İtaliyaya səfər: keçmişin əks-sədası və gerçəklik

Telman ORUCOV

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Biz qondola ilə dar Saray kanalı (Rio di Palazzo) ilə gəzəndə mən qondolyordan “Ahlar” körpüsünün harada olduğunu soruşdum, o, mənə yuxarı baxmağı məsləhət gördü.

Orada kanalın əks sahillərindəki iki binanın arasında kiçik, örtülü keçid olduğunu görüb, güman etdim ki, qondolyor italyanlara məxsus qaydada, yəqin ki, zarafat edir. Sonra onun sözünün həqiqət olduğuna əminlik tapdım. “Ahlar” körpüsü köhnə dustaqxanaları yeniləri ilə əlaqələndirir. Yeni dustaqxananın daş divarları və dəmir hasarı Kazanovanın tarixçəsini yada salır, axı o, Prombi məhbəsindən qaçmışdı. Venetsiyada Otello və Dezdemonanı yada salmadıqları halda, fırıldaqçı və qadın düşkünü Kazanova tez-tez xatırlanır.

San Marko meydanı möcüzə xarakteri daşıyır. San Corco Maccioredən isə onun akvatoriyasına özəl mənzərə açılır. Meydan Venetsiyanın mərkəzi olmaqla, heç vaxt boş olmur. Yay vaxtı, iyulun sonunda biz də burada idik, kafe stollarının ətrafına turistlər bəndi uçurmuş su axını kimi hücum çəkirdilər.

Venetsiyanın ən maraqlı əyləncələrindən biri qondolada kallelər - su küçələri olan dar kanallarla gəzməkdir. San Marko meydanın yanında qondolaya oturmaq daha sərfəlidir. Çünki meydan yaxınlığında maraqlı bir səyahət imkanına malik olursan.

Qondola ənənəvi avarlı qayıq olmaqla, Venetsiyanın simvolu hesab olunur. Qondolalar indi ancaq gəzinti üçündür, vaxtilə onların sayı 10 minə çatırdı. Bu növ qayıqları xüsusi metodlara uyğun olaraq hazırlayırlar, çünki mühəndislik tələblərini hərtərəfli qaydada nəzərə almaq lazım gəlir, burada estetik cəhətlər də az rol oynamır. Qayığın klassik parametrləri: uzunluğu 11 m, eni 4,4 m, çəkisi 600 kq olsa da, suda çox yüngül görünür. Qondolanın hazırlayanda doqquz növ ağacdan istifadə olunur. Korpusdan əlavə, burun hissəsində ənənəvi bəzək olan ferro, avarı bərkidən fiokola və remo adlanan avar vardır. Bizə “remo” sözü musiqi müsabiqələri keçirilən şəhər olan San-Remodan tanışdır. Uzun assimmetrik qayıq ziqzaqvari hərəkət edir və qondolyorun təcrübəli əlləri ilə asanlıqla idarə edilir. Qondolalar qara rəngdədir, bu, heç də matəm əlaməti deyildir, gözəllik xüsusiyyəti kimi qəbul edilir. Venetsiya ənənəsinə görə, hüznü bildirən rəng qırmızıdır. Ferro 6 dişli polad plastiklərdən ibarət olmaqla, qara qayığın fonunda ağ rəngi ilə yaxşı görünür. Bu plastiklər şəhərin rayonlarının sayını bildirir.

Qondolada gəzmək nə qədər maraqlıdırsa, həm də bir qədər qorxuludur. Çünki burada heç bir təhlükəsizlik vasitəsi gözə dəymir. Qayıq bəzən çox küt bucaq altında əyilir. Sərnişində bu vaxt laqunanın dərin suyuna düşmək qorxusu yaranır. Yalnız qondolyorun ustalığı qayığı düz vəziyyətə gətirə bilir. Qayıq kanallarda üzəndə sərnişinin yerini dəyişməsinə və ya ayağa durmasına icazə verilmir, qayığı tərk edənə qədər kresloda oturmalısan. Çünki azacıq tarazlığın pozulması iti altlığı olan qondolanı aşıra bilər.

