdi obrazın yaradılmasıdır”- bu, Mobil Əhmədovun vaxtilə qəzetimizə müsahibə verərkən söylədiyi fikirlərdəndir (Bax: “525-ci qəzet”, 10 sentyabr 2003-cü il. “Gəncə çinarı kimi”, səh. 7. Elə qarşınızdakı yazıda da yeri düşdükcə, həmin mənbədən iqtibaslar edəcəyik).

Yüzlərlə xarakterin yaradıcısının “aktyor-obraz” münasibətləri haqda mülahizələri də sanki bir məktəbdir: “Hamı tərəfindən qəbul olunan belə bir” standart” fikir mövcuddur ki, artist yaratdığı obrazın bütün xarakterik çalarlarını tamaşaçıya çatdırmalıdır. Bu, əlbəttə belədir. Amma mənim fikrimcə, aktyor istənilən rolu ifa edərkən, yaratdığı obrazdan dah çox öz şəxsiyyətini, öz tutumunu, öz ruhi aləmini tamaşaçı üçün aydınlaşdırır. Və bunun nəticəsində, tamaşaçı ya aktyoru sevir, ya da ona uzun illər sadəcə, dözür. Üçüncü variant yoxdur!”

Mübaliğəsiz demək olar ki, Azərbaycan tamaşaçısı öz Mobilini ilk baxışda sevib. O, operetta səhnəmizə ilk dəfə sərbəst, yaraşıqlı, hətta desəniz, Avropa tərzli gənc obrazı gətirdi -gözəl, azad manera, çılğın jestlər, zərif plastika...Üstəgəl, billur kimi tenor, geniş diapazona malik qüsursuz vokal.

Tanınmış bəstəkar Vasif Adıgözəlovun fikrincə, “Mobil Əhmədovun Musiqili Komediya Teatrına gəlişindən sonra bizim bəstəkarlarımız mürəkkəb vokal partiyalara malik operettalar yazmaqdan daha çəkinmirdilər. Çünki bilirdilər ki, burada artıq belə çətinliklərlə bacara bilən sənətkar var. Odur ki, musiqi səhnəmizin inkişafının müəyyən mərhələsini Mobil Əhmədovun adı ilə bağlamaq olar”. Sevimli bəstəkarımız bu yüksək mülahizələrini 15 il əvvəl, Mobil Əhmədovun Bakıda keçirilən 70 illik yubiley gecəsində səsləndirmişdi.

Maraqlıdır ki, gənc Müqbil Gəncədən Bakıya rəssamlıq bacarığını artırmağa yollanmışdı. Çəkdiyi rəsmləri yüksək qiymətləndirərək,onu Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinin birbaşa 2-ci kursuna qəbul ediblər. Amma taleyin hökmü başqa imiş...

“Bir gün Konservatoriyanın yanından keçərkən, içəridən, pəncərələrdən süzülən, könlümü dinləndirən doğma melodiyaları eşitdim. Axı mən Gəncədə orta məktəbdə oxuyarkən özfəaliyyət dərnəyinin fəallarından olmaqla, xalq mahnılarımızın ən gözəl ifaçısı sayılırdım. Hansısa qüvvənin hökmü ilə içəri daxil oldum və...qaldım. Hər şey elə bil nağıldakı kimi idi. Böyük Bülbül özü ifamı dinlədi və məni öz sinfinə qəbul etdi. Və bizə “bülbülsayağı” səsi könüllə birləşdirməyi öyrətdi” -deyə, o, xatırlayardı.

Konservatoriyanı bitirdikdən sonra, 1961-ci ildən Mobil Əhmədov taleyini Musiqili Komediya Teatrı ilə bağlayıb. Həm də Konservatoriyada və İncəsənət İnstitutunda vokal, aktyorluq və rəssamlıqdan dərs deyib.

