Kitab kimi ömür

Firuzə NADİR

Mən onun ömrünü gözəl, nəfis, vərəqlədikcə vərəqlənən, oxunduqca oxunan və bitmək bilməyən bir kitab kimi oxudum. Hər səhifəsi elə dolu idi ki... Əslində, onu çoxdan, lap çoxdan tanıyırdım...

"Komsomol..."

O, mənim üçün Ağdam ruhlu, Ağdam qürurlu, Ağdam nisgilli insanlardan biri idi! Ağdamı, Qarabağı təkcə sözü-söhbəti, gözündəki kədəri, ağrı-acısı, xiffəti, xatirələri, əməlləri ilə xatırlatmırdı, bütöv xarakteri ilə yada salırdı...

Haqqında danışanda isə ən əvvəl gözümün önünə Ağdam şəhər 8 nömrəli orta məktəb gəlir. Məhz o məktəbdə "dərs almışdım" ondan. Təkcə ondan yox, həm də sonbeşik bacısı Gülcahan müəllimədən. Hər ikisi çox cavan idi. Gülcahan müəllimə institutu təzəcə bitirib rayona qayıtmışdı. Və məktəbimizdə hamı, hətta valideynlər də bu ağappaq, gül çöhrəli, mavi gözlü qızın gözəlliyindən danışırdı. Amma Allah bu gözəli bizim "A" sinfinin "bəxtinə yazmışdı", sinif rəhbərimiz idi, həm də ədəbiyyat müəlliməmiz. Onu hər gün görürdük, hər gün dinləyirdik, belə gözəl, gülərüz, mehriban sinif rəhbərimiz olduğu üçün hələ bir "forslanırdıq" da. Onu bizə sevdirən təkcə zahiri gözəlliyi deyildi, o, yaxşı dərs keçirdi, bizə ədəbiyyatı, KİTABı sevdirirdi...

Məktəb komsomol təşkilatının katibi Bəhruz Axundov isə istedadlı, yenilikçi, qoçaq və həddən artıq ciddi, zəhmli idi. Bu "komsomol" özü ilə məktəb həyatına bir qaynarlıq, zənginlik gətirmişdi, məktəbin görən gözü idi. Hazırladığı tədbirlər "bomba" kimi partlayırdı. Bir sözlə, bu bacı-qardaşın tərifi dillərə düşmüşdü. "Havayı deyil ey, Həsən müəllimin uşaqlarıdır" deyirdilər. Həsən müəllimin isə adını eşitmişdik, özünü görməmişdik, bilirdik ki, Ağdamın tanınmış müəllim və ziyalılarındandı. "Komsomol" Bəhruz məktəbin "Şən və hazırcavablar klubu"nu da yaratmışdı. Mən və daha üç nəfər əlaçı sinif yoldaşım həmin klubun üzvü idik, buna görə çox öyünərdik, çünki bu "komanda"ya düşmək hər şagirdin işi deyildi. O, özü sinif-sinif gəzib seçərdi şagirdləri...

...Yaxşı yadımdadır, şəhər 1 nömrəli orta məktəbin komandası ilə yarışa hazırlaşırdıq. 1 nömrəli məktəb rayonun qocaman, nüfuzlu təhsil ocağı kimi şöhrət qazanmışdı. Bizim məktəb isə çox gənc idi. Həm də bu səbəbdən ciddi hazırlaşırdıq. Bəhruz müəllim çox tələbkar idi, gözümüzü açmağa imkan vermirdi, dərsdən sonra evə getmək yox idi, saatlarla məşq edirdk. Sözümün canı var: yarışa hazırlaşdığımız cəmi bir neçə ayda bu gənc "komsomol"dan, bəlkə də, müəllimlərimizdən çox şey öyrənmişdik. Müəllimlər dərslikdəkilərdən danışırdılar, o isə dərslikdə olmayanlardan. Çox məlumatlı, mütaliəli idi. Bizə də KITAB paylayar, bərk-bərk tapşırardı ki, sabahkı məşqə qədər oxuyaq. Həddimiz nə idi oxumayaq, gözümüzün odunu elə almışdı ki! Bir də, kim belə gözəl klubdan getmək istəyərdi? Hazırlığımız bütün fənləri əhatə edirdi. Üstəlik, bizə Ana, Vətən, təbiət haqqında o qədər şeir əzbərlətmişdi ki. Mənim payıma düşən şeirlərdən biri də Bəxtiyar Vahabzadənin "Ana" şeiri idi, necə əzbərləmişdimsə, indiyədək yadımdan çıxmayıb...