Dar kanallardan birində gəzərkən binanın üstndəki “Viva Vivaldi” - “Yaşasın Vivaldi” şüarı diqqətimi cəlb etdi. Minnətdar venetsiyalıların məşhur “Dörd fəsl”in müəllifi olan öz həmyerlilərinə belə hörmət bəsləməsi diqqətəlayiqdir. XVII əsrin sonu, XVIII əsrin birinci yarısında yaşamış Antonio Vivaldi əvvəlcə skripkaçı və dirijor kimi tanınmış, sonralar bəstəkar kimi şöhrət tapmışdı.

Rialto körpüsünün altından keçmək də çox maraqlıdır. Qrand kanaldakı digər saray Ka d`Oro adlanır, bu da “Qızıl Ev” deməkdir. Venetsiyalılar “casa” - “ev” sözünü “ca” kimi tələffüz edirlər. Ka d`Oro sarayı üçmərtəbəli, gözəl sütunları və mərmər şəbəkəsi olan binadır və Venetsiya qotikası nümunəsi hesab olunmaqla, ilk dəfə onun bəzədilməsində zərvərəq qızıldan istifadə olunmuşdur, ona görə də “Qızıl ev” adını almışdır. Burada Titsianın “Venera”, Andrea Mantenyanın “Müqəddəs Sebastyan” tabloları nümayiş etdirilir.

Venetsiya arxipelaqının ən böyük adalarından biri olan Muranoda dünyada şöhrət tapmış şüşə istehsalı mövcuddur. Buranın görməli yeri Şüşə muzeyidir. Digər ada olan Buranoda isə çoxlu monastırlar tikilmişdi, indi onlardan yalnız “Le Kappuççino” qalmışdır. Monastıra göndərilən qızlar krujeva hörməklə məşğul olurdular və onların məhsulu bütün dünyada şöhrət tapmışdı. Krujevalar muzeyi də buradadır.

Venetsiya həm də öz karnavalı ilə məşhurdur. Hamı, hər iki cinsdən olanlar qədim dəbə məxsus olan paltarlar geyinib bəzənir, həm də maska taxırlar. Ümumiyyətlə, İtaliyada karnaval başlıca yaz bayramı hesab olunur. “Karnaval” sözü oruc (post) tutmaq dövrünün başlandığı günü bildirir, latın sözünün azacıq dəyişdirilməsi ilə “ətdən imtina etmək” mənasını verir. Venetsiya karnavalına da Rio de Janeyro karnavalı kimi başqa ölkələrdən də pərəstişkarlar axışırlar.

San Markodan dəmiryol vağzalına qayıtmaq istəyəndə, səfər yoldaşlarımızdan biri - öz liderlik xüsusiyyəti ilə seçilən, bərədə - su tramvayında sərnişin sıxlığından nəfəsin dayandığını bəhanə edərək, su taksisi ilə qayıtmağımızı təklif etdi, onu da əsas gətirdi ki, həm də bu, qondolada gəzməkdən də xeyli rahatdır. Motorlu qayığın divanları, həqiqətən də, rahat olmaqla yanaşı, qondoladan fərqli olaraq, onda heç bir qorxu hiss etmirsən və həm də taksi ətrafındakı gözəllikləri daha yaxşı müşahidə etməyə imkan verir. Doğrudan da, bu qayıq elə bil ki, bizi şəhərdə yenidən gəzdirdi və biz gözəlliklərə əlavə valeh olmaq imkanı qazandıq.

Şəhər turistlərə sevinc, bayram əhval-ruhiyyəsi bəxş edirsə, bu, heç də o demək deyildir ki, şəhər əhalisi az qala “cənnət məkanında” yaşayır. Venetsiyalıların (burada ümumilikdə 170 min nəfər sayda əhali yaşayır) dörddə bir hissəsi pis yaşayış şəraitindən əziyyət çəkir, 10 min ailə köhnə məhəllələrdəki su basan mərtəbələrdə məskunlaşmışlar. Son 100 ildə Venetsiya rayonunda dənizin səviyyəsi 33 sm qalxmışdır. Şəhər hər il, demək olar ki, 5 mm aşağı düşür.

