Yoxluqdan varlığa

"Səhər-səhər" rubrikası

ANAR

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

İlk həyəcan təbilini dayım qızı, ürək həkimi Elnarə Rəfibəyli çaldı. Hələ bir neçə ay bundan əvvəl ailə üzvlərimin təkidiylə ürəyimin exoqrammasını edəndə: - Ürəyin sağlamdır, amma müəyyən problemlər var, ciddi müalicə olunmalısan - demişdi.

Doğrusu, ömrümdə ilk dəfə qəlbimin exoqrammasını eşidərkən marağımı bu yüngülvarı xəbərdarlıqdan daha çox exoqrammanın səsləri cəlb etmişdi. Eynən relslər üzərində hərəkət edən qatarın səsləri idi. Hətta ilk dəfə öz qulağımla ürəyimin səsini eşidib, hərəkət ritmini duyduğum üçün “ilhama gəlib” bir şeir də yazmışdım.

Amma son aylar bu ritm mənə daha çox əziyyət verirdi, yeyin yeriyəndə, pilləkan, ya yoxuş qalxanda, yaxud da sadəcə uzun məsafəni aramla addımlayanda belə, nəfəsim daralır, tövşüməyə başlayırdım. Az qala ürəyim yerindən çıxırdı. Hələ bir neçə il əvvəl də belə hallarım olanda məni diabetdən müalicə edən professor Valeh Mirzəzadə, kardioloq Xanna xanımın tövsiyəsiylə on gün iynə vurdurdum və tövşümək keçib getdi. Həmişəki kimi aktiv həyatla yaşayır, rayonlarımıza, hətta xarici ölkələrə səfərlərə çıxır, müxtəlif tədbirlərdə iştirak edir, gün boyu Yazıçılar Birliyində iş yerimdə çeşidli problemlərlə məşğul olur, yazıb-pozurdum. Avqust ayında yenə nəfəsim daralmağa başladı, yenidən o iynələri vurdurub bir az özümə gəldim. Amma ailə üzvlərimin qəti tələbiylə yenidən exoqramma etməli oldum. Bu səfər Elnarənin daha qayğılı olduğunu sezməyə bilməzdim. - Mütləq TAVİ etməlisən - dedi - narkozsuz-filansız bir damardan girib damarların yolunu açacaqlar, heç hiss etməyəcəksən. Yaxşı olar ki, bunu Türkiyədə etdirəsən, çünki bizdə bu üsulu yeni-yeni mənimsəyirlər.

Tibbi biliklərim təxminən Çin dilini bildiyim qədər olduğu üçün Elnarənin təklifinə etiraz etmədim. Amma xahiş etdim ki, ailə üzvlərimi panikaya salmasınlar.

Necə deyərlər, sən öz saydığını say, gör, fələk nə sayır. Demə, məsələ mən düşündüyümdən qat-qat ciddiymiş. Elnarə yumşaq şəkildə olsa da, qızım Günelə çatdırıb ki, bir gün belə, yubanmaq təhlükəlidir. Noyabrın ilk günlərindən həyatımçün bu qədər önəmli olan, daha doğrusu, məni uçurumun bir addımlığından həyata qaytaran epopeya belə başladı.

Sonralar bildim ki, Günel Qahirəyə Turala telefon edib, məzuniyyətini Bakıda keçirməyə hazırlaşan oğlum İstanbula gəlib bizi orda gözləməyə başlayıb. Bundan başqa, Günel Türkiyədəki həkim qohumlarımız Rəfibəylilərlə əlaqə yaradıb, Ankaraya Nəsrin xanıma zəng edib Türkiyənin ən mahir kardioloqları haqqında məlumat alıb. Nəsrin xanım da öz bacısı Xəndan xanıma, o da öz növbəsində Birsən xanıma xəbər vermişdi. Onu da deyim ki, Türkiyədə olduğum müddətdə bu insanların, uzaqda qalmış qohumlarımın da qayğısı, tez-tez zəng edib hal-əhval tutmaları, gəlib baş çəkmələri məni xeyli təsirləndirdi.

Noyabrın 4-də Zemfira, Günel və mən İstanbula uçduq. Atatürk hava alanında bizi Tural qarşılayıb otelə apardı. Bu vaxt ərzində Tural Bakıdakı həkim dostlarıyla da məsləhətləşmiş və professor Tahirin vasitəsiylə İstanbulda çalışan həmyerlimiz, kardioloq İlkin Babayevlə əlaqə yaratmışdı. Gəldiyimiz günün səhəri - noyabrın 5-i bazar günüydü. İlkin bəy otelimizə gəldi, tanış olduq və ətraflı söhbət etdik. Bakıdan gətirdiyimiz tibbi arayışlara, şəkillərə baxıb: - məncə, TAVİ məsləhət deyil - dedi - əvvəla, daha risklidi, ikincisi, mənzərəni tam görmək mümkün olmayacaq. Odur ki, qəlbdə açıq əməliyyata ehtiyac var.

Bəli, ancaq o zaman sona qədər dərk etdim ki, işlər mən düşündüyümdən qat-qat qəliz imiş. Ömrüm boyu heç vaxt bədbinləşməmişəm və indi də bu radikal müalicə üsullarına əl atılarkən nəticənin yaxşı olacağına özümü inandırmağa çalışırdım. Amma bununla belə...

