Sözə ürək ver ki...

Ta qədimdən insan övladı sözə sitayiş edib və sözə sitayiş etmişlərdən hər biri hər hansı bir nəsnəyə - kimisi saza, kimisi dosta, kimisi qardaşa, kimisi eşqə, kimisi sədaqətə, kimisi də Sözə ürək qızdırıb.

Əbədi və ədəbi aləmdə söz qədər söz, söz qədər səs, söz qədər müqəddəs, söz qədər baha, söz qədər tutumlu, söz qədər rəzil, söz qədər əzəl, söz qədər təzə-tər,.. söz qədər köhnə və qədim heç nə ola bilməz. Söz Sözü çəkər, Söz Sözü əkər. Söz sözdən çəkər... Hər sözün öz ömrü, öz taleyi, öz məşəqqəti, öz səhəri, öz zəhəri, zülməti var; əbədi ömürlüsü də çoxdur, az ömürlüsü - ömrü gödək olan da az deyil. Sözü sözsüz anlayanda xoş olur, ovqatın da, eynin də saz olur, xiridar əlinə düşməyəndə naxoş və nasaz olur. Anlaqlı olanda söz səninlə, sən də sözlə yaşayırsan. Sözün namın çəkirsən, sözü qoruyursan, sözü daşıya bilirsən.

Ən gözəli isə sözün səni daşımasıdır... Söz səninlə yaşaya; öz ömrünü də, söz ömrünü də... Sözlə insan eyni gendən yaranıblarmış kimi bir-birindən gen düşəndə şursuz, köksüz, könülsüz olurlar, kökdən düşürlər saz kimi. Sözə vurğunluq da bəxti-tale işidi, elə belə vurğunluq deyil. Sözsüz ki, sözü saf su kimi içə biləndə sən saz olursan; saz özü də qəzəl, gözəl, söz və musiqinin harmoniyasından yaranıb. Əksərən, bu baxımdan yanaşıram oxuduğum kitablara. Və oxuduğum kitabların təəssüratını da saf-çürük eləyirəm. Dərk etdiklərimi tərk və tərg etməyə tələsmirəm, canlı kimi canımda, qanımda, ruhumda dolaşdırıram:

Şairin Nəsimi hənirtili misraları:

Haqq göndərir sözü mənə,

mən özümə sığammıram,

necə sığım sənə, dünya?!

Vətəndə qürbət çəkmiş hər bir Vətən övladı həsrət çuğlamış kimi qəribsəyir. Məsələn:

Dağlarda duman üşüyür,

Dil donub aman üşüyür,

Din donub, iman üşüyür,

Damarımda qan üşüyür...

lll

Həsrət dolu baxışları,

Yollardan sökməyim gəlir.

lll

Qəm köynəyi sıxıb məni,

əynimdən çıxmaq istəmir.

Qazanc dalınca dünyanın hər tərəfinə dərbədər olmuş övladları gözləməkdən anaların gözlərinin kökü saralır. Şair bu həsrətə aşağıdakı kimi don geyindirir:

Bala qucağında ölməkdən sarı,

Bir oğul gəlişin gözləyir ana.

Dünyanın bivəfalılığını hələ gənc yaşlarından hiss edən Sabir Zamanlı dünyadan haqq-hesab sorur:

Bu dünyadan nə aparım,

gələndə əli boş gəlmişəm.

lll

Sənin kimi yaşamağı,

Dünya, mən səndən öyrəndim.

lll

Sən məni dərdlərin içində axtar.

Onun ictimai çevikliyi də bu müstəvidədir:

Xoşbəxtliyə qaçanlar da,

Mənzil başı çatır qəmə.

lll

Çiynimizi yük daşımaq üçün yaratdı,

çox yüklər daşıdım,

ağrını, acını hiss etmədim,

Ancaq ən ağır yük doğmalarımı

çiynimdə son mənzilə aparmaq oldu,

bu gün də onun acısını,

ağrısını çəkirəm qəlbimlə.

Şair əxlaqında olan çox az şair, yazar əxlaqında olan, yenə də, çox az yazar tanıyıram, bəlkə çoxdur, mən bilmirəm?! Sabir Zamanlının bu yaxınlarda çapdan çıxan və martın 10-da Azərbaycan Yazıçılar Birliyində təqdimatı keçirilmiş "Ömür məndən inciməsin..." kitabını oxuyurdum, yuxarıdakı nümunələri həmin kitabdan iqtibas eləmişəm. Sabir mətn yarada bilib və bilir. Şeirlərində kəmiyyətdən çox keyfiyyətə üstünlük verib, diqqət ayırıb. Şairin başıaşağı, utanc gətirən gözükölgəli bircə misrası da yoxdur. Çiy sözü, çiy şeiri, fikri də yoxdur. Çalışıb ki, hər şeir öz yerini tutsun, sözünü desin. Sabirin sözünü deyən və deyə bilən şeirləri əksəriyyət təşkil edir. Elə bilirəm ki, ictimaiyyət arasında da Sabirin sözünü deyən çox olacaq, necə ki, yazar dostları onun sözünü tuturlar.

