"Sevdim səni" kitabından

Uzun müddət qəzetimizdə silsilə şəkildə dərc olunan “Yüz gözəl sevgi şeiri” layihəsi oxucularımıza tanışdı.

Pərvinin ayrı-ayrı klassik və müasir Azərbaycan, türk şairlərinin şeirlərindən yazdığı esselər oxucuların marağına səbəb oldu.

Həmin esselər kitab halında çapa hazırlanır. “Sevdim səni” adlandırılacaq kitaba ön sözü Xalq yazıçısı Anar yazıb. Həmin kitabda bəzi rus şairlərinin dilimizə çevrilmiş sevgi şeirlərinə aid esselər də yer alacaq. Bu esselərdən bir neçəsini oxuculara təqdim edirik.

Qeyd edək ki, Puşkinin “Sevdim səni” şeirinin tərcüməsi Xalq şairi Nigar Rəfibəyliyə, digər şeirlərin tərcüməsi isə Anara məxsusdur.

SABAHA İNAM

Bəlkə sabaha arxayınlıqdı insanları qədirbilməz edən? Ovcunun içində səadətin qədrini bilmirsən, Allahın lütf etdiyi gözəllikləri dəyərləndirmirsən. Bu günün, indinin qiymətini vermirsən. Düşünürsən ki, həmişə belə olacaq, ya da... ya da bundan yaxşı olacaq. Nədisə yaman alışmısan xoşbəxtliyə, halalca malın sayırsan sevinci, sevgini! Axı kim, necə ala bilər bütün bunları sənin əlindən?! Hə? Yaman arxayınsan - zamana, taleyə, özünə, sabaha arxayınsan. Ona görə hərdən oyun oynamaq da keçir könlündən. Bu gün gedim, sabah gələrəm... Bu gün atım, sabah yenidən götürərəm... Bu gün qaçım, sabah qayıdaram... Sabah, sabah, sabah... Sazişinmi var bu sabahla? Axı hardan bilirsən ki, bu ürəklə arxalandığın Sabah sənin tərəfindədi?! Sənə hazırladığı acı sürprizlərin havasını heç hiss eləmirsən, yəni heç, heç duymursan?! Görünür duymursan... Ona görə bu gün bir az qürurundan, bir az mənasız səbəblərindən yapışıb sevgini, sevincini, səadətini buraxırsan. Amma içində bilirsən axı, özün yaxşı bilirsən ki, heç nəyi və heç kimi buraxmırsan, bu, keçəri, ötəri halındı, sabah hər şey başqa olacaq?! Hə... Hardan biləsən ki, sabah əlində qara, qapqara örtüklə səni gözləyir... Səadətini o qara tora salacaq, əlindən alacaq... elə gələcəyini də bu örtük altında zülmətə qərq edəcək!!! Bircə bu arxayınlığın olmasaydı?!

Böyük rus şairi Anna Axmatovanın da poetik qəhrəmanı bu gündən sabaha ümidlə, inamla, arxayınlıqla keçən, amma qəfil zilzülmət qaranlığa qərq olanlardandı. Axı sevdiyi kişini kədəriylə sərxoş edən qadın o məşum görüşün sonuncu olmasını hardan biləydi?! Nədən biləydi ki, arxasıyca qaçsa da, “zarafatdı” deyib yalvarsa da, heç nəyi qaytarmaq olmayacaq?! Bu günün səadətindən, sevincindən yalnız iliklərini sızıldadan xatirə qalacaq. Ləngər vuran yerişi, dəhşət təbəssümü, ağrıdan əyilmiş ağzı... Hamısı dünən olub, amma elə bil min il keçib üstündən... Çox uzaq keçmiş kimi gəlir hamısı sənə, çünki bir də, daha heç vaxt təkrarlanmayacaq. Qapqara örtük altda əllərini ovxalayıb düşünürsən. Xatirələr incidir, ağrıdır, əzir səni... Xəyanətkar sabaha qəzəblisən. Daha indən sonra ümidin, inamın da qalmayıb ona. Söz yarası isə hər şeydən artıq göynədir... Axı, o kədərdən sərxoş ovqatında da qorudu səni: yaman soyuqdu - dedi... Küləkdə dayanma - dedi...

