Tanrılarla baş-başa
Qədim Elladadan
fotolu-xəyali, tarixi-mifik
reportaj
DÖRDÜNCÜ
GÜN: Xristianlığın
"İŞİD" dövrü
Epidavros məbədi Arqolid yarımadasında yerləşir. Bura bir teatrı ilə, bir də akslepionu,
bizim dildə desək, xəstəxanası
ilə məşhurdu.
Qədim Yunanıstanın hər yanından, hələ desən Romadan belə zəvvarlar bura axışarmış. Təbabət tanrısı Asklepidən
şəfa dilərmişlər.
Onun adıyla açılan yüzlərlə şəfa
ocağından ən
məşhuru olan Epidavros akslepionunda müalicə alar, axşamlar da beşaddımlıqdakı teatrda
tamaşaya baxarmışlar.
Asklepion rahiblərinin şamanlar kimi dini rituallar
icra etməklə yanaşı, təbiblik qabiliyyətləri də vardı. O vaxtkı inanca
görə xəstəliklər
tanrılardan gəlirdi,
səmaviydi. Hippokratın özü də
belə rahib nəslindən idi. Amma o, sələflərindən fərqli
mövqe tutaraq, xəstəliklərin səbəbini
yerdə axtarmağı
üstün tuturdu.
...Elə
Epidavros muzeyində eksponatlara baxıb Hippokratı düşünürdüm
ki, arxadan qəfil çıxıb
əlini çiynimə
qoydu.
“Necədi,
xoşun gəlir bizim şəfaxanamızdan? Burda tək
müalicə etmirik, həm də təhsil veririk. Bilirsən kimlər oxuyub burda? Mark Avrelinin
şəxsi həkimi
Galen, daha kimlər, kimlər. Sizin səhiyyədən xəbərim var. Sənin
“Semaşko” xəstəxanasında
bir gecə qaldığını da bilirəm. Ordan yazdığın “Ağrının sərhəd
məntəqəsi” yazını
oxuyub dəhşətə
gəlmişdim. Sizin Şərqin
müdrik təbibləri
olub. Elə tək İbn
Sina dünyalara dəyər.
Həkimlərinizə de ki, tibdə mərhəmət biliklə
təndi. Mərhəmətli olsunlar, yoxsa
mənim andımı
içməsinlər”.
Maraqlı söhbət
edəcəkdik, hələ
bəlkə ağrıyan
yerimi də göstərəcəkdim, mələk
gözəlliyində bir
tibb bacısı imkan vermədi, çağırıb təcili
apardı...
Dünyada ilk klinik müalicə bu akslepionlarda həyata keçirilib. Xəstələr burda qalıb müalicə olunurmuşlar.
Tibb tarixində xəstələrin
ilk xəstəlik tarixçələri
də burada yazılırmış, özü
də daş lövhələrə. Muzeydə sərgilənən
tibb alətləri elə buradakı qazıntılar zamanı tapılıb. Alətlərdən məlum olur ki, qədim rahib-təbiblər cərrahi
əməliyyatlar da aparırmışlar.
Epidavros teatrında
Esxillə söhbət
Antik yunan dramaturqu Esxil iki bilet
göndərib Epidavros
teatrında oynanılacaq
özünün “Zəncirlənmış
Prometey” tamaşasına
dəvət elədi. Axşam getdik.
Tamaşadan əvvəl ayaqüstü
söhbətimiz oldu.
“Niyə
“İbrus” teatrı bağlanıb? Pantomimdən də xeyli vaxtdı
səs-soraq yoxdu! Camaatınız bəs niyə
teatra getmir? Bax, bizim bu teatra
hər dəfə 14
min tamaşaçı gəlir.
Hansı
məbləğdə desən
teorikon alırıq.
Teorikon tamaşalara, şənliklərə,
qurbanlıq törənlərinə
ayrılan xüsusi dövlət kreditidi.