Sonra Bəhruz müəllimi "böyütdü"lər, Rayon Komsomol Komitəsinə apardılar, bizim "Şən və hazırcavablar klubu" isə yetim qaldı...

İllər sonra onunla Bakıda görüşəcəkdik, yaratdığı "Təhsil" nəşriyyatının (onda "Öyrətmən" idi) qapısını jurnalist kimi açacaqdım, Ana haqqında verilişimiz üçün ondan da müsahibə alacaqdım və o artıq bu dəfə özünün Ana şeirini oxuyacaqdı...

... İstədim ömrümü bəxş edim ona,

Dedim hədiyyəmi qaytarar birdən.

Bəs mənə həyatı bəxş edən ana,

Ömrümü hədiyyə alarmı məndən?!

Ana! Diz çökürəm qarşında sənin,

Cahan səcdə edir sənə, ay Ana!

Ömrümü hədiyyə etsəm də, mənim

Həyatda borcum var sənə, ay Ana!..

Mənim və onun Əzizəsi...

Amma orta məktəb illərində heç ağlıma da gəlməzdi ki, sinif yoldaşım, yaxın rəfiqəm Əzizə ilə bizim "komsomol" Bəhruzun kəbini artıq çoxdan göydə kəsilib...

Yüz faiz Əzizə də bundan xəbərsiz idi. O, bizim məktəbə 9-cu sinifdə gəlmişdi. Əvvəllər başqa məktəbdə oxumuşdu. Klassik şeirlərdəki kimi sərv boylu, incə belli, qara gözlü, ceyran baxışlı bir qız idi. Yanağındakı xırda qəhvəyi xallar ağbəniz çöhrəsinə bir ayrı gözəllik verirdi. Çox da uzun olmayan saçlarını iki hörər, uclarına "bant" bağlayar, boynundan irəli atardı. Əzizəni gözəlləşdirən, həm də ipək kimi xasiyyəti, nəcibliyi idi. Çox şən, şux, nikbin, həyat dolu bir qız idi. Daim gülümsəyərdi, güləndə də yanaqları batardı. Bu, ona çox yaraşırdı. Az vaxtda Əzizə ilə əməlli-başlı rəfiqə olmuşduq. Nədənsə sinfimizə gələndən mehrini mənə salmışdı, tənəffüslərdə də ayrılmazdıq. Hərdən dərsdən də birgə qaçardıq, düzdü, bu, tək-tək hallarda baş verərdi. Oxuduğumuz KITABı bir-birimizə danışmaq üçün dərsə girməzdik. Məktəbimizin yaşıllığa bürünmüş, dörd bir yanı uca çinarlar, salxım söyüdlərlə əhatələnmiş güllü-çiçəkli bağı vardı. Məktəb bufetindən yeməyə bir şey alıb qaçardıq həmin bağa, bir küncə, kölgəliyə çəkilib, göy çəməndə bir-birimizə Bahardan, Arturdan, Kozzettadan... danışardıq. Bağın bağbanı da lap dördgöz idi, o saat başımızın üstünü alardı. Biz də "Dərsimiz boşdu, müəllim gəlməyib" deyə aldadardıq onu.

Əzizə ilə məni dostlaşdıran, həm də KITABa münasibətimiz idi. O da, mən də kitabın dəlisi idik. Acgözlüklə oxuyardıq və kitablarımızı dəyişərdik. Bu yolla xeyli kitab oxumuşduq. Orta məktəbdən sonra mən yenə kitabı, yazı-pozunu, jurnalistikanı, Əzizə isə tibbi seçdi. Amma taleyi onu kitabdan ayırmadı, əsl kitab adamı olan Bəhruza sarı apardı. Məncə, bu, təsadüf deyildi, Əzizənin həm də kitaba sevgisindən idi. Beləcə, o, məndən də çox kitaba bağlandı. Və indi düşünürəm ki, Bəhruz müəllimin uğurlarında Əzizənin də payı az deyil. Özü də sağlığında bunu etiraf edirdi...