Anna Axmatova

Sən getsən ölərəm mən...

Qara örtük altında əlim qıc olub, donub

“niyə rəngin qaçıbdır-söyləyirlər - nə olub?”

Heç özüm də bilmirəm, mən neylədim, neylədim

Kədərimlə, qüssəmlə onu sərxoş eylədim.

Bunu necə unudum, çıxdı ləngərləyərək

Ağzı da əziyyətdən elə bil ki əyildi

Pillələrdən yüyürdüm tələsik qaça-qaça

Darvazayacan getdim, qaçdım onun ardınca.

Nəfəsim kəsilirdi: -bu zarafatdı - dedim

- Hamısı zarafatdı. Sən getsən, ölərəm mən

Gülümsədi sakitcə, dəhşətdi təbəssümü

Yaman soyuqdu -dedi, küləkdə dayanma sən.

SEVGİ - FƏDAKARLIQ

Ehtiraslı eşq etiraflarıyla, çılğın sözlərlə ifadə olunan məhəbbət kimi səssiz-səmirsiz, zahirən görünməyən, öz içində yaşanılan sevgi də var. Bəlkə belə sevginin ümidsizliyi də elə onun bəyan edilməməsindədir. Bir gün belə sevda da keçib gedir.

Ruhunu didən qorxular da, içini qovuran qısqanclıqlar da ötür... Hamısı arxada, keçmişdə qalır, amma yenə də bir ümid işartısı közərir - bəlkə bu məhəbbət tamam sönməyib, itməyib, bitməyib. Əgər belədirsə qoy bu öləziyən duyğun sevdiyinə əziyyət verməsin, onu rahatsız etməsin. Cəfasını özün öz içində təkbaşına çəkərsən. Həqiqi sevginin böyük fədakarlığı da bundadır - sevdiyinin rahatlığını, xoşbəxtliyini özünün bütün əzab-əziyyətlərindən üstün saymağın. Belə sevdanın son həddi, fədakarlığın ən yüksək zirvəsi - alicənablıqdır. Məhz alicənablıqla sevdiyin qadına daha uğurlu eşq münasibəti diləyirsən. Qoy səndən üstün olana, səndən yaxşısına, səndən layiqinə rast gəlsin, səadətinə onunla qovuşsun. Təki o bəxtəvər rəqibin də sənin kimi səmimi sevməyi bacarsın.

Aleksandr Puşkin hələ “Yevgeni Onegin” poemasında aşiqin ömür möhlətini sevdiyi qadınla görüşə bağlamışdı:

Bilirəm qismətim bəllidir artıq

Amma ömrüm mənim uzansın deyə

Səhərlər mən qəti bilməliyəm ki

Gündüzlər gələcəm sizi görməyə.

Böyük bəstəkarımız Qara Qarayevin də musiqi bəstələdiyi məşhur “Mən sizi sevirdim” şeirində isə Puşkin - heç görüşə də ümid bağlamır, təsəllisini sevdiyi qadının başqa birisiylə xoşbəxt olacağında tapır.

Aleksandr Puşkin

Sizi sevirdim...

Mən sizi sevirdim, bəlkə məhəbbət,

Tamam sönməmişdir könlümdə hələ.

Qoy eşqim verməsin sizə əziyyət,

Kədərli olmayın bircə an belə.

Ümidsiz sevirdim sizi sakitcə

Didirdi ruhumu qısqanclıq, təlaş.

Mən sizi sevirdim səmimi, incə

Beləcə sevəydi başqası da kaş.

ŞİRİN XƏSTƏLİK VƏ YA QADIN İŞVƏSİ

XI əsrin məşhur ərəb mütəfəkkiri İbn Həzm məhəbbətin özəlliyinə həsr etdiyi “Göyərçin həmayili” adlı traktatında yazır: “Məhəbət insanı əldən salan xəstəlikdir, amma onun dərmanı, əlacı da elə özündədir. Bu şirin xəstəlikdir, arzu olunan mərəzdir, xəstə bu azardan sağalmaq, əzab çəkən əzablarından qurtulmaq istəmir”.