Necə deyərlər, ehtiyat igidin yaraşığıdır. Bakıdan ayrılmazdan öncə bir neçə vacib bildiyim işləri görməyə çalışdım. Çox qabaqcadan Səlim Babullaoğlu ilə danışdığımız kimi şeir, nəsr və pyes tərcümələrimi toplayıb jurnalda çap etməsi üçün ona təqdim etdim. “Səhra yuxuları” pyesimin Azərbaycan, rus və türk variantlarını bir kitabda nəşr etməkçün Xəyal Rzaya verdim. Xalq yazıçısı Elçinin “Baş” romanını Azərbaycanın dövlət mükafatına təqdimatı barədə qərar qəbul etmişdik, İstanbula getməzdən öncə katiblik çağırıb bu qərarı rəsmiləşdirdik.

Bu ilin yaz aylarında Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanımın qəbulunda olmuşdum və yazıçıların mənzil problemi haqqında ona məlumat vermişdim. Mehriban xanım yardım edəcəyini demişdi. Doğrudan da hörmətli Prezidentimiz jurnalistlərə ev verərkən mənim təqdim etdiyim siyahıdan da bir neçə yazıçı-jurnalistə mənzil ayrılmışdı. Amma hələ də mənzilə böyük ehtiyacı olan bir neçə nəfər üzvümüz qalırdı. İstanbula taleyimlə bağlı səfər ərəfəsində Mehriban xanıma bu barədə ətraflı məktub yazdım. Səfərə çıxmazdan bir gün əvvəl ona telefon etdim.

İlk öncə mənzil almış yazıçılarımızın adından və şəxsən öz adımdan ona dərin minnətdarlığımızı bildirdim. Məktubda vaxtilə təqdim etdiyim siyahıdan hələ ki, ev almayanların adlarını bir daha qeyd etdim.

- Sabah səfərə çıxıram, necə edim ki, məktub sizə çatsın?!

- İndi sizə zəng edib məktubu alarlar - dedi. Hər ehtimala qarşı səfərimin məqsədini də dedim Mehriban xanıma, dərhal qayğıkeşliklə - Sizə nə yardım edə bilərik? - deyə soruşdu. Təşəkkür etdim, - heç nə lazım deyil - dedim - məktubla tanış olmağınızı xahiş edirəm.

Beş dəqiqə keçməmiş Mehriban xanımın köməkçisi, adaşım Anar Ələkbərov zəng etdi, adam göndərib məktubu apardı. Bir neçə gün sonra, biz artıq İstanbulda olarkən Anar Günelə zəng edib yenə də yardım təklif etmiş, Mehriban xanımın salamlarını yetirmiş və yazıçıların mənzil məsələsiylə məşğul olmağın ona tapşırıldığını demişdi. - Anar müəllim qayıdan kimi onunla əlaqə saxlayacam.

Diqqətinə görə Mehriban xanıma bir daha təşəkkür edirəm.

Hələ ötən əsrin 90-cı illərində, daha dəqiq desəm, 1997-ci ilin yay aylarında “Keçən keçdi, olan oldu” adlı anılar, düşüncələr romanı yazmağa başlamışdım. Hər il də müxbirlərin, müsahiblərimin suallarına cavab olaraq - bu yay əsəri bitirəcəm - deyirdim. Nə yazıq ki, bu elə söz olaraq qalırdı. Amma əslində, bu, yalan da deyildi. Romanı bitirmişdim. Məsələ ondaydi ki, o vaxt hələ kompüterdə işləmirdim və on iri dəftəri yarı kiril - yarı latın əlifbasıyla əlyazma şəklində doldurmuşdum. İlan- qurbağa xəttimi də Allah göstərməsin. Yazının müəyyən, həm də böyük hissələrini “Mübarizə bu gün də var” və “Kərəm kimi” kitablarımda nəşr etdirmişdim. Amma bu kitablarda istifadə olunanlardan üç-beş dəfə çox mətn elə əl yazması halında qalırdı. Onları kompüterə köçürməyə imkan, vaxt, macal tapmırdım ki, tapmırdım. Bu işi haçansa doğrudan doğruya bitirəcəyimə ümidim ildən-ilə azalırdı. “Keçən keçdi, olan oldu” romanımı isə yazılarımın ən vaciblərindən sayıram, çünki bu əsərlə bir ailənin nəsil-nəsil timsalında Azərbaycan tarixinin, taleyinin, ədəbiyyatının, sənətinin tam bir əsrini əks etdirməyə çalışmışam. Əlbəttə, buna nə dərəcədə nail olub-olmadığımı oxucular deyəcək. Əgər oxuculara bu mətni çatdıra bilsəm. Səfər qabağı məni qayğılandıran fikirlərdən biri də bu idi.

Yadıma düşürdü ki, çox illər bundan qabaq ortabab bir nasirimiz Yaradıcılıq evindən Bakıya qayıdarkən təyyarədə qəza təhlükəsi yaranıb. Danışırdı ki, ən çox yaradıcılıq evində yazdığım təzə romanımın nigarançılığını çəkirdim. Təyyarəyə bir şey olsa, mənimlə birlikdə bir aylıq zəhmətimin bəhrəsi də məhv olub gedəcək.

Deməli, hər bir qələm əhli üçün əsərinin aqibəti, həqiqi dəyərindən asılı olmayaraq (axı kim öz ayranına turş deyər?) öz şəxsi taleyi qədər önəmlidir.

