“Adım yaddaşlardan silinməyəcək”

BU DÜNYADA BİR ŞAİR ÖMRÜ - ZƏLİMXAN ÖMRÜ YAŞANDI

Ömür-gün səhrasında

Səfil olan canımız.

Qəzası, müsibəti

Qəfil olan canımız.

Əziz dostumuz Zəlimxan Yaqub bu sətirləri yazanda xəstəlik də, kəmfürsət əcəl də ondan çox-çox uzaq idi. O anda nə olubmuş, nə görüb, nə eşidibmiş, nə üçün belə bədbin nota köklənibmiş deyə bilmərəm:

Ölüm ahıl, biz çağa,

Boğaz yemdi bıçağa.

Axır beş arşın ağa

Təhvil olan canımız.

9 yanvarda dünyasını dəyişən Zəlimxan Yaqubun 66 yaşının tamam olmasına cəmi 12 gün qalmışdı. 1950-ci il 21 yanvarda Borçalı mahalının Kəpənəkçi kəndində doğulmuşdu, Bakıda haqqa qovuşmuşdu.

Çoxları kimi bu acı xəbəri mən də televiziya xəbərlərindən eşitdim və dərhal Zəlimxanlı günlərimiz xəyalımda yenidən canlandı.

1972-ci il idi. Bakı Dövlət Universitetinin akt zalında iynə atsan, yerə düşməzdi. Kitabxanaçılıq fakültəsinin beşinci kurs tələbəsi Zəlimxan Yaqub gur səslə Kəlbəcərdə Aşıq Şəmşirlə görüşündən və onunla şeirləşməsindən danışırdı. Özü də şeir dili ilə - “Dədə Şəmşir belə dedi, mən belə cavab verdim”. Onun çıxışı tələbələrin gurultulu alqışlarıyla qarşılandı. Onda mən Zəlimxan Yaqubla tanış deyildim. İllər sonra isə biz bir yerdə “Yazıçı” nəşriyyatında işləyəsi olduq. Zəlimxan “Yazıçı” nəşriyyatından əvvəl Azərbaycan Könüllü Kitabsevərlər Cəmiyyətində çalışırdı. Bu cəmiyyətlə “Yazıçı” nəşriyyatı o zaman (1978-ci ildə) indiki Azərtacın binasında, altıncı mərtəbədə fəaliyyət göstərirdi. Biz, demək olar ki, hər gün görüşüb söhbətləşirdik. 1982-ci ildə isə Zəlimxan Yaqub “Yazıçı” nəşriyyatının poeziya şöbəsində redaktor kimi çalışmağa başladı. Və beləcə onunla 1992-ci ilin avqustuna qədər bir yerdə işlədik.

Zəlimxan Yaqub Borçalıda böyüyüb boya-başa çatmışdı. Aşıq Əmrahın, Aşıq Kamandarın, Aşıq Hüseyn Saraclının məclislərini görmüş, bu qəbildən olan sənətkarlardan çox şeylər əxz etmişdi. Saza, sözə sonsuz məhəbbət elə o yeniyetmə çağlarından onun ruhuna, qanına hopmuşdu və bu sevgi ömrünün son gününə qədər onu tərk etməmişdi.

Zəlimxan Yaqub çox ünsiyyətcil, sinədəftər, dəryanəfəs şair idi. Onun heyrət doğuracaq fenomen yaddaşı vardı. Azərbaycanın elə bir ünlü şairi yox idi ki, şeirlərini əzbər deməsin. Məclislərdə özündən çox Aşıq Ələsgərdən, Dədə Şəmşirdən, Səməd Vurğundan, Məhəmməd Hüseyn Şəhriyardan, Bəxtiyar Vahabzadədən, Hüseyn Arifdən, Osman Sarıvəllidən... şeirlər söyləyərdi.

“Yazıçı” nəşriyyatında işlədiyimiz illərdə kollektivimiz Yeni ili və Novruz bayramını çox təntənə ilə keçirərdi.

Nəşriyyat 1984-cü ildə Natəvan meydanına, “Növbahar” restoranının üstünə köçmüşdü. Burada tədbir keçirmək üçün kifayət qədər yaxşı şərait vardı. Bu bayram tədbirlərinin ən yaddaqalan şəxslərindən biri də, heç şübhəsiz, Zəlimxan Yaqub olardı. Çünki Zəlimxan bu məclislərə sazsız gəlməzdi. Gözəl sağlıq deyər, saz çalıb-oxuyardı.