Elə il
olur ki, dövlətimiz belə işlərə ordudan çox pul ayırır. Daş oturacaqlı teatrlar
tikiləndə biletləri
satmağa başladıq.
Tamaşaçıbaşına 2 obolos, sizin
pulla 2 manat. Sağ olsun, Perikl hakimiyyətdə olanda qərar çıxardı ki, kasıb tamaşaçıların
bilet pulunu dövlət ödəsin”.
Başqa nəsə deyirdi, bir də gördüm
Zevsin qızları, incəsənət və
elm tanrıçaları - muzalar gəlir. Canıyanmışlar bir-birindən gözəl
- fikrim getdi, ağzımı ayırıb
onlara baxdım. Xanımım qolumdan bərk
dürtmələdi ki,
hara baxırsan? Huşum qayıtdı söhbətə.
İstədim deyəm
ki, nə teatr, rəhmətliyin oğlu, bizim indi yaxşı şou çıxaranlarımız
var, onlara baxıb qaqqıldaşır-gülüşürük
- gördüm Esxil muzaların əhatəsindədi,
ta məni görmür, eşitmir...
Epidavros teatrı elə yerdə tikilib ki, uzaq yamaclardan,
dərin dərələrdən
gələn meh həm adamın üzünə sərinlik
verir, həm də səhnədə deyilən sözləri mikrafon əvəzi qulağına çatdırır. Qəribə bir akustikası var. Aktyorların dediyini ən hündür sırada belə rahat eşidirsən.
Aqamemnonun kəsif
qoxulu türbəsi
Epidavrosdan qayıdanda yolüstü Mikena xarabalıqlarına döndük. Mikena akropoluna (yüksəklikdə
məbəd) Aslan qapısından keçib
girirsən. Bura qədim
Yunanıstanın antiköncəsi
mədəniyyət beşiyidi.
Eradan əvvəl ikinci minillikdə inkişafın
zirvəsini yaşayıb.
Tunc dövrdən qalma tarixi tikililəri, qızıl zinətlərlə
dolu sərdabələriylə
məşhurdu. Mikena mədəniyyəti
özündən sonrakı
sivilizasiyalara yön verib, elə antik dövrün erkən çağlarında
ömrünü o mədəniyyətlərə
bağışlayıb, səhnədən
çəkilib. Çox qədim
yerdi, hələ Strabon yazırdı ki, onun vaxtında
şəhərdən əsər-əlamət
qalmayıb.
Mikena akropolunun beşaddımlığında
Aqamemnonun nəhəng
məqbərəsi var. “Aqamemnon
maskası” adıyla Afina muzeyində saxlanınan qızıl maska burda tapılıb. Homerin “İlliada”sının
baş qəhrəmanlarından
olan Aqamemnon antik yunan mifik
obrazı kimi məşhurdu. Yelenaya görə,
Troya müharibəsini
başladan da o olub.
Məqbərə buz kimiydi. Həm də
tam kəsdirə bilmədiyim
qəribə qoxusu vardı, elə bil tarixin kəsif
iyi gəlirdi.
BEŞİNCİ GÜN: Müharibə tanrısı
Ares ürəyimdən yaraladı
Səhər yeməyindən sonra Tolonun baş küçəsiylə suvenir
mağazalarını dolaşdıq. Bu gün
heç yana
getməyəcəkdik. Elə sahildə
günlənəcəkdik. Xanım uşaqlara, iş yoldaşlarına
suvenir seçdi, mən də bir-iki şüşə yunan çaxırı, bizim araq, türklərin
rakı dediyi uzo aldım. İsveçdə içki çox
bahadı, fürsət
idi.
İki saatlıq bazarlıq-dolaşmadan
sonra hotelə qayıtdıq. Hərə öz kitabını
götürdü, getdik
sahil çimərliyinə.
Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Studentlər”i
neçə gündü
mindiyim zaman maşınını üzü
yüz il
əvvələ döndərdi,
bir neçə saatlığa Egey sahilindən Dnepr ləpədöyəninə
apardı.