Mobil müəllim hər zaman səthi yanaşmalardan, formalizmdən, basmaqəlibçilikdən, “yolavermə” fikirlərindən uzaq olan, yaradıcılığa və həyata orijinal baxışlı insan olub. Bu xarakterdə yetişməyinin əsas səbəbini onun uşaqlıqdan həmin “Dördyol”dakı ata-baba ocağında görüb-götürdüklərində axtarmaq lazımdır.

“Uşaqlığım və yeniyetməlik illərim Gəncədə, “Dördyol”dakı evimizdə keçib. Bu evin divarları kimləri xatırlamır? Burada Hüseyn Cavidin, Əhməd Cavadın, Mikayıl Müşfiqin öz şeirlərini oxuduğu vaxtlar olub. Müşfiq və Cavad bir müddət atamla həmkar, Gəncə Pedaqoji Texnikumun müəllimləri idilər. Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, böyük artist Hüseynqulu Sarabski də Gəncəyə gələrkən bu evdə qalıblar”-deyə, Mobil müəllim xatırlayırdı.

Ədib Səlman və oğulları

Mobilin atası Səlman Əhmədli Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin ilk məzunlarından olb. Ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən Səlman özü də nəzm əsərləri yazırdı.Onun yaradıcı işlərinin ən mükəmməli isə “Leyli və Məcnun” əhvalatının fəlsəfi-sufi motivlərlə dolu olan öz versiyası, eyni adlı mənzum romanıdır. Əsərin ideyasını 1933-cü ildə gənc Səlmanın beyninə” Leyli-Məcnun əhvalatını dünyada ilk dəfə Gəncədə Nizami nəzmə çəkib, gəlsənə, bu işi elə Gəncədə də bitirən sən olasan” deyə, Müşfiq və Cavad salmışdılar. Dostlarını gedər-gəlməzə aparan repressiya qasırğası ondan da yan keçə bilməzdi. Onu “pantürkistləri təqlid edən arzuolunmaz element” kimi ailəsi - həyat yoldaşı Xuraman və 7 yaşlı oğlu Müğbil ilə birgə dörd illiyinə Krasnovodska, Türkmənistana sürdülər. Qayıtdıqdan sonra da əzab və məhrumiyyətlərlə, ən ağırı, isə könül tənhalığı ilə üzləşən Ədib Səlman (Gəncədə onu məhz belə çağırırdılar) artıq öz “Leyli-Məcnun”unu yalnız öz qəlbinin ehtiyacı üçün, ürəyi istədiyi anlarda yazaraq 33 il ərzində, ömrünün bitməyinə bir neçə il qalmış, 1967-ci ildə yekunlaşdırıb.

Səlman hələ tələbə ikən, 1926-cı ildə Türkiyədən Bakıya, Birinci Türkoloji Qurultaya gələn və bir neçə gün universitetdə mühazirə oxuyan Əli bəy Hüseynzadə ilə tanışlıq yaradıbmış. Əli bəy onun Azərbaycan Cümhuriyyətinin təhlükəsizlik naziri olmuş Nağı bəy Şeyxzamanlının bacısı oğlu olduğunu bildikdən sonra ona xüsusi rəğbət göstəribmiş. Buna görə NKVD gənc tələbəni sorğu-suala da tutub.

Onu da deyək ki, “köhnə cümhuriyyətçilər nəslindən” olduğundan, sovetin “əmin-amanlıq” dövründə Mobil də təzyiq olmasa da məhdudiyyətləri hiss edib. Onu qastrol və ya turist səfərlərinə yalnız sosialist ölkələrinə buraxıblar.

Bakı əhli o qədər bilməsə də Gəncədə hamı Mobilin obrazını daim onun qardaşı Bəşir ilə birgə təsəvvür edib. Ailənin iki oğlunun arasında 15 yaş fərq olmasına baxmayaraq, onların istək, əməl və amalları hər zaman bir olub. Mobil kimi yüksək zövqlü incəsənət bilicisi olması ilə yanaşı, Bəşir Əhmədov həm də dərin erudisiyalı, zərgərlikdən tutmuş tarixi araşdırmaçılığa qədər işlərdə ən təsəvvürəgəlməz səviyyədə əməli bacarıqlara malik bir insan idi.