İşdi şayət, bir şey baş verərsə, bu romanımın kimsəsiz, yetim qalmasından əndişələnirdim. İstanbul səfərimdən iki gün qabaq on dəftəri Pərvinə təqdim etdim. Mənim yaradıcılığımı Pərvin qədər müfəssəl bilən ikinci bir tədqiqatçı yoxdur. Fenomenal yaddaşıyla bütün yazdıqlarımı hafizəsində saxladığı üçün bilirdim ki, Pərvin təkrarları, yaxud başqa yazılarımda istifadə etdiyim yerləri də seçib ixtisar edə biləcək. Məsələnin ən çətin tərəfi mənim qatma-qarışıq əlyazmamdan baş çıxarmaq idi. Doğrusu, mən bu işi uzaq gələcəyə aid etmişdim, düşünürdüm ki, təki yazı itib batmasın, Pərvində qalsın, haçansa üzə çıxarar.

Bir neçə gün sonra, biz artıq İstanbulda olarkən Pərvin Günelə telefon edib halımı soruşub. Sonra mənimlə də danışdı və “dəftərlərinizdən birini artıq köçürmüşəm” deyəndə mat qaldım. Ancaq onu deyə bildim ki, sənin bu işi bacarmağın qədim şumer mixi yazılarını oxuyub açmaq kimi böyük hünərdir...

Oxucular bilir ki, ilboyu “525-ci qəzet”də “Səhər-səhər” başlıqlı silsilə yazılar dərc etdirirəm. Bu silsiləni yarımçıq qoymaq, ya ona ara vermək istəmirdim. Pərvindən xahiş etdim ki, həmin silsiləyə “Keçən keçdi, olan oldu” romanından Hüseyn Cavidə və Cəfər Cabbarlıya aid hissələri “Səhər-səhər” rubrikasına təklif etsin. Bundan başqa, vaxtilə rusca yazdığım iki mətni - noyabr ayında 100 illiyi qeyd olunan Tofiq Quliyev haqqında essemi və Xəlil Rzaya həsr olunmuş yazımı da Pərvin tərcümə edib “525” və “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc etdirmişdi. Pərvinə çox minnətdaram. İki-üç həftə ərzində “Səhər-səhər” rubrikası yazılarımsız qalmadı, özüm İstanbulda, türklər demiş, “yaşam mücadiləsi” verərkən yazılarımla Azərbaycan mətbuatında gündəmdən düşməmişdim.

Hər şənbə Rəşad Məcid Günelin telefonuna “525”də çıxan yazılarımı göndərir və Günel onları mənə oxuyurdu. Hamısı sağ olsun.

Bazar ertəsi İlkin bəyin yardımıyla bir-bir xəstəxanalarla tanış olmağa başladıq. “Acıbadem” xəstəxanasında mənə anjuy, rentgen, exoqramma etdilər, təzyiqimi ölçdülər, qan analizi apardılar. Exoqrammanı türk həkimlərlə bərabər İlkin bəy də izləyirdi və hamısının ümumi rəyi belə oldu ki, TAVİ yox, açıq ürək əməliyyatı olmalıdır, həm də bir deyil, iki əməliyyat. Həm ürək qapağının yenilənməsi, həm də ağ ciyərdən ürəyə gedən damarın dəyişdirilməsi (şunt edilməsi), yəni damarın qıçımdan kəsilib ora calanması...

Qəti qərar verməzdən öncə, yadımızda qalan bir xəstəxanadan da yazmaq istəyirəm. Oranın kardiocərrahı da Türkiyənin məşhur və mahir ürək həkimlərindən biri imiş. İş otağı çox qəribə idi. Sanki etnoqrafiya muzeyinə gəlmişdik. Müxtəlif çeşidli qablar, dolçalar, nimçələr, səhənglər, güyümlər, satıllar, aşsüzənlər, hətta aftafa otağın hər yerində qalanmış, yazı masasının üstünü tutmuşdular. O saat başa düşdük ki, çoxu azərbaycanlı xəstələrin hədiyyələridir. Otaq Lahıcın misgər, duluzçu emalatxanaları və dükanları olan küçəsini xatırladırdı. Divarda xalça üzərində həkimin portretini görəndə daha heç bir şəkk-şübhə qalmadı. Həkim özü də bunu təsdiq etdi. - Azərilər çox sıx-sıx gəlirlər bura - dedi.

Son görüşümüz Qazi Osman paşa xəstəxanasında oldu. Gənc professor Denyan Mənsuroğlu ilk görüşdən rəğbətimi qazandı. Bu çox yakışıklı insanın həyatımda necə böyük rol oynayacağını, əlbəttə, onda hələ bilmirdim. Bakıdan gələn sənədlərlə tanış olur, İlkin bəylə “həkim dilində” nə isə danışırdılar. Gəldikləri nəticə məlum: hökman əməliyyat. Həm də ən qısa zamanda. Bir çox peşəkar həkimlərə xas olan açıqlıqla: əlbəttə, ola bilsin bir il də yaşaya bilərsiniz, amma elə bu gün burdan çıxarkən də hər şey baş verə bilər. Ürəyiniz sağlamdır, sənədlərə görə 80 yaşında olmanıza rəğmən, fizioloji cəhətdən təqribən altmış yaşındasınız. İndi belə bir əməliyyatın tam vaxtıdır, sonra gec ola bilər və artıq əməliyyat da mümkün olmaz.