Şəhərin əsas problemi ətraf mühitə aiddir. Venetsiya tez-tez təkrar olunan güclü daşqınlardan əziyyət çəkir, onlara səbəb astronomik və meteoroloji qabarmaların birləşməsidir, bu vaxt cənub və cənubi-şərq küləyi suyu şəhərin üstünə qovur. Bütün bunlar sənət əsərlərinin dağılması qorxusunu heç yada salmadan belə, bu unikal şəhərin mövcudluğunun özünə təhlükə törədir. 1867-ci illə 1967-ci illər arasında baş verən 58 daşqın vaxtı su normal səviyyədən 3 fut yuxarı qalxmışdı. 1960-cı ildə baş verən daşqının bədbəxtliyinə görə isə YUNESKO həyəcan siqnalı çalmışdı. İndi Venetsiya əvvəlki əsrlərə nisbətən, demək olar ki, üç dəfə böyük sürətlə suya batır.

İtaliya ilə vidalaşdıq

Nəhayət, İtaliya ilə vidalaşmaq anı gəlib çatdı, biz bu ölkəni olduqca xoş hisslərlə tərk edirdik. Böyük fransız filosofu Volter bir neçə həftəni Niderlandda keçirdikdən sonra, Amsterdamdan vətənə qayıtdıqda, şəhərə olduqca qəzəblə müraciət etmişdi: “Əlvida qazlar, kanallar və haramzadalar!” Amsterdam kanalları və qazları ilə məşhur idi. Volterin Müqəddəs Roma İmperiyası barədəki sözlərindən istifadə etsək, o, bu üç sözün mahiyyətə qətiyyən uyğun olmadığını demişdi, biz də İtaliyada nə qaz, nə kanal görmüşdük, nə də hansısa bir haramzada ilə qarşılaşmışdıq. Bu ölkəyə, onun hansısa bir şəhərinə acı sözləri işlətməyə dilimiz də gəlməzdi, belə rəy bizim tərəfimizdən sırf nankorluq əlaməti olardı. Əksinə, minnətdarlıq hisslərimizi tam fərqli sözlərlə ifadə etdik: “Əlvida abidələr, dağlar, dahilər!” Bu üç amilin hər biri isə ehtirama və heyranlığa layiqdir.

Hindistanda ilk Moğol imperatoru olan Babur da özünün “Baburnamə” kitabında işğal etdiyi həmin ölkə və onun xalqı haqqında xoş sözlər işlətməmişdi. Bəlkə də Hindistanın onun vətənindən fərqli olan və səhranı andıran təbiəti onun mənfi fikrə düşməsinə daha çox təsir göstərmişdi. Böyük və qədim mədəniyyətə malik olan bir xalqı aşağılamaq heç də yaxşı bir iş deyildir. İtaliyaya gəldikdə, onun heç də reklama ehtiyacı yoxdur və barəsində Babur sayağı danışmaq isə yalnız ədalətsizlik olardı.

Mənim İtaliya ilə ilk qiyabi tanışlığım Alberto Moravianın 1957-ci ildə çapdan çıxmış məşhur “Çoçara” (“La ciociara”) romanını hələ orta məktəbdə oxuyarkən rus dilində mütaliə etməyimlə başlandı. Kitabı ixtisası kübarlığına, fərqli davranışına uyğun gəlməyən Gəncədən olan gənc kolxoz zootexniki marağımı nəzərə alaraq mənə bağışlamışdı. Sonralar həmin yazıçının “Romalı qız” (“La Romana”) adlı nisbətən zəif, erotik romanını oxudum. Antik Roma tarixi, ədəbiyyatı, hüquqşünaslığı ilə əsaslı qaydada tanış olmağıma baxmayaraq, müasir italyan ədəbiyyatına müraciət etməyimlə öyünə bilmərəm. Neorealizm üslubundakı italyan filmlərinə isə daim maraq göstərmişdim. Sofi Lorenin baş qəhrəman rolunu oynadığı “Çoçara” filminə də böyük maraqla baxmışdım. Həm kitab, həm də film İkinci Dünya müharibəsin illərində nə qan tökülməsindən, nə insanların kütləvi şəkildə həlak olmasından deyil, sadə bir qadının lap sonda bədbəxtliyə düçar olmasından, əziyyətlə böyütdüyü yeniyetmə qızının təcavüzə məruz qalmasından söhbət açır. Özü də bu zərbəni faşistlər vurmamışdılar, İtaliyanı azad etməyə gələn Müttəfiq qoşunlarının tərkibindəki Mərakeş əsgərlərinin sadəcə vəhşiliyinin nəticəsi idi. Müharibə bu fağır qadını da öz qeyri-adi dəhşəti ilə haqlayır, onun da həyatını öz cəhənnəm alovu ilə qarsır.

