O işıqlı ad -
Tofiq Quliyev
ANAR
Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
Bu il noyabrın
7-də Tofiq Quliyevin yüz yaşı tamam oldu. Amma nədənsə
adama elə gəlir ki, Tofiq Quliyevin ölməz mahnılarının
yaşı yüzdən
çoxdur.
Xalq mahnıları kimi qəbul edilən, yaddaşlarda iz buraxan bu musiqilər
millətimizin folklorunu,
xarakterini, qədimlərdən
gələn ənənələrini,
hiss və duyğularını
canına hopdurub.
Bu mahnıları anamızın
laylası kimi doğma, əziz bilməyimiz, nəsil-nəsil
adamların bu mahnılarla böyüyüb
tərbiyə olunması
rəhmətlik Tofiq müəllimin təkrarsız
istedadının, qeyri-adi
peşəkarlığının göstəricisidir.
Tofiq Quliyev elə bir sənətkardır
ki, onun hər mahnısından bir esse, hekayə,
bəlkə daha irihəcmli əsər yazmaq olar. İnsana xas
olan bir çox nəcib hisslər, zərif duyğular onun əsərlərində öz
əksini tapıb.
Bu günlərdə, ölməz bəstəkarımızın
yüz illiyi ərəfəsində hələ
sağlığında yazdığım
bir təbrik məqaləmi xatırladım.
Məncə, o mahnılar yaşadıqca
Tofiq Quliyev də yaşayır, elə ona görə
də bəstəkarın
sağlığında qələmə
aldığım təbrik
yazımı oxuculara təqdim etmək qərarına gəldim...
Tofiq Azərbaycanda
ən çox yayılmış adlardan biridir, Quliyev də ölkəmizdə tez-tez rast gəldiyimiz
soyaddır. Amma Tofiq Quliyev “birləşməsi” yalnız
belə bir assosiasiya yaradır: sehrli melodiyalar, səmavi vergi, insanlara sevinc, tərtəmiz, işıqlı
duyğular bəxş
etmək, onların simasında təbəssüm
yaratmaq istedadı...
Deyilənə görə, Tofiq Quliyev olduqca əlamətdar məqamda
- “Avrora”dan yaylım atəşi açıldığı
ildə, ayda, gündə, hətta həmin saatda dünyaya gəlib. Sovet hökümətinin
Azərbaycan mədəniyyətinin
inkişafı üçün
etdiklərini danmadan, onu da vurğulamalıyam
ki, bu yaylım
atəşilə başlanan
hadisələr xalqımıza,
həmçinin də
Tofiq Quliyevin ailəsinə xeyli kədər, müsibət
və faciələr gətirdi. Və elə bu dərdlərdən təsəlli
kimi tale xalqımıza
Tofiq Quliyevi - bizi ümidsizlikdən, ruh düşkünlüyündən,
üzücü həsrətdən
qoruyub uzaqlaşdıran
sənətkarı bəxş
etdi. O, böyük
bir hikməti bizə öyrətmiş
oldu: bu dünyada böyük sarsıntılardan başqa
böyük bir təsəlli olan Musiqi də var. Üzeyir Hacıbəyov məktəbinin parlaq davamçılarından biri
olan Tofiq Quliyevin adı Qara Qarayev, Niyazi,
Fikrət Əmirovla yanaşı çəkilir.
Mən bu sənətkarların fərqlərini, işlədikləri
janrların müqayisəyə
belə gəlməməsini
çox yaxşı dərk edirəm. Amma düşünürəm ki,
öz janrında birinci olmaq, başqa bir janrda “çoxlarından biri” olmaqdan daha yaxşıdır.
Tofiq Quliyev Azərbaycan musiqisinin klassikidir, Azərbaycan cazının
banisidir, 40-cı illərin
“musiqi dissidentidir”, bizim həm zaman etibarilə, həm də mahnılarının əbədiyaşarlığı
baxımından birinci
professional mahnı bəstəkarımızdır.
Yarım
əsr bundan əvvəl yaradılmış
mahnıları indi də, lap ilk dəfə ifa olunurmuş kimi, təzədir. Dahi Bülbülün, Şövkət Ələkbərovanın,
Müslüm Maqomayevin,
Fidan və Xuraman Qasımovaların, Mirzə Babayevin, Akif İslamzadənin,
Flora Kərimovanın ifasında,
Vaqif Mustafazadənin, Fərhad Bədəlbəylinin
interpretasiyasında səslənən
mahnılar bu gün Brilliant Dadaşovanın,
Azər Zeynalovun və yeni nəslə
mənsub başqa vokalçılarının ifasında
təzədən doğulur
sanki.