- Bakıda vurdurduğum iynələr nəticəsində artıq on gündür nəfəsim daralmır - deyəndə - ola bisin ki, yenə də nəfəs darlığı duyanda iynələr vurdurub bir müddət rahat nəfəs alasınız, amma bu rahatlıq fasilələri get-gedə daha qısa müddətdə olacaq və elə bir vaxt gələcək ki, o iynələrin heç bir təsiri olmayacaq. Beləliklə, əməliyyatın vaxtını da ötürə bilərik.

Qorxulu bir şey yoxdur, hər gün bir neçə belə əməliyyat aparırıq. - Belə əməliyyatdan salamat çıxmağın şansı nə qədərdir? - deyə soruşdum. - Sizin səhhətinizi nəzərə alaraq 95 faiz - dedi, ancaq üç beş faiz uğursuz ola bilər, - Mən o doxsan beş faizə daxiləm - dedim, gülüşdük.

Əməliyyatı gələn ilə saxlamaq olarmı? - deyə soruşanda, - məsləhət deyil - dedi - ən çox sizə on gün möhlət verə bilərəm.

Düşündüm ki, bəlkə bu on gün müddətində Bakıya gedək, bəzi işlərimi yerbəyer edim. Ailə üzvlərimə də bunu dedim.

- Özün bil - dedilər - qərarı sən verməlisən, amma Bakıya qayıtsaq, bir bəhanə tapıb yenidən bura qayıtmayacaqsan, bilirik.

Həyatımın çətin günləri başladı və hər şeyi tam dərk edərək ömrümün ən məsuliyyətli qərarlarından birini, bəlkə də ən vacibini verməli idim. Tərəddüdlərimin tam səmimi olmasına inanın. Özümçün qorxmurdum. Uzun və zəngin bir həyat yaramışdım. Millətimçün, onun taleyi, ədəbiyyatı, sənəti, dili üçün əlimdən gələn az-çox işlər görmüşdüm. Bunu bilənlər bilir, bilməyənlərin də canı sağ olsun. Düşünürdüm ki, o 95, ya 5 faiz söhbəti də elə söhbətdir. Hər an hər şey ola bilər. Dünyayla vidalaşmaq ağır olsa da, buna hazır idim. Məni ən çox narahat edən başqa məsələ idi. Bilirdim ki, əməliyyat faciəylə nəticələnsə, ailə üzvlərim bunu heç vaxt özlərinə bağışlamayacaq. Ömürləri boyu əzab çəkəcəkdilər: kim bilir nə qədər yaşayacaqdı, özünü öz ayağıyla ölümə apardıq. Bax, bunu istəmirdim, bütün gələcək həyatlarının bu şübhələrlə zəhərlənməsiylə razılaşmırdım.

Yuxusuz gecələrimin birində özüm qəti qərara gəldim: Bakıya, filana qayıtmayaq, burda qalaq və əməliyyat edək. Səhər qərarımı ailə üzvlərinə bildirdim. İlkin bəylə də məsləhətləşib əməliyyatı gələn həftə ayın 14-də elə həmin Qazi Osman paşa xəstəxanasında Dənyan Mənsuroğlunun edəcəyini razılaşdırdıq. O günə beş gün qalırdı. Düşünürdüm ki, bu beş gün ömrümün qənimətidir.

Qaldığımız Çinar otelinin dənizə açılan geniş terrasında oturmuşdum. İlin bu vaxtına xas olmayan mülayim bir məxməri payız günüdür. Günəşin ilıq şüaları bədənə xoş bir hərarət bəxş edir. Dəniz gömgöy, açıq səma masmavidir, terrasın ətrafını bürüyən parkda ağaclar yamyaşıldı, amma bəzi budaqların qızılı sarı yarpaqları xəzəl olub yerə tökülənəcən ormanın yaşıl libasını zər-zibali butalarla bəzəyir. Eyvana dörd tərəfdən sərçələr doluşub. Bir iri Albatros da uçub gəlib ətrafa sirayətedici baxışlarla baxır. Otelin foyesindən musiqi səslənir - Klod Lelyuşin məşhur “Kişi və qadın” filmindən Bosanova. Qonşu masadan burnuma tünd türk qəhvəsinin qoxusu gəlir. Damağımda sabah yeməyinin dadı qalıb. Barmaqlarım təsbehimi çevirir. Dünyanı beş duyğumun beşiylə duyurdum. Gözlərimdə səma, dəniz, orman, qulaqlarımda musiqi səsləri, sərçə civiltiləri, burnumda qəhvə qoxusu, ağzımda sarı pendirin, isti çörəyin dadı, barmaqlarımda təsbeh dənələrinin yuvarlaqlığı, hamarı. - Hamısı dünyada insanların əksəriyyətinə xas olan və hələ ki, mənə də aid olan duyumlar idi və dünya gözəl idi. Anamın misraları düşürdü yadıma: “Yuxuda dünyayla vidalaşırdım, dünya gözəl idi, ayrılmaq çətin”.

Amma mən yuxuda deyildim. Diri gözlə, həsrətlə gözəl dünyanı seyr edirdim. Hələ beş günüm vardı - beş qənimət gün.