..."Son zəng"də çəkilən bir şəklimiz var. Gülcahan müəllimə ortada dayanıb, bir tərəfində Əzizə, bir tərəfində mən, ətrafda da sinif yoldaşlarımız. Bir dəfə nəşriyyata gedəndə həmin şəkli Bəhruz müəllimə apardım: "Üzünü çıxarıb Əzizəyə verin. Mən müharibə vaxtı Bakıda idim, saxlamışam, yəqin o od-alovun içində heç Əzizənin yadına albom-filan düşməyib" dedim. Diqqətlə şəklə baxdı, sevindi, gülümsədi, hətta kövrəldi. "Çox dəyərli şəkildi... Bu şəkildə Ağdam var..." dedi. Növbəti dəfə şəklin orijinalı ilə birgə xeyli əlavə nüsxə də qaytardı mənə, yenə belə dedi: "O biri uşaqlara da payla, Ağdam var bu şəkildə..." Ta demədi ey, bu şəkildə bacım Gülcahan, həyat yoldaşım Əzizə var, dedi "Ağdam var". O, belə diqqətli, belə yurdsevər, belə torpaqcanlı idi. Yurdunu, ocağını həqiqətən sevən adam idi. İçində bir Ağdam vardı, içində bir Ağdam gəzdirirdi.

Kitabın pərvanəsi idi...

"Allah hər kəsi lazım olduğu yerə aparır" fikri bu dəfə də təsdiqini tapmışdı. Bəhruz Axundov KİTABa lazım idi.

1970-ci ildən işə başladı, müxtəlif yerlərdə, müxtəlif vəzifələrdə çalışdı, amma özünü naşirlikdə tapdı. Ömrünün qızıl səhifələri kitabla bağlı oldu.

1992-ci ildə ağır avtomobil qəzası keçirmişdi. Allahın köməyi ilə ayağa qalxdı. "Təhsil" nəşriyyatını təsis etdi. Bu, müstəqillik dövrünün dövlət qərarı ilə təsdiqlənən ilk nəşriyyatı idi. Onu 2007-ci ilədək dövlət nəşriyyatı kimi qorudu, özəlləşmədən sonra nəşriyyatı yenidən qurdu. Deyirdi ki, bura ürəyimi qoymuşam. Ürəyini qoymuşdu ki, indi ölkəmizdə nəşriyyatlardan söz düşəndə ilk ağla gələn "Təhsil" olur. Halbuki səhv etmirəmsə, Azərbaycanda nəşriyyatların sayı 200-dən çoxdur.

"Təhsil"dən düz 20 il sonra, 2012-ci ildə yaratdığı Azərbaycan Naşirlər və Poliqrafçılar Birliyi də bu sahədəki boşluğu doldurdu, əlaqələndirici, istiqamətləndirici quruma çevrildi, ölkəmizdə kitab, nəşr mədəniyyətini yüksəltmək, kitabımızı beynəlxalq aləmdə tanıtmaq üçün çox iş gördü və görür.

Bəhruz müəllim çağdaş dövrümüzün barmaqla sayılacaq peşəkar naşirlərindən, hətta bu sahədə birincilərdən idi. Bu imici unikal nəşrləri ilə qazanmışdı. Onun naşirlik tarixində konkret və danılmaz əməyi var. Kitab işinin ustası idi, qəlbən, ruhən naşir idi. Böyük sevgi və zəhmətlə görürdü işini. Zövqlə görürdü, zövqlü görürdü. Kitab əlindən və dilindən düşmürdü, "Elə etməliyik ki, Azərbaycan kitabı da əsl kitaba - "Əlahəzrət kitab"a dönsün" deyirdi.

Özünü kitaba həsr etdiyinə görə xoşbəxt idi, onun üçün hər şey kitabdan başlayırdı. Ağlı kəsəndən duyduğu, sevdiyi və qarşısında baş əydiyi mötəbər varlıq sayırdı onu. "Kitab o qədər mötəbərdir ki, müqəddəs "Qurani-Kərim"ə də kitab deyirik" fikri də ona məxsusdur. Onun üçün "Quran"dan sonra ən gözəl kitab isə dərslik idi. Və Bəhruz Axundovun dərslik nəşri sahəsində təhsilimizə, elmimizə xidməti də danılmaz faktdır.

