"Boğa" - hekayə

Üçüncü gündü İstanbuldaydım. Günortadan sonra Eminönündən vapura (sərnişindaşıyan gəmi) minib dənizin o tayına, Kadıköyə yollandım. Burdakı "Chiviyazıları" nəşriyyatında iki ildi müqavilə imzalamışdıq, kitabım çap olunmalıydı, amma gecikirdi. Axşam oteldən nəşriyyatın müdirinə zəng vurmuşdum. Məni ofislərinə çaya dəvət etmişdi. Saat beşə şərtləşsək də, bir az tez gəlmişdim.

Çay içə-içə dolların bahalaşmasından, türk lirəsinin dəyərdən düşməsindən, beləcə, bütün planlarının pozulmasından gileylənən müdir əfəndiyə qulaq asırdım. Nəhayət, onu anladığımı söylədim. Üstəlik, ürək-dirəkverməyi də lazım bildim. Onun da mənə məsləhəti tələsməmək, bir qədər də gözləmək oldu.

Xudahafizləşərkən ondan vapura, limana aparan kəsə yolu xəbər aldım. Bura gələndə taksi tutmuşdum. Ağzı geri piyada qayıtmaq istəyirdim.

Müdir pəncərədən qarşı küçədəki tramvay xəttini göstərib:

- Xətt boyunca ağzıaşağı, boğayacan gedərsiniz, - dedi. - Boğaya çatanda,sola dönərsiniz. Ordan baxanda dəniz, liman görünür.

- Uzaqdı?

- Xeyr, xeyr.

- Deməli, boğayacan?

- Əvət, boğayacan!

"Boğa" sözünü əvvəl yaxşı eşitmədim. Sonra aydın eşitsəm də, nəmənəliyini qanmadım. Belə məqamda sözü deyənin tələffüzü də müəyyən rol oynayır. Təkrar soruşmağımın səbəbi də əslində buydu. Lakin adam fərqinə varmadı. Mən də utandığımdan daha çək-çevirə salmadım. Çünki bayaq, sözgəlişi, Türkiyə türkcəsini babat bildiyimi, onların bəzi yazıçılarının hekayələrini ana dilimizə çevirdiyimi söyləmişdim.

Haçansa Qulu Ağsəs türk qardaşlarımızın Türkiyə türkcəsində "açar"a nə dediklərini soruşmuşdu. Dostumun boyundan yekə, nataraz sualları çoxdu. Amma budəfəkini yanıltmac, zarafat sanıb əlüstü, bəxtəbəxt, elə bizim kimi, "açar" deyirlər, demişdim. Kilidə kilit deyən, açara da açar deyər, düşünmüşdüm. Sözlərimizin çoxu eynidi axı. Qardaş deyilik!

Qulu eynəyinin altında özünəməxsus bic-bic qımışıb türk qardaşlarımızın açara "açar" yox, "anahtar" dediklərini söyləmişdi. Eşitmişdim. Napoleon imtahandan havayı qorxmurmuş. Qəliz şeydi. İstər böyüyü olsun, istər kiçiyi. Sual verməyə nə var! Cavab vermək çətindi. O saat fikirləşirsən, görəsən niyyəti nədi? Bildiyini də yanılırsan.

Nə isə, "Boğa"nın nə olduğunu fikrimdə dolandıra-dolandıra "həsənsor"la, yəni liftlə aşağı düşdüm yox ha, türk qardaşlarımızın qulağından iraq, endim. Küçəyə çıxdım. Tramvay xəttini tutub üzü yenişə, ağzıaşağı addımladım. Beləcə xeyli getdim. Küçədə arabir qarşıdan gəlib keçən sərnişin dolu tramvaydan başqa diqqətimi çəkəcək elə bir şeylə rastlaşmayanda narahat oldum: bəs bu "boğa" hardadı?

Rastlaşdığım adamları sonalaya-sonalaya, gözəyarı saf-çürük edə-edə (düşər-düşməzi olur) üzümü bir nəfər orta yaşlı kişiyə tutub dedim:

- Əfəndim, mən boğayacan getməliyəm. Boğa nerede?

- Boğamı?

- Əvət.

- Boğa irəlidə, - çönüb əliynən göstərdi.

- Boğa nədi? - Utanmağa dəyməzdi. Məni nə tanıyırdı!

- Boğa irəlidə, irəlidə! - Adam tələsirmiş kimi belə deyib yoluna davam etdi.

Mən də təzədən irəliləməli oldum. Boğaya doğru. Onun nə olduğunu, harda olduğunu bilməsəm də. Tramvay xətti eyni qaydada uzandıqca uzanırdı. Arabir onunla kəsişən küçələrdə ayaq saxlayır, sol tərəfdə dənizin, vapurun görünüb-görünmədiyini yoxlayırdım. Hələlik heç hansı gözümə dəymirdi.