Otelin yaxınlığındakı kitab dükanından köhnə dostum, görkəmli tarixçi İlbər Ortaylının “Türklərin tarixi” kitabını və bəstəkar, yazar Zülfi Livanəlinin “Yaşar Kamal” kitabını alıb oxumağa başladım. İlbərin türk tarixini populyar şəkildə təqdim edən kitabında bir fikir mənə özəlliklə xoş gəldi:

“Azərbaycan türkcəsini nədən sevirsiz? Çünki bu, bizim dilimizin gəncliyidir. Hər kəs gəncliyini sevər. Azərbaycan türkcəsində farsca kəlimə kullanımı bizlərdən çox daha yayqın və oturaqlıdır. Biz bir dil devrimi yapdık, onlar yapmadı. Ayrıca heç bir zaman onlar kimi konuşmayacağız, çünki ləhcənin ən böyük özəlliyi təqlid edilməməsidir. Azərbaycanlılara türk demənin turançılıkla əlaqəsi yoxdur. Səlcuqlu dövrünün türkcəsi İran, Azərbaycan və Türkiyədə aynıdır. Elimizdə bulunan makül sayıdakı yazılı abidələrimiz belə bunu göstərir”.

Zülfi Livanəlinin kitabında da Yaşar Kamala aid xeyli maraqlı faktlar var.

Bəlkə də nənələrimizdən, anamızdan gələn tərbiyə və ənənəylə mən, bacılarım Fidan da, Təranə də, övladlarım da həmişə Allaha inanmışıq. Zemfira da Allaha inanır. Belə sınaq anlarında insan Allahdan daha çox pənah istəyir. Bu günlər Zemfira da, Fidan da, Təranə də, Turalla Günel də qurban kəsməyi niyyət ediblərmiş... Təranə nənəmizin kiçik Quranını Günelə veribmiş ki, başımın altına qoysun. Xəstəxanada yatdığım bütün müddətdə - əməliyyatdan qabaq da, sonra da bu Quran balışımın altında oldu.

Günel sonralar danışırdı ki, ürəyimdə Allaha yalvarırdım və bir gün elə bil vəhy gəldi mənə, sanki Allah ismarış göndərdi: Hər şey yaxşı olacaq! Ürəyimə bir sakitlik gəldi, Bakıda Elnarəylə söhbətdən sonra ürəyimə sızan qorxular çəkilib getdi, tam arxayınlıq duydum.

Günlər sanki uçur. Əməliyyatdan qabaq Qazi Osman paşa xəstəxanasına daha yaxın olan otelə köçürük. Axşam otelin foyesində Zemfirayla baş-başa oturub 24 il əvvəl İstanbulda yaşadığımız xoş günləri, gedən və qalan yaxınlarımızı, dostlarımızı xatırlayırıq. Heç vaxt baxmadığım bayağı və şit TV kanallarına həvəslə baxıram. Moskva televiziyasından Vladimir Solovyovun başqa xalqlara nifrət, zəhər püskürən lovğa, yekəxana verilişlərinə baxıb əsəbiləşirəm. Xatirələrə dalmaq, əyləncələrlə başını qatmaq, əsəbiləşmək - hamısı canlı həyatın, yaşamağın əlamətləridir.

Əməliyyata bir gün qalmış Bursadan Xəndan xanım, Bakıdan Turalın həkim dostları - qudası Adil, uroloq Xanbaba gəlir. Böyük nəvəm Rəsul da heç kəsə demədən onlarla birgə gəlib. Turalın yoldaşı Sevinc də neçə gündü bizimlədi. Necə deyərlər, “mənəvi dəstək dəstəsi”... Fidan da gəlmək istəyir. Qəti şəkildə icazə vermirəm. Hər gün bacılarım, nəvələrim, Turalın və Günelin yeni və etibarlı qohumları Ələkbər müəllim, Malik müəllim telefon edirlər. Hamısına təşəkkür edir və xahiş edirik ki, əməliyyatdan əvvəl xəbər yaymasınlar, cürbəcür şərhlərə və şayiələrə imkan yaratmasınlar. İşdə də heç kəsə xəbər verməmişəm. İlkin bəydən də rica edirik ki, bu barədə heç kəsə məlumat verməsin. Demə, xəbərdarlıq lap yerinə düşüb. İlkin bizim Çingiz Abdullayevlə dostdu, elə özü gülərək: - Çingiz bilsə, bütün Bakı biləcək - deyə ərklə zarafat edir.

Xəstəxanaya yatmazdan bir gün qabaq Qalata körpüsündəki restoranda Adillə, Xanbabayla, Turalla nahar edirik. Bu körpüylə İstanbul həyatımın o qədər munis xatirələri bağlıdır ki. Həkimlər məni tam sakit eləməyə çalışırlar. Onsuz da sakitəm.

Səhər xəstəxanaya yola düşürük, Zemfiranı getməyə qoymuruq: Orda neyləyəcəksən, uşaqlar da bilməyəcəklər hansımızın qayğısına qalsınlar. Həm də əməliyyat onsuz da biri gündür. Axır zorla bizimlə getməməyə razı salırıq.

Zemfira otel nömrəsinin qapısına qədər məni ötürür, vidalaşırıq. Uzünün ifadəsini heç vaxt unutmayacam. Bir-birimizi yeddi yaşımızdan tanıyırıq, bütün ömrümüz bir yerdə keçib. 55 ildi evliyik. Bol-bol sevincli günlərimiz də, ağrı-acılı vaxtlarımız da az olmayıb.

Bir an mənə elə gəlir ki, əbədi vidalaşırıq, bir də heç vaxt bir-birimizi görməyəcəyik. Var gücümü, irədəmi toplayıb özümü və Zemfiranı kövrəlməyə qoymuram.