Kitabı övladı kimi əzizləyir, başına pərvanə tək dolanırdı. Müəllifin kimliyindən, hansı vəzifə sahibi olmasından asılı olmayaraq, hər kitabın üstündə əsirdi, bədii tərtibatına, redaktəsinə, korrektəsinə, hətta çəkisinə də diqqət yetirirdi. Yaxşı mənada, müəllifin ad seçiminə də "qarışırdı". Kitab çapı, nəşriyyat işi onun üçün "əqidə məsələsi" idi. Redaktoru olduğum kitabların nəşri zamanı dəfələrlə kitaba həssas münasibəti, duyumu ilə heyrətləndirmişdi məni. Qarşımda əsl kitab fədaisi görürdüm. Heç ərinməz-yorulmazdı, mərtəbələri neçə dəfə qalxıb-düşərdi. Təki kitabların məzmunu, keyfiyyəti, görünüşü, dizaynı yüksək səviyyədə olsun. Belə deyirdi: "İndiyədək bircə an belə hiss eləməmişəm ki, bura özəl bir nəşriyyatdı, mən də direktoram. Özümü burada adi işçi hesab etmişəm. Yeri gələndə dizayner oluram, lazım olanda fəhlə..." Akademik Vaqif Abbasovun "Liderlik fəlsəfəsi" kitabının "Təhsil" nəşriyyatında çap prosesini xatırlayıram. Vaqif müəllim çox mötəbər bir mənbəyə - Azərbaycanın dünya siyasətinə bəxş etdiyi qüdrətli dövlət xadimi, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevə müraciət etmişdi və dahi rəhbərin ömür yoluna, quruculuq tərcümeyi-halına alim-tədqiqatçı münasibətinin gözəl nümunəsini ortaya qoymuşdu. Təbii ki, kitabın yüksək poliqrafik səviyyədə nəşri də önəmli idi. Bu işdə Bəhruz Axundovun xidmətini bu gün də minnətdarlıqla xatırlayırıq, çünki bu kitab böyük öndər haqqında ən gözəl nəşrlərin sırasındadır. Vaqif müəllim əbəs yerə "Təhsil"i seçməmişdi ki. Güclü baza və imkanlara malik bu nəşriyyat, sözün həqiqi mənasında, "nəhəng yaradıcılıq emalatxanası, müəlliflərlə birgə işin yüksək səviyyədə təşkili, kitabların nəfis dizaynı və keyfiyyətli çapının təminatçısıdır".

Azərbaycan kitabını dünyaya çıxardı...

Belə modern nəşriyyat yaratdığına görə idi ki, Azərbaycan kitabını dünyaya çıxardı. Naşiri və tərtibçisi olduğu onlarla kitab nüfuzlu beynəlxalq sərgi və müsabiqələrdə yüksək mükafatlar qazandı, "Qran-pri" aldı, Avropa miqyasında qızıl medala, "Qızıl delfin"ə layiq görüldü. Heydər Əliyev Fondunun bir sıra nəşrləri ən müasir və yüksək keyfiyyətli nəşr nümunələridir. Altı dildə çap edilən "Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər" kitabı beynəlxalq "Kitab sənəti" müsabiqəsinin qalibi olub, Dövlət mükafatına layiq görülüb. "Atlantlar", "Novruz", “Hophopnamə" də həmin müsabiqənin qalibidir.

Hərdən müsahibə alardım ondan. Bütün mövzularda gözəl həmsöhbət idi. Müsahibədən sonra işi başından aşsa da, yeni nəşrləri bir-bir mənə göstərər, hər birindən böyük iftixarla danışardı. İş otağı o qədər zövqlü idi, o qədər dəyərli kitablarla "bəzənmişdi" ki, bir-iki saatlığa olsa da, özünü həmin otaqda fərqli mənəvi aləmdə hiss edərdin. Kaman, qaval... formalı kitabları da ilk dəfə bu otaqda görmüşdüm. Bunlar hamısı Bəhruz müəllimin fantaziyasının, yüksək zövqünün bəhrəsi idi...

Sonuncu müsahibəmiz şair Çingiz Əlioğlunun "Çərçivə" kitabı haqqında idi. Bu, respublikamızın nəşriyyat və poliqrafiya tarixində "Kitab sənəti" beynəlxalq müsabiqəsinin baş mükafatı "Qran-pri"yə layiq görülən ilk Azərbaycan kitabıdır. 2010-cu ildə Moskvada keçirilən VII Beynəlxalq müsabiqədə almışdı bu mükafatı. Bəhruz müəllim tərtibçisi və naşir kimi elə fəxrlə danışmışdı ki kitab haqqında. Təəssüf ki, özü bu müsahibəni efirdə görmədi...