Həmçinin Gəncədə kimin musiqiyə, rəssamlığa, kinoya, tarixi hadisələrə, görkəmli şəxsiyyətlərə dair istənilən sualı yaransaydı, mütləq Bəşirə üz tutardı. Gəncliyindən ömrünün sonunadək hazırda Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti adlanan ali təhsil ocağında çalışan Bəşir müəllim hələ 70-ci illərdən həmin universitetdə tələbələrin özfəaliyyət yaradıcılığının inkişafı üçün ictimai fakultənin yaradılmasının təşəbüskarı və dekanı olmuşdu. Səsi heç də Mobilinkindən geri qalmayan Bəşir Gəncənin müxtəlif incəsənət kollektivlərinin, o cümlədən, məşhur “Göy göl” ansamblının vokalçı solisti kimi Azərbaycanla yanaşı, keçmiş SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində, eləcə də Çexoslovakiya və Polşada neçə-neçə konsertlərin və festivalların iştirakçısı və laureatı da olub. Təəssüf ki, amansız xəstəlik onu qəfil yaxaladı...Azərbaycan və onun Üzeyir, Müslüm, Fikrət, Qara, Səttar, Toğrul, Rəşid kimi isimlərinin sevdalısı olan Bəşir 2012-ci ilin bir yay gecəsində sonuncu kərə elə Rəşidin oxuduğu “Gülə bilməz, gülüm, bahar sənsiz...” mahnısına dönə-dönə, bir neçə dəfə, üzündə təbəssüm və qəm qarışıq işıqlı bir ifadə ilə qulaq asaraq nəmli gözlərini həmişəlik yumdu.

Bəşir öz atasının mənzum romanını uzun illərdən sonra kitab halına salmaq, çap etdirmək arzusunu nəhayət, gerçəkləşdirə bildi. Amma “Leyli-Məcnun” Gəncəyə onun vəfatının 3-cü günündə yetişdi...

“Susdu birdən-birə elm, təriqət,

Susdu, çünki dindi könül, məhəbbət.

Əhd bağladılar can ilə könül,

Həmdastan oldular bülbül ilə gül.

Bu gün açılacaq əzəlin razı,

Gözdə qalmayacaq Əbəd murazı.

Bu gün açılacaq möhürlənmiş mey,

Bu gün faş olacaq dünyada hər şey.

Bu gün kainatın doğar gündüzü,

Baxar Böyük Nura günəşin öz ü.

Qəribə bir qurğu qurdular bu gün,

Eşq özü, özünə vurular bu gün!”

Bəşir müəllim söyləyərdi ki, uşaqlıqda, gecə yataqlarına uzanarkən, ataları Səlman onların çarpayılarının yanına gələr, titrək, lakin avazlı bir səslə Mobilə və ona nəyisə anlatmaq istəyirmiş kimi, öz “Leyli-Məcnun”undan həmən bu və digər misraları oxuyarmış. Sonra ata həmin məşhur eyvana çəkilər və gecənin dərin qatlarına kimi yazıb-pozarmış.

Mobilin övlad və nəvələri Bakıdadırlar.Nə xoşdur ki, orada sənətkarın adını daşıyan nəticəsi, balaca Mobil də həyatının ilk çağlarını yaşayır. Bəşirin də övladı Türkiyədə ailə həyatı qurub. Bu qovhaqov dünyamızın gərdişi nə qədər amansız olsa da hər halda, ümid edək ki, gələcək nəsillərdən kimsə, nə vaxtsa, Ağamirzənin “balqon”undan aşağıdan keçənləri mobilsayağı salamlayacaq.

Zakir MURADOV

Gəncə

525-ci qəzet.- 2016.- 24 sentyabr.- S.20.