Xəstəxanaya gəlirik. Yenə təhlillər, rentgen, exoqramma... Oturub gözləyirik, nəhayət Denyan Mənsuroğluyla İlkin gəlirlər. Türk cərrah: qanınız çox durulub, atdığınız dərmanlardandır, bu halda əməliyyat etmək olmaz, qan aparar sizi. Bir həftə o dərmanları atmayın, gələn həftə əməliyyat edərik.

Sevinirəm. Yenə də taleyimdən qopardılmış qənimət həftə! Həkimlər də, Turalla Günel də deyirlər ki, əməliyyatın təxirə salınmasına ən çox sevinən səndin.

Otelə qayıdırıq, Zemfira otağın qapısın açıb məni görəndə mat qalır. Qərara gəlirik ki, Zemfirayla Günel Bakıya qayıtsınlar, bir həftədən sonra əməliyyat qabağı gələrlər. Zemfiranın yolu ağır keçirdiyin nəzərə alaraq: sənin ümumiyyətlə gəlməyin lazım deyil - deyirəm. - Necə yəni, səni əməliyyat edəcəklər, mən də Bakıda oturub içimi yeyəcəm?

Bu bir həftə də elə bil quş kimi uçub getdi. Günel qayıtdı. Zemfiranı bir təhər Bakıda qalmağa razı salmışdı. Noyabrın 18-də xəstəxanaya apardılar məni. Cümə günü idi. Əməliyyat öncəsi son təhlillər, rentgen və s. Bazar günü xəstəxanada iş aparılmırdı. Bazar ertəsi səhər saat 7-də əməliyyat başlamalıydı. Gecə mənə yuxu dərmanı verdilər, rahat yatdım. Səhər saat yeddidə dalımca gəldilər. Çarpayımı dəhlizdə sürür, mərtəbələr arasında liftlə qaldırırlar, bütün paltarlarımı çıxarıb xəstəxana döşlüyü geydirmişdilər mənə, saatımı da açmışdım, amma altmış ilə yaxın barmağımdan çıxmayan nişan üzüyünü heç cür çıxara bilmirdilər. Artıq narkoz veriblərmiş. - üzüyü kəsib çıxarmalıyıq, əllərinizi qaldırın - əməliyyat öncəsi eşitdiyim son sözlər oldu, əlimi qaldırdım, bu da son hərəkətim oldu, demə əlim elə havada olarkən huşumu itirmişəm.

Ölümdən sonrakı həyat haqqında - əgər belə bir həyat doğrudan da varsa - çox düşünmüşəm, yazmışam. Klinik ölüm keçirən adamların həyata qayıdışlarından sonra danışdıqları təəssüratlarla da az-çox tanışam. Əksəriyyəti uzun qaranlıq bir tuneli, tunelin sonunda işığı xatırlayır, bəzən də kimlərisə gördüklərini, ya klinik ölümlərindən sonra başları üstündə edilən söhbətləri eşitdiklərini iddia edirlər. Dörd saat dünyadan təcrid olunduğum vaxt haqqında bunların heç birini deyə bilmərəm. Doğrudur, mənimki kliniki ölüm deyildi, amma hər halda ürəyimin fəaliyyətini dayandırmış, qan dövranını cihazlara qoşmuşdular. Amma nə səslər eşitmişdim, nə kimlərisə görmüşdüm. Heç qaranlığı da görmürdüm, sadəcə Yoxluq, vəssəlam. Vaxtın axarından çıxarılmaq, məkansızlıq və zamansızlıq. Ta qəfilcən gözlərim açılana kimi. Gözümü açıb otaqda doktor Denyan Mənsuroğlunu və yardımçılarını gördüm. Gülümsünürdülər. - Təbrik edirik - dedi doktor - əməliyyat iyi keçdi.

Nə bileydim ki, hələ qabaqda da çox çətin günlər, anlar varmış. Heç bir şey hiss etmədiyim əməliyyatdan fərqli olaraq, indi olmazın ağrılar duyurdum, hər hərəkətim mənə müdhiş əzab verirdi. - Çoxlu öskürün ki, ciyərləriniz açılsın - deyirdilər. Öskürə bilirdim ki? Bəlğəmsiz necə öskürəsən, boğazıma bəlğəm gəlib, öskürəndə isə sanki bütün içim darmadağın dağılırdı. - Bu, ürək ağrısı deyil, kəsilib birləşdirilmiş qabırğaların ağrısıdı. Amma mənimçün bunun nə fərqi vardı? Ağrı ağrıdı, haran ağrayır ağrısın.

Yoğun baxımda - yəni reanimasiya palatasında idim. Ömrümün fiziki cəhətdən ən ağır saatlarını yaşayırdım. Əlimi qaldıra bilmirdim ki, zəngi basıb həmşirəni çağırım, su istəyim. “Otel otağı”nda yazdığım Kərim düşürdü yadıma. O da İstanbulun otel otağında infarkt olub əlini yanındakı stula uzada bilmir ki, pencəyinin cibindən dərmanı götürsün.

Su da vermirdilər. Yemək gətirdilər - duru hörrə. Heç vaxt belə dadsız, tamamilə duzsuz yemək yeməmişdim. Başa düşürdüm ki, mütləq yeməliyəm, bir-iki qaşıq alırdım. İnsan bir udum suya, bir çimdik duza da həsrət qala bilərmiş.