Nəşriyyatın "Kitab evi"ni də yaratmışdı. "Qoy, şəhərimiz kitab mağazaları ilə gözəlləşsin" deyirdi. Yana-yana onu da deyirdi ki, xarici ölkələrdə az qala hər küncdə ...kitab mağazalarının qarşısında ərimişəm ki, niyə bizdə də bu, yoxdu? "Təhsil" yeganə nəşriyyatdı ki, özünün "Kitab evi" var. Ziyana işləsə də, başqaları da örnək götürsün deyə, nəşriyyatın hesabına onu saxlamışıq və saxlayacağıq". Deyirdi ki, məzmunlu, gözəl dizaynlı, keyfiyyətli kitablar çap olunsa, onu alan da, oxuyan da çox olar.

Onun "şinelindən çıxan" peşəkar komanda...

Hər uğurun arxasında eyni niyyətli, eyni fikirli, eyni əzmli komanda dayanır. O da kitab işi ilə tək məşğul olmurdu. Onun kitaba xidmətindən biri də məhz o idi ki, kitabı, kitab nəşri işini ürəkdən sevən, bu işlə sevərəkdən məşğul olan, peşəkarlardan ibarət bir komanda yaratmışdı. Əslində, "Təhsil" böyük bir ailədir! Çağdaş ədəbiyyatımıza bir-birindən gözəl nəsr nümunələri, publisistik əsərlər bəxş edən tanınmış yazıçı-publisist, çox səriştəli və savadlı redaktor, kitab nəşri sahəsində böyük təcrübəyə malik Mustafa Çəmənli, istedadlı uşaq şairəsi Sevinc Nuruqızı, tələbə yoldaşlarım, gözəl redaktorlar Gülər və Aida xanım, bədii redaktor Abdulla Ələkbərov, dizaynerlər Səbinə, Aqil, redaktor qədər bilikli, Ana dilimizin qrammatikasını incəliklərinə qədər əzbər bilən korrektor Sevinc xanım, bir-birindən bacarıqlı poliqrafçılar... Hər biri Bəhruz müəllimin "şinelindən çıxan" peşəkar nəşriyyat və poliqrafiya işçisidir. Mən yaxşı bilirəm ki, onun komandasında naşılara yer yoxdu. "Təhsil"in uğurlarında kollektivin əməyini isə həmişə etiraf edirdi: "Bəzən əl-ələ, baş-başa verib səhərə qədər hansısa dərslik, yaxud vacib dövlət nəşri üzərində sabaha qədər işləmişik. Onlar hamısı mənim məslək dostlarımdı, yol yoldaşlarımdı. Söhbət işdən gedəndə oğluma da güzəşt etmərəm. Rəhbər şəxsin amalı ilə əməli bir olmalıdır". Onun baxışı belə idi. Buna görə də komandası ilə birgə böyük fədakarlıqla əsl kitab xəzinəsi yaradıb. Tariximizi, elmimizi, mədəniyyətimizi kitabların səhifələrində sabaha daşıyan, gələcək nəsillərə ötürən xəzinə...

Bir ömürdə bir neçə ömür yaşadı...

Naşir-publisist, müəllim-pedaqoq, ziyalı... və sadəcə insan, ailə başçısı. Ömrünün sevgisini bu ali dəyərlər arasında düzgün və bərabər paylaya bildi Bəhruz müəllim. Kitab yazdı, kitabı təbliğ etdi, kitabı qorudu, "müasir nəşriyyatçılıq məktəbi" yaratdı, davamçılarını hazırladı...

Gözəl publisist idi, maraqlı şeir və hekayələrin müəllifi idi. Təkcə elə "Dünənki sabah"dakı əsərlər bunu sübut edir. Kitabdakı "Yola verin" yazısı, həm də onun xarakterinin göstəricisidir.