...Axşama doğru balkondan görünən mənzərə
teatr səhnəsini xatırladır. Günəş hotelin arxasına
keçdiyindən elə
bilirsən qaranlıq
zalda işıqlı
səhnəyə baxırsan.
Sahildən bir qədər
aralı o xaçlı
adaya üzmək həvəsinə düşdüm.
Dedim,
görüm haracan üzə bilərəm.
Suya girib qayıqları, katamaranları bir-bir arxada qoya-qoya adaya sarı üzdüm. Duzlu suda hərəkət
çətin olmasa da, xeyli üzüb
yoruldum. Yəqin bu,
yorğunluqdanıydı, ada
gözümə ada kimi görünmürdü,
elə bil meh titrədən tülüydü.
Dəniz ilğımı Fata Morgana
buna deyirlər?
Dayanıb üzü göyə sarı suda uzandım ki, nəfəsimi dərəm,
bir də eşitdim kimsə məni çağırır. Adaya sarı qanrılıb baxanda kimi görsəm
yaxşıdı! Müharibə
tanrısı Aresdi, qayanın üstündə
durub bağırır:
“Hara gəlirsən? Sənin qiblən
bu xaç deyil, yaxşı tanıyıram səni, sənin qiblən heç Kəbə də deyil. Qiblən Qarabağdı, yeri - üz ora! Sarkisyan at oynadır orda,
odey indi də parad keçirir”.
Uzaqdan Aresin üzünü görməsən də, səsi bəs elədi, canımı üşütmə tutdu,
qorxdum.
Həqiqət tək acı olmur, o, həm də qorxuncdu!
Üzüsulu geriyə üzməyə
başladım. Sizi bilmirəm, məndə
bəzən qorxu hissi utanc duyğusundan
yaranır. “Sarkisyan at oynadır orda, odey indi
də parad keçirir”.
Qorxulu fikirlər beynimə dolmuşdu. Yenə gözümə Fata Morgana görünürdü.
Yaxınlaşdıqca ilğımlığından çıxırdı, amma
nəyə oxşadığını
hələ kəsdirə
bilmirdim.
Poseydon əl elədi, əylədim
Bir az
da yaxınlaşanda gördüm dəniz tanrısı Poseydondu, əl elədi, dayanıb durdum. Odisseyi qovalayıb gəlirdi, kefi kök idi.
- “Gördüm,
babat üzürdün,
bəyəndin Egeyin suyunu?”
- “Elə
bil göz yaşıdı, bizim Xəzərdən duzlu, Göygöldən durudu”.
- “Düz
deyirsən, bu su deyil, batırdığım
adamların göz yaşıdı, yığmışam
bir yerə, ona görə belə duzlu, durudu.
- “Siz tanrılar niyə bizi ağladırsınız? Ağlaya-ağlaya gəlirik dünyaya, elə ağlayaraq da gedirik”.
- “Biz məğlubları
sevmərik. Mənim sularımda onlara
yer yoxdu. Bir də, ömrü xoşbəxt gülüşlərdə
keçən insan axırda allahlıq eşqinə düşür.
Boş buraxsaq, allahlığımızı
da alarsınız”.
Sözünü deyib, sualımdan incimiş kimi o xaçlı adanın dalındaca yox olub getdi. Mən də
var gücümlə sahilə doğru tələsik üzməyə
başladım. “Bax, beş-on allahlıq eşqinə düşüb fironluq edən hökmdara görə min illərdi insanlıq ağlar günə qalıb” sayaq fikirlərlə üzə-üzə bir də gördüm sahilə çatmışam.
Gözüm su içmədi bu Poseydondan, nə desən çıxar ondan, Odisseyin başına açdığı oyunlardan
da xəbərim var.
Ta şərqarışanda
girməyəcəm Egeyə.
Payız 2016
Tolo, Yunanıstan - Karlskrona, İsveç
(Ardı var)
Vahid QAZİ
525-ci qəzet.-
2017.-15 aprel.- S.11.