- Övladlarımı çağırın - deyirdim. - Olmaz. - Cib telefonumu verin - Olmaz.

Özümü bütün dünyadan təcrid olunmuş, səsim çatmaz, ünüm yetməz məhbəs kamerasında hiss edirdim. Ağrılarımı da nəzərə alsam, gestapo işgəncələrinə məruz qalmışdım. Otağa gün işığı düşmürdü, bəlli deyildi gecədi, gündüzdü, saat neçədi. Bilmirəm nə qədər vaxtdan sonrasa doktor Denyan gəldi, - Məni nə zaman burdan çıxaracaqsınız? - Yarın - dedi. Bir gün də bu əzablara dözməyə halım yox idi. Yenə də nə qədər vaxt keçdi bilmədim, bir də gördüm gəlib çarpayımı sürürlər - hara aparırsız məni? - Yoğun baxımdan çıxırsız, adi odaya. Adi oda isə balalarım idi, tanıdığım dünyaya qayıtmağım idi. Turalla Günelin gözləri gülürdü, - hər şey əla oldu - deyirdilər.

Ancaq bundan sonra bütün bu müddət ərzində də, son iki gündə də nələr çəkdiklərini danışdılar. Günel dedi ki əməliyyat gecəsi yuxu görmüşdü: saçı, saqqalı, sifəti qapqara, eybəcər bir kişi pəncərədən içəri girmək istəyirdi. Onun dalınca iri bir sıçovul də içəri soxulmağa çalışırdı. Pəncərəni kip bağlayıb bərk-bərk tutmuşdum. Sonacan heç birini içəri buraxmadım. Səhər internetdə yuxu yozumlarından oxudum ki, hər ikisi ölümün rəmzi imiş, onları içəri buraxmamışam.

Turalın həyəcanları daha real şərtlərlə bağlı olub. Əməliyyatdan sonrakı 24 saatın da riskli olduğunu bildiyi üçün sabah səhər saat 7-də reanimasiyaya zəng edib məni soruşub. - Siz nəyisiniz? - Oğlu. - Sizə məlumat verə bilmərik - cavabını eşidəndə az qala dəli olub. Həkimin otağına qaçıb. O da yeni əməliyyatda imiş, ancaq axşama azad olacaqmış. Katibəsi isə heç nə bilmədiyini deyib. Bunları Günelə də demədən Turalın nələr çəkdiyini təsəvvür edirəm. Nəhayət, saat 9-da yenidən reanimasiyaya zəng edəndə - babanız normaldır - deyiblər. Demə, bu məlumatı ancaq 9-dan sonra vermək olarmış. Dünyanın nə qəribə işləri varmış.

XX əsrdə Zemfirayla dünyaya iki gözəl bala gətirdik, XXI əsrdə qocalmış valideynlərinin hər qayğısına qaldılar, ilk növbədə də məni həyata qaytardılar. Şübhəsiz, bunun əsas fiziki tərəfi həkimlərin xidmətidir. Amma ən böyuk mənəvi dəstəyi ailəmdən, yaxınlarımdan aldım. Əməliyatdan sonrakı xəstəxana dövründə Turalın və Günelin necə əzab-əziyyətlərə dözdüklərini heç vaxt unutmayacam. İki otaqlı palatada bir gecə Tural, bir gecə Günel qalırdı. Bütün günü müxtəlif prosedurlardan keçirdim. Axşam saat 11-də işığı keçirib bir hovur yuxuya getməyə çalışırdıq. Birdən qapı şaq-şaraqla açılır, gur işıq yandırılırdı - təzyiqi ölçməyə gəlmişik. Ölçüb gedirdilər, gözümüzə yenicə yuxu getmiş, yenə eyni hay-küylə və gur işıqla yeni vizit. - Şəkəri ölçmək lazımdır və belə bütün gecə hər iki saatdan bir - yaraların tənziflərini təzələməliyik, hərarəti ölçməliyik, oksigen maskası taxmalısınız, bu həbi atmalısınız, indi də bu həbi. Heç sağlam adamın əsəbləri dözmür, ondakı xəstəninkilər olsun.

Yavaş-yavaş xəbər Bakıya sızmışdı və müxtəlif zənglər olurdu. Yazıçılar Birliyindən Nazim, Fikrət, Rauf, Mədəniyyət və turizm nazirliyindən nazir Əbülfəs Qarayev, müavini Ədalət Vəliyev, iki Ramizlər - Rövşən və Həsənoğlu cib telefonuma zəng edib hal-əhval tutur, ürək-dirək verirdilər. Əməliyyatdan iki gün sonra Elçin zəng vurdu və məni məzəmmət etməyə başladı:

- Niyə mənə vaxtında xəbər etməmisən?

- Sadəcə müayinəyə gəlmişdik - dedim, - sonra bu əməliyyat məsələsi ortaya çıxdı.

- Nə lazımdır?

- Heç bir şey, diqqətinə görə sağ ol.

İki gün sonra yenə zəng etdi, yenə də nə lazım olduğunu soruşdu.

- Onda xahiş edirəm, danış, Bakıya dönəndə bizi burda hava alanının VİP salonundan buraxsınlar. İstanbul aeroportunun o uzun yollarını keçmək çətin olar mənimçün.

- Bu, asan məsələdir - dedi - daha nə lazımdır?

- Daha sənin sağlığın.