Sözün bu yerində biz jurnalistlərin sevimli müəllimi, filologiya elmləri doktoru, professor Cahangir Məmmədlinin "Dünənki sabah" kitabına yazdığı ön sözdən kiçik bir hissəni xatırlatmaq istəyirəm: "Etiraf edim ki, Universitet həyatında hər tələbə müəllimin yaddaşında özünə möhkəm yer eləmir. Müəllimin yaddaşında qalmaq üçün əsaslar var. Və o əsasların birincisi tələbənin istedadıdır. Bəhruz hələ tələbə vaxtı öz istedadını göstərmişdi, bir az keçdi, bu kitabdakı xatirələrində özünün də dediyi kimi, Bəhruz ciddi, məsul, ictimai və dövlət vəzifələrində işlədi, cavan və sayılıb-seçilən bir vəzifə sahibi oldu. Amma mənim yaddaşımda Bəhruz öz yaradıcılıq istiqaməti ilə - ədəbi-bədii yaradıcılığı ilə möhkəmləndi. Və bir gün eşidəndə ki, Bəhruz Axundov naşirlik fəaliyyəti ilə məşğuldur, mən qətiyyən təəccüblənmədim. Çünki artıq bitkin bir yazıçı-şair, ustad bir publisist kimi tanıdığım Bəhruz axır bir gün öz həqiqi yerini tapmalı idi. Nə yaxşı ki, Bəhruz öz həqiqi yerini elə cavankən tapdı. Tapdı və bir tərəfdən dövlətə, cəmiyyətə, xalqa xidməti ilə, digər tərəfdən öz yaradıcılığını ifadə etmək imkanı ilə diqqəti çəkdi".

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, "525-ci qəzet"in baş redaktoru Rəşad Məcid isə "Dünənki sabah" haqqında "Yaratmaq şövqü" adlı məqaləsində yazır: "Bəhruz Axundovun əsərlərində gözəl üslub, axıcı, ürəyəyatan, aydın dil, oxucunu özünə çəkən maraqlı süjet, bitkin məzmunla yanaşı, hadisələrə dərin fəlsəfi münasibət və sətiraltı bir təhlil mövcuddur. Bu isə ədəbi-bədii əsərlər üçün ən ümdə və ən vacib faktorlardır".

Pedaqoji fəaliyyəti də vardı Bəhruz müəllimin. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində nəşriyyat işindən dərs deyirdi, elmi işlə məşğul olurdu, dosent idi, ali məktəblər üçün çox sayda tədris proqramları tərtib etmişdi. "Nəşriyyat işinin əsasları" və digər dərslikləri tələbələr üçün zəngin və dəyərli mənbədir. Tələbələrə sabahın naşiri kimi baxır, biliyini böyük təəssübkeşliklə onlara öyrədirdi.

"Naşir" jurnalı da onun təşəbbüsü ilə yaranıb və günümüzün sanballı nəşrləri sırasındadır. Bəhruz müəllim Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına layiq görülmüşdü. YAP-ın, Azərbaycan və Avrasiya Yazıçılar Birliyinin, Azərbaycan Ağsaqqallar Şurasının üzvü idi.

Və qazandığı bütün bu uğurları ailədəki rahatlığı tamamlayırdı...

Onun da Pərvanəsi vardı...

O, kitabın pərvanəsi idi. Ailədə isə hamı onu qoruyurdu. Amma bir Pərvanəsi də vardı - qızı. Elə pərvanə tək də dolanırdı başına. Qorumaq istəyirdi onu hər xəta-bəladan, azar-bezardan. Övladın ata sevgisi təbiidir. Pərvanənin ata sevgisi isə çox fərqli idi. O qədər fərqli ki, ömrünü ona qurban verməyə də hazır idi! Və bunu sübut etdi də! Ümid hər yerdən üzüləndə atasına donor oldu, qara ciyərini verdi ona - onu yaşatmaq üçün. Hətta anasına vəsiyyət də etdi: "Əgər ölüm varsa, qoy, atamın yolunda olsun! Övladlarım isə sənə əmanət! Sən varkən, onlardan nigaran getmərəm! Sən də atamdan arxayın olarsan!.."

Bu, Pərvanənin təkcə ata sevgisi deyildi. Həm də qardaş sevgisi idi. "Qardaşlarım ciyərini verməsin atama, birdən iraq-iraq..." Lap məşhur rəvayəti xatırlatdı mənə: "...qardaş amanı!"

Bəli, Pərvanə atasına və qardaşlarına görə həyatını riskə atmışdı! Söz tapmıram: sadəcə, eşq olsun bu fədakarlığa!..