Səfər dostlarımdan biri İtaliyaya marağımı, tarixi abidələrə vurğunluğumu, daha çox öyrənmək istəyimi o qədər də təqdir etmir, bəzən hansısa obyektə baxmaq təklifini də könülsüz qəbul edirdi. Mən buna təəccüblənmirdim, tarixə laqeydliyin daha inadkar nümunəsi kimi acı təcrübəyə malik olmaqla, ən sərt aqnostiklə də mübahisə etməli olmuşdum. Lakin təskinlik verici nəticə də əldə etməmişdim. Müasirlikdən həzz alan indiki gənc dostumla mübahisəyə girişməkdən vaz keçdim və ona daha böyük nüfuz sahibi olan Yuli Sezarın sözləri ilə cavab verməyi lazım bildim: “Ağılın sərhədlərini genişləndirmək, imperiyanın sərhədlərini uzağa çəkməkdən daha yaxşıdır”. Sezar isə öz dövlətinin sərhədlərini çox genişləndirmişdi, onun ərazisinə Qalliyanı, Britaniya adasını, Misiri və Pont çarlığını əlavə etmişdi. Lakin ağılın artmasını, itilənməsini bunlardan daha vacib saymışdı.

Milanın Malpensa beynəlxalq hava limanından vətənə dönəndə Bakıya uçan bir italyan jurnalisti azərbaycanlı olduğumuzu bilib, öz ölkəsi barədə rəyimizi öyrənmək istədi. Mən italyanca bildiyim sözlərlə cavab verdim: “Mi piace l`İtalia. Bellissimo!” - “İtaliya mənim xoşuma gəlir. Əladır!” Bu, tam səmimi sözlər idi və doslarım da bundan daha əlvan şəkildə və ifadələrdə öz rəylərini bildirdilər. Həm də əlavə etdilər ki, yəqin ki Azərbaycan da sizin xoşunuza gələcəkdir, orada Şərqin və Qərbin heyranedici bir sintezini görəcəksiniz.

Bakıya qayıdıb təyyarə limanı ilə addımlayarkən, gedəndə binanın ikinci mərtəbəsindəki stilizə olunmuş alaçıqların (yurtaların) yanında kofe içdiyimiz an yadıma düşdü. Onlara diqqətlə baxdığımı görən yol yoldaşım marağımın səbəbini soruşduqda, onların fotoşəklinin Piter Frankopenin 2015-ci ildə Londonda çapdan çıxmış “The Silk Roads” - “İpək yolu” kitabında verildiyini söylədim. Fotoşəkil bu sözlərlə müşayiət olunurdu: “Azərbaycan. Bakı. Heydər Əliyev limanı. Yeni İpək Yolu üstündə tikilmiş dövlət nəqliyyat hablarından biri”. Vətənpərvər insanlara müasir tikililərimiz, gündən-günə abadlaşan paytaxtımız nəinki xoş gəlir, onlar dillərinə gətirməsələr də, bununla öyünürlər. Yaxşı haldır ki, xoş yeniliklərin sorağı dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrinə də gedib çatır və onlar da əksər hallarda inkarı kənara atıb, adekvat münasibət nümayiş etdirirlər. Özümüzə gəldikdə, böyük ingilis hümanisti Tomas Morun sözlərini bir qədər dəyişərək, demək istəyirsən ki, vətənin qumu da, hətta ondan az müddətə ayrılan adama qızıl dənəsi kimi görünür.

SON

525-ci qəzet.-2017.-30 dekabr.-S.22.