Məsələni tezliklə həll etdi. Səfirliyimizdən zəng edib məsələnin həll olunması barədə məlumat verdilər.

Bir axşam da saat 10-da zəng oldu. Əvvəl səsi tanımadım, sonra bu səsin hansı hallarda belə çıxdığını xatırlayıb:

- Salam Elçin, - dedim.

- Emin Sabitoğlunun yubiley gecəsindəydik - dedi. - Gecədən sonra xudmani məclisdə oturub sənin sağlığına içirik.

Sonra bir-bir Elçinin qızı Günay, Fərhad Bədəlbəyli, Əbülfəs Qarayev, onun müavini Vaqif dəstəyi götürüb xoş sözlər dedilər. Qürbətdə, xəstəxanada vətəndən gələn bu səslər mənimçün önəmli idi. Sonra yenə dəstəyi Elçin aldı: türk həkmləri nə deyirlər, haçan vura biləcəksən?

- Türk həkimlər deyir ki, Azərbaycanda Elçin adlı yazıçı var, ancaq onunla vura bilərsən.

Xəstəxanada yazıçı, tərcüməçi İmdat Afşar dostlarıyla, Xəndan xanımın qardaşı İlhami məni ziyarət etdilər. Denyan bəydən başqa xəstəxanada heç kəsə peşəm və vəzifəm haqqında bir şey deməmişdik. Amma sonralar hardansa bilib internetdə haqqımda oxumuşdular və Təhminə barədə, “Sıra selvilərdə otel otağı” barədə mənə suallar verirdilər. Biz qalan mərtəbədə başqa bir yaşlı qadın da qəlb əməliyyatı gözləyirdi. Daha doğrusu, ona yeni ürək keçirməliydilər. Günelə: - Babanız ünlü yazardır - demiş və mənimlə şəkil çəkdirmək istəmişdi. Mənim üzümü saç-saqqal basmış, o, məndən də betər yaman gündə… Təsəvvür edirəm o şəkil necə alınıb. Sonra Günelə qəribə bir söz demiş: gödəkcən çox xoşuma gəlir, onu mənə bağışla.

Günel bu qəribə təklifə necə cavab verəcəyini düşünürkən, qadın: - axı mən xəstəyəm - deyə əlavə etmişdi. - Sonra ölüb eləyər, ürəyimə pis gələr - deyə qadına təzə birini alıb bağışladı.

Noyabrın 27-də xəstəxanadan çıxıb Svis oteldə yerləşdik. Tural bizi yerbəyer edib Bakıya, ordan da xanımı Sevinclə birlikdə Qahirəyə uçmalıydı. Otelin qarşısındakı bağda İsmət paşanın at belində heykəli ucalırdı. Hər gün bu bağda gəzdikcə, nəfəsim yavaş-yavaş yerinə gəlirdi. Rəhmətlik Yusif Səmədoğlu demişkən azar adamın canından misqal-misqal çıxırmış. İstanbulda sonuncu gün son təhlilər üçün xəstəxanaya getdik. Yenə rentgen, exoqramma, qan təhlili… Xoşbəxtlikdən hamısı normal oldu. Denyan xocayla görüşmək istəyirdik. Demə, ötən gecə ikidə onu yuxudan oyadıb təcili əməliyyat aparmağa çağırıblar. Sonra gündüz daha bir əməliyyat edib. Günelin gödəkcə bağışladığı qadının əməliyyatı da uğurlu olub. Bizimlə görüşə gələndə Denyan xocanın gözləri qıpqırmızı idi. Bizimlə çox səmimi görüşdü, xoş sözlər dedi. Həyatımla borclu olduğum cərrahla mehriban görüşüb vidalaşdıq.

Başqa bir həkimə - həmyerlimiz İlkin bəyə də ürəkdən təşəkkür etdik. O özü də, rəhbərlik etdiyi dəstə də - məhsəti türkü Ramil, Mehriban və Mavi həmişə bizimləydilər, hər an imdadımıza çatırdılar. Bir şey olan kimi Günel də, Tural da İlkinə zəng edirdilər. Sonra bildim ki, qanları mənimlə eyni qrupdan olan Ramil də, onların türk sürücüləri də əməliyyat zamanı mənə qanlarını verib.

Qürur duyuram ki, indi damarlarımda doğma Azərbaycan qanıyla bərəbər qardaş türk qanı da, başıbəlalı, zəhmətkeş və mətin bir xalq olan məshəti türklərinin də qanı axır.

Bu yazını yaza-yaza onun məqsədi və mənası barədə də düşünürdüm. Mənə elə gəlir ki, yazıçı ömrünün bütün sınaqları yazıları üçün mövzudur. Bir də ki...

Bir də ki, dünya dərdli dünyadır. Rifahı ən yüksək olan ölkələrin öz qayğıları, dərd-sərləri var. Güzaranı xoş keçən insanlar belə itkilərdən, ayrılıq xiffətindən, xəyal qırıqlığından azad deyillər. Amma Varlığın daha vacib bir cəhəti də var - onun mövcudluğunun özü. Yalnız yoxluğun, heçliyin bir addımlığından qayıdan insanlar bütün ağrı-acılarına baxmayaraq, Var olmağın, Varlığın necə böyük bir səadət olduğunu sonacan dərk edə bilirlər.

6-7 dekabr

Bakı

525-ci qəzet 2017.- 9 dekabr.- S.10-11.