"Atasına öz qara ciyərinin bir hissəsini bağışlamaq cəsarətində, qeyrətində və iradəsində olan bir qız yetişdirən Bəhruzun Allah dərgahında məkanı cənnətdi!" Bunu isə onunla vida mərasimində mənim çox sevdiyim akademik Vaqif Abbasov dedi...

O mənə də qardaş kimi idi...

Onun ölüm xəbərini eşidəndə, həm də bacıları gəldi gözümün önünə. Elə bil qəlbimdə nəsə qırıldı, qardaşım Nadiri yenidən itirdim sanki. Çünki o, mənə də qardaş kimi idi. Hər görəndə boynumu qucaqlayardı. Bütün bayramlarda mesaj yazar, hər dəfə də məni qabaqlayardı. Özümü danlayardım, niyə, heç olmasa, bu dəfə ondan qabaq tərpənmədim...

Allaha qurban olum, özü bilən məsləhətdir, amma 7 qızın üstündə tapılan qardaşları tez aparır nədənsə və bacıları yana-yana qoyur. Yəqin qurban olduğum da təkdir, ona görə təkləri sevir...

O da yeddi bacıdan sonra gəlmişdi dünyaya. Valideynlərinin oğul, bacılarının qardaş həsrətinə son qoymuşdu. İndi bacılarının gözündəki o ağır kədəri görmək elə dözülməzdir ki! 24 il əvvəl bacılarımın gözündəki kədər kimi! Baxmaq olmur!.. Bəhruzdan sonra tükəndi bu bacılar. Şükufə xanım, Emeliya xanım, Gülcahan müəllimə... Müəllimlər müəllimi Şükufə xanımı Bakıda tanımışam. Amma elə bilirəm, o da nə vaxtsa, mənə dərs deyib. Qəribəsi budur ki, özü də hər görüşəndə "mənim sevimli şagirdim" deyir mənə. Bəhruz itkisi çox üzüb onu, sarsılıb: "Təsəvvür edirsən, Firuzə, mən həm də onun müəllimi olmuşam, ona dərs demişəm..."

"Çox bacının qardaş itkisi var. Ölənlə ölməzlər" deyərdi Bəhruz müəllim mənə. Amma onun dediyi, uşaqlıqda da çox eşitdiyim bu sözə indi inanmıram. Məncə, ölənlə "ölürlər". Əzizlərini də özü ilə "öldürür" bivaxt gedən. Onların da ömründən ömür qoparıb aparır özü ilə. Bəhruz kimi qardaşın itkisindən yana bacılarına da təsəlli vermək çətindir...

İkinci ömür və "Sabahkı sabah"...

Neçə dəfə taleyin ağır zərbəsini almışdı: avtomobil qəzası, ağır cərrahiyyə əməliyyatları... Hər dəfə də Allah saxlamışdı onu. Bu dəfə bəxti gen qaçdı. 30 iyun 2017-ci ildə ömür qapısı bağlandı. Həyatı "doğru və dürüst" yaşadı, layiqli hörmət və nüfuz qazanaraq getdi. Nə yazıq ki, Ağdamsız, "torpaqsız, obasız qarabağlı" kimi köçdü bu dünyadan. İkinci ömrü başladı. Özünün sözüdür: "Elə yaşayaq ki, fiziki ömrümüz bitdiyi anda ikinci ömrümüz - mənəvi ömrümüz başlasın. Hamı ictimai xadim, yaxud dahi şəxsiyyət ola bilməz. Amma doğmalarının, dostlarının, səni sevənlərin, xeyirxahlıq etdiyin insanların yaddaşında xoş əməllərinlə yaşamaq da elə bir ömürdür". Bu sitat da 2015-ci ildə çap olunan, dördüncü və sonuncu kitabı "Dünənki sabah"dandı. Amma özü "Dünənki sabah"da qalmadı. "Sabahkı sabah" da olacaq, mütləq olacaq...

Çünki illərini həsr etdiyi KİTABdan nigaran getmədi, onu oğlu Turala tapşırdı, bilik və bacarığını, təcrübə və peşəkarlığını Turalın beyninə "köçürdü", kitabı Turala əmanət etdi...

Və onun kitabı bağlanmadı. Bu KİTAB hər zaman açıq olacaq!..

525-ci qəzet 2017.- 1 avqust.- S.7.