Eşqi xəstəlik kimi, dəlilik kimi, dərd kimi, bəla kimi qavramaq şərq təfəkkürünün səciyyəvi xüsusiyyətlərindəndir. “Yarəb,bəlayi eşq ilə qıl aşina məni” deyən Füzuli qəhrəmanı Məcnun kimi, Füzulinin özü də qəzəllərində:

Var bir dərdim ki, çox dərmandan artıqdır mənə

Qoy məni dərdimlə, dərman eyləmə, var, ey həkim

- deyir.

Şərq şairləri iftixarla özlərini “xəstə” - eşq xəstəsi adlandırırdılar. Bağdad elinə durnalarla salam göndərən Vidadi - xəstə də, bu sözü adının yanına qoşan Xəstə Qasım da eşq mərəzinə mübtəla idilər. Amma maraqlıdır ki, məhəbbəti xəstəlik kimi dəyərləndirmək Qərb təfəkküründə də yer alıb. Alman şairi Henrix Heyne “məhəbbət qəlbin diş ağrısıdır” deyirdi.

Faciələrlə, əzablarla dolu həyatını intiharla bitirən rus şairəsi də ömrünün hələ xoş, qayğısız çağında sevgini xəstəlik sayırdı və bu mərəzə tutulmamasından məmnunluğunu ifadə edirdi. Aşiq olmamısansa ayaqlarının altından torpaq qaçmayacaq, əllərin qəfildən onun əlləriylə qovuşanda həyəcandan titrəməyəcəksən. Birlikdə gəzdiyiniz aylı gecələrin xatirələri də qəlbini ağrıtmayacaq. Haçansa acı xatirələrə çevriləcəklərin heç nə, heç bir şey yoxdu... Buna görə şükür edirsən.

Marina Svetayeva məşhur şeirini dərdindən dəli olmadığı birisinə həsr edib. Şeirin bütün məzmunundan belə çıxır ki, aralarında heç bir eşq macərası, sevgi söhbəti olmadığı üçün xanım bu kişiyə minnətdardır. Amma yalnız son misralardakı bir söz bu etirafın ancaq qadın işvəsi olduğunu aydınlaşdırır. Qadının o kişi üçün xəstə olmadığından, kişinin o qadına görə xəstələnmədiyindən doğan əsl, həqiqi hissi şairə tək bir sözlə, bircə “əfsus” kəlməsiylə etiraf edir. Bu dəlilik, xəstəlik yaşana bilərdi, ƏFSUS ki, olmadı...

Marina Svetayeva

Əfsus ki, sizinçün xəstə deyiləm

Yaxşı ki, dərdimdən heç xəstə deyilsiniz

Yaxşı ki, dərdinizdən xəstə deyiləm mən də

Ayaqlarımız altda torpaq heç vaxt qaçmayır

Qürub çağı qəflətən hardasa görüşəndə

Sizinlə oluram ərköyün, şıltaq

Sözlə oynamaqdan qorxmuram heç vaxt

Əlim əlinizə toxunan zaman

Titrəyib əsmirəm heç həyəcandan.

Özünüz bilmədən məni sevirsiz

Yoxsa belə rahat yata bilərdim?

Aylı gecələrdə gəzmədiyimiz

Anlar, saatlarçün - sizə təşəkkür

Günəşin altında birgə deyilik

Buna da təşəkkür, buna da şükür

Bir daha sağ olun, neyləyək, nə qəm,

Əfsus ki, mənimçün xəstə deyilsiz

Əfsus ki sizinçün xəstə deyiləm.

ŞAİR SEVGİSİ

Əlbəttə şairlər də bütün başqa aşiqlər kimi sevir, amma şair eşqinin bir başqa özəlliyi, qeyri-adiliyi, bənzərsizliyi də var. Şair sevgisini,onun sevinclərini və əzablarını, görüşün fərəhini, ayrılığın nisgilini nəinki yaşayır, həm də yaza bilir. Sevgilisinin etinasızlığına, biganəliyinə, qəfil ovqat dəyişikliklərinə, bir gün xoş sifət göstərib xoş sözlər deməsinə, səhərisi gün mısmırığını sallayıb dilinə bir şirin söz gəlməməsinə aşiq şair necə qarşılıq verə bilər? Yalnız şeirləriylə. Sevgilisindən aldığı yaraların “qisas”ını yalnız poetik mətnləriylə ala bilər.