Sabir Zamanlı birinci kitabını da mənə ərməğan eləmişdi: "Özümdən özümə yol gedirəm mən" adlı kitabı da çox zadlar demişdi mənə; sızlayan bir qəlbin inləyən misraları:

O uca zirvələr,o uca dağlar,

Fələyin atdığı daşdan yaranıb.

lll

Məni kamilliyə aparan izlər,

Xətadan sonrakı kaşdan yaranıb.

lll

Bir yığın həsrətdir, bir yığın qubar,

Zədəli duyğular, əzik duyğular.

Ömür boyu arzuların dalınca düşüb ümidlərə arxayın olanlar ümidlərin də əliyalın olduğunu son anda duyarlar. Necə ki, şair deyir:

Bəzən ümidlər də bir yavanlıqdır,

Nöqtə bitmiş olur, noqtə sonluqdur,

Allahım, sən məni nöqtədən qoru!

lll

Yalanlar tam, doğru kəsir,

Haqq-ədalət düşüb əsir,

Dindarımız qiymət kəsir,

Diri ucuz, ölü baha.

Əli qələm tutanların əksəriyyəti ananın vəsfində bulunurlar. Atanı vəsf edənlər ata həsrətini görəndən və o həsrəti özünə həmdəm, dost bildiyi atasının yoxluğundan sonra yana-yana qələmə alır:

Yad gülüşün dodağıma caladım,

Həsrətini sinəm üstə qaladım,

Qəbrin üstə torpağını yaladım,

Sənsizliklə barışmadım, ay ata.

Şairlər vətənin suvar yeridir. Vətənə gələn hər bir dərd, bəla, qada, sazaq və soyuqlar şairin canından keçir. Vətəni bütöv həsrətini bəlkə də şairlər çəkir:

Bəlkə utancından, bəlkə tənədən,

Bu qədər əriyib, kiçilib Şuşa?!

Dumandan özünə biçib ağ kəfən,

Sanki,ayaq üstə keçinib Şuşa...

Mən çox sifətlər görmüşəm; nurlusunu da, nursuzunu da, abırlısını da, abırsızını da, sırtığını da, bozunu da. Həyat məşəqqətlərimdən vahə olan bu sahədə çox-çox məlumatlıyam, nə qədər desəm də ehtiyatlıyam, yalan olar, səbəb özü səni qarabaqara izləyir, üzləyir, sonra da üzür. Sabirlə, elə bil, misra simləri bizi ortaq məxrəcə gətirir:

O qədər yalan gördüm,

Düzə də inanmadım.

Sıfıra heç dedilər,

Yüzə də inanmadım.

Söz sözlə əyişdikcə,

Yalan dəbə düşdükcə,

Sifətlər dəyişdikcə

Üzə də inanmadım.

Gələnlər gəlib getdi.

Ağlayıb,gülüb getdi,

Cığırı elə itdi,

İzə də inanmadım.

Qəminə ümid yeri kimi baxan şair, özü də qəmin ümid yeri, söykənəcəyi, baş qoyacağı çiyindir:

Məni Tanrım saxlayacaq,

Sən dərdimi saxla, dünya.

Dünya nə sabahla qurtarır, nə də dünənlə tükənir. Dünya qarşılayıb yola salandı:

Ey tənha ağlayan bil ki,

Tənhalıq səndən keçir.

Və yaxud

...Alın yazıları əriyib gedib,

Üç kəlmə söz qalıb daşının üstə.

Sabirin ikinci kitabına yığılmış şeirlər, sözlər xeyli qabağa sıçrayıb:

Haqq içində haqq axtaran,

Sevib, seçmək özü haqdı.

Gözünü gözdən gizlədir,

Bu qız yaman utancaqdı.

Sabirin vətənlə bağlı şeirləri də öz mərhəmliyinə sadiq qalıb:

Vətəndaşıq deyə-deyə,

Bu vətəndə daş olmuşuq.

Heç kim bizə qarğamayıb,

Özümüz qarğış olmuşuq...

Öz içində dərd cücərdən,

Bir leysan yağış olmuşuq.

- burada çox dürlü mətləblərə işarə vurulur, burada Sabir və Sabir yanğısı, vətəndaşlığı qayəsi görsənir. Şeirlərin ağrısı da, əzabı da öz yerindədir:

Mən günümü ağ istədim,

Kəfənimi ağ göndərdi.