O, nəinki qələm dostları barədə, hətta oxuduğu kitablar haqqında da heyranlıqla, vurğunluqla, həm də bəlağətlə danışardı. Çünki onda hər hansı həmkarına qarşı zərrəcə qısqanclıq, paxıllıq, həsəd hissi yox idi.

Bu adamın qəlbi insana məhəbbətlə, sevgi ilə ləbaləb doluydu. Hər bir işdə, hər kəsdə yaxşını görürdü.

Ürəyindən keçənlər dilindəydi.

Deyirlər, adamı səfərdə tanıyarlar. Bu mənada Zəlimxan Yaqubun çox gözəl yol yoldaşlığı vardı. Deyib-gülən, zarafatcıl, hazırcavab, şitlikdən, kobudluqdan, ədəbazlıqdan çox uzaq insan idi. Təpədən-dırnağa xalq adamıydı. Vətənə, yurda bağlı, dosta sədaqətli, qapısı, süfrəsi ürəyi kimi hər kəsə açıq idi.

Həmin illərdə mən “Yazıçı” nəşriyyatında həm klassik ədəbiyyat və folklor şöbəsinin müdiri, həm də Həmkarlar İttifaqının sədri idim. Həmkarlar İttifaqının sədri kimi ildə bir-iki dəfə həm respublika rayonlarına, həm də Sovetlər İttifaqının paytaxt şəhərlərinə səfərlər təşkil edərdim.

1984-cı ilin yazında Lənkəran şəhər turizm idarəsi ilə telefon əlaqəsi saxlayıb 30 nəfər üçün yer ayırmasını xahiş etmişdim. Səfərimizin ayı, günü dəqiqləşdirilmişdi, hətta qalacağımız günlərin pulunu da köçürtmüşdük. Ancaq iki həftədən sonra mənə zəng etdilər ki, bəs qonaq evində təmir gedir, bir aydan sonra sizi qəbul edə bilərik. Mən gözləyə bilməyəcəyimizi və ödədiyimiz pulu geri - hesabımıza köçürmələrini xahiş etdim. Bu dəfə kollektivimizdə təbliğat apardım ki, gəlin Şuşaya gedək. Doğrusu, yolun uzaqlığına görə təklifimi heç də hamı bəh-bəhlə qarşılamadı (nə biləydik ki, gün gələcək Şuşaya həsrət qalacağıq).

Nəsə, çox təbliğat-təşviqatdan sonra iyun ayında uşaqlı-böyüklü otuz nəfər heyətlə Şuşaya getdik.

Dəstəmizdə nəşriyyatda çalışan şairlərdən Zəlimxan Yaqub, Ağasəfa, İslam Türkay, yazıçı Oqtay Salamzadə, direktor müavini Elxan Rəhimov, redaktorlardan Elçin Cabbarov, Nərgiz Rüstəmli, Zöhrə Əsgərova, rəssamlardan Etiram Lazımov, Əliağa Məmmədov və başqaları vardı.

Şuşanın cənnət vaxtıydı. Gövhər ağa Məscidini, M.P.Vaqifin məqbərəsini, Mir Möhsün Nəvvabın qəbrini ziyarət etdik. İsa bulağına gedib ziyafət qurduq, yüz yaşlı xanəndə Mürsəl Məşədi Süleyman oğlunun ifasında “Ax narı-narı” xalq mahnısına qulaq asdıq. İndi bu sətirləri yaza-yaza yol boyu Zəlimxanla Ağasəfanın zərif zarafatları, atmacaları xəyalımda canlanır, məni Şuşalı günlərimizə qaytarıb duyğulandırır.

Şuşaya gedəsən, Cıdır düzündə olmayasan, şəkil çəkdirməyəsən - bu, bağışlanmaz iş olardı. Biz də o zaman nə yaxşı günaha batmamışıq. Zəlimxan Yaqub, mən, İslam Türkay, yazıçı Oqtay Salamzadə, Elxan Rəhimov şuşalı dostlarla Cıdır düzündə olmuşduq, füsünkar dağların seyrini dalıb, Daşaltı çayının dərənin dibindən gələn səsini dinşəmişdik. Vaxt, zaman isə çəkdirdiyimiz şəklin üstündə həkk olunub: 27.06.84.

İnsanın əsl simasını görmək istəyən onu şöhrətə çatandan, vəzifə kreslosunda oturandan sonra görsün.