Vladimir Mayakovski və Lilya Brikin qəliz, dolaşıq, bəzən izaholunmaz sevgi münasibətləri haqqında vaxtiylə “Şeytan Liliya” adlı esse yazmışdım. Qadın şıltaqlığındanmı, naz-qəmzəsindənmi ya şairin ən gözəl əsərlərini hicran iztirablarından keçərək yazdığını bildiyindənmi, Lilya vaxtaşırı Mayakovskini ayrılıq sınaqlarına çəkərdi və bu müvəqqəti uzaqlaşmaların nəticəsi şairin ölməz məhəbbət lirikası olurdu.

“Sevirəm”, “Bu barədə” adlı böyük eşq poemalarıyla yanaşı Mayakovskinin sevdiyi qadınla əzablı münasibətlərinə aid həm çox həzin, həm də ehtiraslı şeirləri var.

İkidir. Yəqin ki, yatmısan artıq

Səmada süd yolu - gümüş Oka tək

Tələsik bir işim yoxdur ki, səni

Tel vurub oyadım, diksindirərək.

Mətləb hasil oldu,

Necə deyərlər

Eşq qayığı məişətdən dağılar

Hesabımız bitdi

Və nəyə lazım

siyahı yazım:

çəkdiyimiz dərdlər, qəmlər, ağrılar

Görürsən nə dincdir dünya bu gecə

Göylərə xəractək ulduz düzüblər

Bax belə anlarda insan danışır

Aləmlə, tarixlə, özü-özüylə.

Bu misraların mülayim, zərif ovqatıyla “Liliçkaya məktub yerinə” yazdığı şeirin çılğın, əsəbi, ehtiraslı hayqırtıları çox fərqlidir, amma ikisinin də məğzi eynidir - rədd edilmiş, uzaqlaşdırılmış, atılmış aşiqin iztirabları.

Vladimir Mayakovski

lll

Tütün, papiros tüstüsü

Havanı yeyib, udub.

Şair Kruçenıx yazan

Cəhənnəm - bu otaqdı.

Yadına sal - burada,

Bu pəncərə ardında

Əlini dəli kimi

Oxşadığım o vaxtı.

İndi oturmusan

ürəyin - dəmir

Sabah bəlkə hələ

Məni qovdun da

Qaranlıq dəhlizdə düşə bilmədi

Paltomun qoluna

Bəlkə qolum da.

Gedərəm, küçəyə atıb cismimi,

Doğranar həsrətdən qəlbim, baxışım...

Bu nəyə lazım ki...

Ondansa indi

Sakitcə ayrılaq

Əzizim, yaxşım.

Onsuz da bu eşqin

Ağır bir yükdür

Boynumdan asılıb, hara getsəm də

Qoy bu son fəryadla,

Son hıçqırıqla

Şikayət eyləyim özünə səndən...

Sözlərimin quru yarpaqları

Qadirdirmi səni saxlasın,

qaytarsın geri?

Barı son nəvazişlə qoy ki, döşəyim

Sənin uzaqlaşan addımlarla

Keçdiyin yeri...

Böyük fransız yazıçısı Stendal: “Özü haqqında xatirələr yaşatmayan xoşbəxtlik - xoşbəxtlik deyil” - yazır. Mayakovskinin şeirində isə papiros, tütün tüstüsündən boğulan otaq xoşbəxtliyi yox, bədbəxtliyi yada salır. Görünür elə bədbəxtlik də özü haqqında xatirələrlə “YAŞAYIR”...Sadəcə şairin “xoşbəxtliyi” bütün bunları yazıb-yazıb xilas ola bilməsidi...