Axıb ümmana gedən varın, sərvətin, torpağın, yarpağın ola, ixtiyarın, iqtidarın, amanın olmaya ki, haqqına sığınasan. Sənə yalnız göz dustağı olmaq qala:

Qismətinə key-key baxan,

Bir quru baxış olmuşuq.

Sabirin kitabını oxumağa vərəqləməkdən başlamışdım, ordan-burdan... kitabı yarılamışam. Şeirlər əlimdən tutub özlərini mənə oxudurlar. Sabir Zamanlının şeirlərini ötüb keçmək istəsəm də, oxuyandan sonra keçə bilirəm, arada boş buraxdığım şeirlər də olmur. Kitabda şeir, ifadə seyrəkliyi də yox dərəcəsindədir. Hər şeirin öz məziyyəti, öz duyğusu. sevgisi, kədəri, həsrəti boy göstərir:

Gəl, könlümü tax eşqinə,

Eşqindən asılı qalım.

Bir bucaq ver mən, qəlbinin

Küncündə basılım qalım.

- bu da bir sevgi, vəfadarlıq səadətidir. Təbrizə, Araza yazılan şeirlərin sırasında özünə yer tutan misralar nisgilli xallar vurur:

Araz,ver axar suyunu,

Qoy saxlayım gözlərimdə

- Araz ona da qıymır.

Yad nəfəs üşüdüb səni

Gəl Təbriz, mən yayın olum

- bəlkə, qoynunda qalan əlləri isinə, Savalanın buzu əriyə... Ürəyini kədərlə barışmağa sövq edən şair ürəklərdən keçən və keçə bilməyən yollardan da haqqına gileylidir:

Bu nə yoldu hər addımı döngə, tin...

Üstümüzə töküb qəmli ahları,

Kimi acdı, kimi yeyir haqları,

Qarşımıza töküb ağ günahları,

Yol da vermir bir az ondan yan keçək.

Sabir hər şeirində axtarışdadır, axtardıqca axtarır, tapır... hər tapdığıyla özünə dönür, özünə qayıdır... Lakin heç vaxt Sözün üzünə qayıtmır.

Ömür, günüm neçə rəngə bələndi,

Xəyallarım gəzib ərşi dolandı,

Sözdən başqa hər nə varsa,yalandı.

Nə yaxşı sözümdən keçə bilmədim.

Şair araya salıb mollaya da yerqırması bir selbə atır:

Dilində quran ayəsi,

Molla da pirdən danışır.

Xirtdəyəcən çirkə batıb,

Çirkabdan, kirdən danışır.

Bu dəli sevdadan qoparın məni- deyən şair, bütün sevdalılar kimi dünyanın dilini tapa bilmir:

Zurna çalan bu dünyanın,

Mən züyünü tutammıram.

Və yaxud

Günmü gördüm bu dünyada,

Deyim ki, ağ günə çıxdım?!

Mən, Sabir Zamanlının şeirlərindən nümunələr gətirdim,yenə də istədiyim qədər gətirə bilərəm, amma oxucu üçün də saxlamalıyam. Sabir yollara o qədər inanmasa da, yolları getmək zorundadır. Tanrıya xitabən yazır:

İndi savab axtarıram,

Bu qədər günah içində.

Necə gəlim sənə doğru,

Mən bu qədər ah içində

- gözəl özünüdərkdi. Sabirin sevgi şeirləri də ürəkdən süzülüb gələn şeirlərdi. Bəndləri qalaça kimi qalaylıdı, sanki, şair qala tikməklə məşğuldu...

Aforizm xalqın malı olub, folklor şəklində xalqa qayıdan hikmətlərdi. Qələm əhli öz aforizmini yazanda isə o, oturuşmuş, bişmiş şəxsiyyət təsiri bağışlayır:

Mənə olunan pislikləri unutmaqla yaddaşımı pisliklərdən təmizləyirəm.

Hamının bir-birində axtardığı günah görəsən hardadır?..

Bəli, Sabir Zamanlıya zamanlaşan, sözləşən şair deyib, söz taleyi təmənnasıyla yazımı bitirmək, xülaseyi-kəlam demək zorundayam: Sabir kimi söz sorağında olanlara uğurlar diləmək lazımdır,yalnız uğurlar. Çünki onlar özlərini tapmaq əzmindədirlər.

Bəli, Sözə can qıy ki, Söz də sənə can qıysın, qana dönüb damarlarında dolaşsın: ümid olsun, arzu olsun, eşq olsun...

Eldar SƏfA ŞAHVƏLƏDLİ,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair,

prezident təqaüdçüsü

525-ci qəzet.- 2017.- 18 aprel.- S.7.