1997-ci ildə yaxın dostların təkidindən sonra Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında 50 illik yubileyimi keçirmək fikrinə düşdüm. Gecəni aparmaq üçün artıq Milli Məclisin deputatı, şöhrətinin zirvəsində olan Zəlimxan Yaquba müraciət etdim. Dərhal razılaşdı. Həmənki sadəlik, həmənki həlimlik, duyarlıq onu zərrəcə də olsun tərk etməmişdi. 16 sentyabr 1997-ci ildə baş tutan o yubiley gecəsini Zəlimxan Yaqub fəxarət hissilə apardı, haqqımda ürəkdolusu fikirlər söylədi, hətta mənə saz bağışladı. Mən hədiyyə üçün “Sağ ol!” deyib sazı ondan aldım və yenə ona qaytararaq çalıb-oxumasını xahiş etdim. Unudulmaz şairimiz sazı bağrına basıb çaldı və şövq ilə oxudu. O gecədən mənə yadigar olaraq şairin bağışladığı saz, söylədiyi ürəkdolusu sözlər, bir də çəkilmiş şəkillər qaldı. İnsanı baxıb xatırlamağa, yaşanmış günləri bir daha anmağa təhrik edən şəkillər.

Yeri gəlmişkən deyim ki, 2001-ci ildə Xan Şuşinskinin 100 illik yubileyi münasibətilə yazdığım “Muğam dünyasının Xanı” kitabımın təqdimat mərasimini də Zəlimxan Yaqub aparmışdı.

Zəlimxan Yaqubla ünsiyyətimiz davamlı olub. O, vaxtilə baş redaktoru olduğum “Gənclik” nəşriyyatına da tez-tez gələrdi. Nəşriyyatın direktoru Əlican Əliyevin otağında oturub dərdləşərdik.

2004-cü ildə Zəlimxan Yaqubun “Qayıdaq əvvəlki xatirələrə” şeirlər kitabını mənim redaktə və ön sözümlə 1000 nüsxə tirajla nəşr etdik. Şair kitabını böyük sevinclə qarşılamışdı. Oxucular da eləcə. Aradan bir ay keçməmiş kitabı təkrar 1000 nüsxə tirajla çap etdik.

2005-ci il idi. Bir gün “Sənət” qəzetində (14 iyun) Zəlimxan Yaqubun 2 çap vərəqi həcmində “O qızın göz yaşları” adlı poemasını oxudum. Xocalıdan olan bir qızın faciəsindən bəhs edən bu kiçik poema mənə çox təsir etmişdi. Nəşriyyatın direktoru Əlican Əliyevə dedim ki, gəl bu poemanı şairə demədən nəşr edib ona sürpiriz edək. Belə də etdik. Mən həmin kitabın annotasiyasında yazmışdım:

“Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun bu kiçicik poemasında qəlbimizin başında daim sağalmaz bir yara kimi gör-gör göynəyən Xocalı faciəsindən, Xocalı boyda dərdimizdən danışılır. Poemanı oxuduqca “O qızın göz yaşları” ürəyimizi pörşələyir, bizi intiqama səsləyir. İnanırıq ki, bir gün gələcək, millətimiz qəddar yağıdan öz intiqamını alacaq, gözlərinin qabağında atası diri-diri yandırılmış, yurd-yuvası talan olmuş Xəzangüllərin göz yaşlarını siləcəkdir”.

Zəlimxan Yaqub xalq ruhunun daşıyıcısı olaraq çox həssas şair idi. Bu da səbəbsiz deyildi. Zəhmətlə böyüdüyü üçün, özünün söylədiyi kimi, həyatın hər üzünü görmüşdü. Ona görə də onun poeziyasını bir küll halında oxuyanda adama elə gəlir ki, Zəlimxan Yaqubun toxunmadığı mövzu yoxdur. Səbəb də bu idi ki, onun daxili yaşantıları hüdudsuz idi. Buna görə də adi bir sözdən duyğulana, dərhal da öz duyğu və düşüncəsini poetik misralara çevirə bilirdi. Onun poetik dünyasında Azərbaycan dilinin şəhd-şirəsi, çoxqatlı, çoxçalarlı təzahürləri var. Çünki onun poetik istedadı gözəl bildiyi şifahi xalq ədəbiyyatından, aşıq şeirindən, aşıq musiqisindən su içmişdi.

Zəlimxan Yaqub son nəfəsinədək yazıb-yaratdı. O, Allahın lütf etdiyi xoş günləri də, ondan gələn ağrı-acını də şərəflə yaşadı. Bu kiçik xatirəni də unudulmaz dostumun öz misraları ilə bitirmək istəyirəm:

Çox sonalar uçurmuşam gölümdən,

Alov çıxır içərimdən, çölümdən.

Qorxum yoxdu ayrılıqdan, ölümdən,

Bu dünyanın hər üzünü görmüşəm.

Mustafa Çəmənli

525-ci qəzet.- 2016.- 16 yanvar.- S.15