ZÜLMƏTDƏ ŞAM

Füzuli öz Məcnununu “zülmət içrə bir nur” adlandırır. Tarixin elə mərhələləri olur ki, bütün aləm də, düşünən, duyan insanların qəlbi də göz gözü görməyən qaranlığa qərq olur. Mühitin zülməti, cəmiyyətin dözülməz şərtləri, ictimai şüurun bayağılaşması ümidsizlik yaradır, daha heç bir xilasa gümanın qalmır. Və belə məqamlarda yeganə təsəlli kimi, yeganə qurtuluş imkanı, xilas yolu kimi insanın dadına məhəbbət çatır. Məhz bu anlamda Leyli-Məcnun eşqi zülmət içində nur kimi parlayaraq əsrlərin qaranlığından bizim günlərə də işıq saçır.

Dövrlər dəyişir, ölkələr, iqlimlər dəyişir, amma insanın qaranlıq içində tənhalığı, işığa qovuşmaq həsrəti - dəyişmir. Böyük mütəfəkkirimiz Əli bəy Hüseynzadə “Nicat məhəbbətdədir” deyirdi. Doğrudan da hər şey bərbad olanda ümid yalnız sevgiyə qalır. Axı sevgi özü işıqdır, ən qatı zülmət içində də heç olmasa bir şam işığı qədər həyatı işıqlandırmağa qadirdir.

...Qar, çovğun aləmi bürüyüb. Axşamın erkən düşən qaranlığında, gecənin qatı zülmətində tək bir pəncərədən zəif, titrək işıq gəlir - Şam işığı. Məhəbbət şamının işığı. Böyük rus şairi Boris Pasternakın “Qış gecəsi” şerində “bütün yer üzündə, hər bir tərəfdə külək qarı sovurur”. Bu, tək təbiət hadisəsi deyil. Bu, çovğunun, boranın, zülmətin ictimai anlamı da var. Şeirin bütün ruhu, ahəngi məhz belə yozuma imkan verir və bu soyuq, insan qəlbini donduran, gözlərinə qaranlıq dolduran zəmanədə son ümid işığı kimi masanın üstündə bir şam yanır. Bu şam da adi şam deyil, məhəbbət işığının daşıyıcısıdır... Axı elə həmin şeirdə, şamın işığında şölələnən tavanda kölgələrin dolaşmasını, qolların, qıçların, talelərin çarpazlaşmasını görürük. Otağın küncündən şama doğru əsən külək də ehtiras oduyla yanan şamı söndürə bilmir.

Nə olur olsun, tale bizi hansı çətin günlərə düçar edir etsin, həmişə bir ümid yerimiz var və bu ümid hey qaranlıqları işıqlandıran, heç vaxt sönməyən sevgi şamınadır .

Boris Pasternak

Masanın üstündə

bir şam yanırdı

Bütün yer üzündə,hər bir tərəfdə

Külək sovururdu

qarı bu axşam

Masanın üstündə bir şam yanırdı

Yanırdı bir şam.

Yay vaxtı mığmığalar alova uçan təkin

Qarlar uçub gəlirdi üstünə pəncərənin

Çovğun şüşənin üstə

Bəzək vururdu müdam

Amma bir şam yanırdı

Amma yanırdı bir şam

Şölənən tavanda

Kölgələr dolaşırdı.

Qollar çarpazlaşırdı,

Qıçlar çarpazlaşırdı

Tale çarpazlaşırdı.

Çəkmələr də düşürdü

Taqqatan yerə

Elə bu zaman.

Şamdandan da mum idi

Göz yaşı kimi

Paltara daman.

Yox olurdu hər şey

Bu ağ zülmətdə

Bu çal zülmətdə

Bu qarlı axşam

Masanın üstündə bir şam yanırdı,

Yanırdı bir şam.

Otağın küncündən düz şama sarı

Vururdu külək

Ehtiras odu

Xaçtək gərirdi

iki qanadın

sanki bir mələk.

Bütün fevral da

Çovğunlu keçdi

Amma elə hey

Hər qarlı axşam.

Masanın üstündə bir şam yanırdı.

Yanırdı bir şam.

PƏRVİN

525-ci qəzet.- 2016.- 23 yanvar.- S.20-21