Üzeyir
Hacıbəyovun “Arşın
mal alan”ı Rəşid Behbudova dünya şöhrəti
gətirdi, amma onun təkrarsız bir müğənni kimi yetişməsində Tofiq Quliyevin mahnılarının rolu böyük oldu.
Bizim bir çox bəstəkarlarımız
yaxşı mahnılar
yazıblar, indi də yazırlar. Tofiq Quliyevin
isə bir ciddi fərqi də budur ki,
o, çox gözəl
mahnılar yazır və təbii olaraq pis mahnılar
yazmağı bacarmır.
Bunu sadəcə söz oyunu naminə demirəm. Tofiq Quliyev “Bəxtiyar”
filminin sujetinə uyğun olaraq, “haqq yolundan çıxmış”
Bəxtiyarın - Rəşid
Behbudovun oxuması üçün bir-iki zəif mahnı yazmalı idi. Hətta bu “zəif” mahnılar da o qədər istedadla yazıldı ki, bizim məşhur müğənnilərimizin repertuarına
daxil oldu və onların hansı mətləb naminə bəstələndiyi
tezliklə unuduldu.
Bir dəfə
rəhmətlik Şəmsi
Bədəlbəylinin kabinetinə
girəndə telefonla
danışdığını gördüm. Şəmsi müəllimin ovqatında
dərin hüzn və kədər duyulurdu. Dəstəyi
asandan sonra telefonu işarə edib: - Tofiq Quliyev
idi, - dedi, sonra da hüznlə
əlavə elədi,
- bilirsən, mənə
deyirdi? Deyir, Şəmsi, sən Allah ölmə, bizim nəsildən, demək olar ki, heç
kəs qalmayıb...
Təəssüf ki, tezliklə Şəmsi müəllim
də dünyasını
dəyişdi. XX əsrin ikinci yarısında Tofiq Quliyevlə birgə Azərbaycan milli mədəniyyətinin
nadir, unikal nümunələrini
yaratmış həmkarları
- Bülbül, Rəşid
Behbudov, Qara Qarayev, Niyazi, Lətif Səfərov, Həsən Seyidbəyli, Tofiq Kazımov, Rəsul Rza - heç biri həyatda yoxdur artıq.
Bu günlərdə Tofiq müəllim ona bağışladığım kitabın avtoqrafını
yada saldı: “Atamın dostuna, dostumun atasına”. Mən Tofiq Quliyevin oğlu Eldarla dostluğumdan qürur duyuram, amma Tofiq Quliyevin
atamla dost olmasından
daha artıq fəxarət hissi keçirirəm. İki insanın,
kişinin və yaradıcı adamın dostluğunun gözəl nəticələri oldu, unudulmaz mahnılar yarandı bu dostluqdan. Bunlardan “Sənə də
qalmaz”, “Üzüyümün
qaşı” artıq uzun illərdir ki, xalq mahnıları
kimi qəbul edilir, sevilir.
“Üzüyümün qaşı” mahnısında belə misralar var: “Yaman gündə dost əlindən bərk yapış, Dünyanın həvəsi keçib gedəndi”. Əziz Tofiq müəllim, sizin Rəsul Rzanın xatirəsinə sədaqətinizə dəfələrlə əmin olduğum üçün bu sözləri məhz sizə aid edirəm. Amma “Sənə də qalmaz”ın sözlərini heç cür sizə aid etmək olmaz. Sizin istedadınızın gözəl bəhrələri bu gün də, yarım əsr bundan əvvəl olduğu kimi, keçmiş SSRİ-nin, indiki MDB-nin, yaxın və uzaq ölkələrin yaxşı və çox da yaxşı olmayan adamlarını valeh edir. Sizin bir vaxt Şəmsi müəllimə dediyiniz sözləri təkrar etmək istəyirəm. Bəzən ölümlə zarafat edirsiz, amma etməyin, nə olar?! Siz hələ çox-çox uzun illər yaşamalısınız, borclusunuz yaşamağa. Ən azı ona görə ki, biz Sizin simanızda artıq bu dünyada olmayan o adamları - parlaq nümayəndələrindən biri olduğunuz nəsli xatırlayırıq, dəyərləndiririk, sevirik və minnətdarlıq duyğusu ilə anırıq.
Sizi təbrik edir, bağrıma basıram!
525-ci qəzet.-2017.-2 dekabr.-S.9.