Birdən öz-özümə şübhələnməyə başladım. Hər nədisə, bəlkə bu "boğa"nı gözdən qaçırıb ötmüşdüm? Belə olsaydı, vay mənim halıma. Bayaqdan enişaşağı yellənib getdiyim yolu gərək ağzıyoxuşa geri qayıdaydım. Yoxuşu qalxmaq cəhənnəm, bir azdan limanda başqa bir naşirlə, "Ferfir" nəşriyyatının sahibi Şərəf bəylə (iki kitabımı çap etmişdi, üçüncünün də müqaviləsini imzalamışdıq) şərtləşdiyimiz görüşə gecikə bilərdim. Burdan avtobusla "Səbihə Göyçək" hava limanına getməli, Qəhrəmanmaraşa uçmalıydıq. Şərəf bəyin Türkiyə türkcəsində buraxdığı "İntiqam" romanımla (Bakıda "Qisas" kimi tanınır) bağlı bu şəhərdəki 30 min tələbəsi olan Südçü İmam Universitetinə dəvətliydik.

Yolumun üstündəki skamyada oturmuş kişi gözümə suyuşirin dəydi. Təxminən, elə mənim yaşdaydı. Yanı da boşdu. Yaxınlaşıb böyründə əyləşdim. Nəfəsimi dərib ehtiyatla:

- Əfəndim, - dedim, - bir şey soruşa bilərəmmi?

- Soruşun, - dedi.

- Mənə dedilər, tramvay xətti boyunca boğayacan gedin. Mən də hey gedirəm, ancaq boğaya çatmıram.

- Boğa irəlidə, - adam sözümü tamamlamağa imkan vermədi.

- Eləmi?

- Əvət.

- Yaxşı, bu "boğa" nədi, nə olan şeydi, əfəndim? - Az qala yalvarıcı səslə soruşdum.

- Boğa heykəldi, heykəl, - gülümsədi.

- Heykəlmi? Nə heykəli?

- Boğa, boğa!

- Axı bu boğa nədi?..

- Siz azəri türkümü?

Azəri yox, azərbaycanlı, deyib, adamın səhvini düzəltmək istədim. Ancaq mərdiməzarı axtarmaqla deyil. Bu zaman arxadan bir qadın səsi eşidildi. Geri döndük. Bir qadındı, kişini çağırırdı. Dükandan çıxmışdı. Əli doluydu. Kişi yaşına yaraşmayan bir cəldliklə yerindən dik sıçradı. Qadının qulluğuna tələsdi.

Yenə boğanın nə olduğunu öyrənməyə imkan tapmadım. Durub təzədən döyükə-döyükə yoluma davam etdim. Birdən yolumun üstündə, səkinin düz ortasında bir tikilinin uçub-dağılmış qalığı ilə rastlaşdım. Tağ şəklində, bişmiş kərpicdəndi. Qədim abidəyə oxşayırdı. Arxasından da, önündən də gediş-gəliş vardı.

Lənət şeytana, bəlkə heykəl, boğa elə buydu, buna deyirdilər? Üstündəki lövhəni oxudum. Sultan 1-ci Əbdülməcidin saray sərrafı Akop Köçeyanın 1840-cı ildə tikdirdiyi hamammış.

"Ay səni, erməni, öz-özümə dedim, hər daşın altından çıxırsan. Hələ bir utanmadan soyqırımından danışırsan. Məskunlaşdığın türk torpaqlarında türkün adına heç olmasa belə bir nümunə qoymusanmı qala?"

Ətrafa diqqətlə göz gəzdirdim. Sol tərəfə baxdım. Dəniz-filan görünmürdü. Demək, boğa, heykəl bu deyildi. Tramvay xətti də hələ heç bir tərəfə dönmürdü. Davam etmək, irəliyə getmək lazımdı.

Daha kimsədən heç nə soruşmamağı qərara aldım. Bir də onda gördüm tramvay xətti sol tərəfə burulub. Dayanıb həmin istiqamətdə irəli baxdım. Uzaqda dəniz, liman görünməkdəydi. Bəs boğa hardaydı? Hələ ona çatmamışdım? Düz baxanda qarşıda balaca bir meydan da gördüm. Onun ortasında nəhəng, qara bir buğa heykəli vardı.

Məni dəli bir gülmək tutdu. Demək, boğa buğaymış! Bir hərf, dəyişik tələffüz, ifadə fərqi hər şeyi korlamış, bayaqdan bəri məni çaş-baş salmışdı. Həm də, doğrusu, türk qardaşlarımızın küçənin ortasında buğaya belə nəhəng bir heykəl yapa biləcəkləri heç ağlıma gəlməmişdi.

Nə isə, gülə-gülə heykələ yaxınlaşdım. Boğa ilə şəkil çəkdirmək fikrindəydim. Ətrafda iki gənc əl-qolla zarafatlaşırdı. Onlara ürəyim qızmadı. Şəklimi çəkmək əvəzinə telefonumu götütüb qaça bilərdilər. Havanın yavaş-yavaş qaraldığı bir vaxtda dallarınca düşəsi halım yoxdu.

Yanımdan ötən cavan qadına üz tutdum:

- Xanım...

Qadın mənə tərs bir nəzər atdı. Hürkmüş halda çantasını sinəsinə qısıb yeyin addımlarla uzaqlaşdı. O da məndən şübhələnmişdi.

Nəhayət, ortayaşlı bir kişi telefonumu alıb boğa ilə şəklimi çəkməyə razı oldu.

Eyvaz ZEYNALOV

525-ci qəzet.-2017.-6 dekabr.-S.7.