"Belə məğrur dayanmaqda haqlıyam..."

Xalq şairi Rəsul Rzanın ev-muzeyindən reportaj

Mən Göyçaya çatanda gündüz saat 1 tamam idi. Sürücüdən Xalq şairi, unudulmaz Rəsul Rzanın ev-muzeyinin qarşısına sürməyi xahiş etdim.

Ev-muzeyin qarşısında, tam dəqiq desəm, yolda bir neçə qadının söhbət elədiyini gördüm. Bakıdan gəldiyimi biləndə, dedilər ki, muzey işçiləri nahar fasiləsindədirlər. "Eybi yox, gözləyərəm,"-dedim.

Şairin küçədə, divarın düz yanında bürüncdən tökülmüş heykəlinin qarşısında dayandım. Məğrur baxışlarla baxan gözləri uzaqlara zillənmişdi. Dalğavari saçları, enli çiyni onu daha da əzəmətli göstərirdi. Hər zaman yaradıcılığına, şəxsiyyətinə böyük hörmətlə yanaşdığım sevimli şairimizlə salamlaşmağı özümə borc bildim.

Bu gün sənin evinə,

Hüzuruna gəlmişəm.

Ruhun səssiz dolaşır,

Buranın hər daşında.

Mənsə məsum, bəxtiyar,

Dayanmışam qarşında.

Bir sükutdu, bir də sən.

Salam ustad. Necəsən?

Böyük şair bir vaxtlar yazdığı və indi bütün göyçaylıların dillər əzbəri olan bu misralarla cavab verdi sanki:

Belə məğrur dayanmaqda haqlıyam,

Mən kökümlə bu torpağa bağlıyam!..

- Bağışlayın, xanım, bir dəqiqə...

Səsə çevrildim. Gənc bir xanım idi.

- Evimiz burda, yaxındadır. İşçilər gələnəcən gedəyin bizə.

O qədər saf və məsum baxışları vardı ki, sözünü çevirə bilmədim. Gəzə-gəzə onlara getdik.

Qış olmasına baxmayaraq, bəxtimdən gözəl, günəşli bir gün idi. Sanki böyük şairimizin doğum və ölüm tarixini əks etdirən bir yaz havası vardı Göyçayda. Gənc xanımla tanış olduq. Səkinə Xəlilova Göyçay şəhər 4 saylı tam orta məktəbdə müəllimə işləyir. Eyni zamanda Uşaq Birliyi Təşkilatının rəhbəridir.

Rəsul Rza kimi nəhəng şairlə qonşu olmaq xoşbəxtlikdir. Eləmi, Səkinə müəllimə?

- Əlbəttə. Şübhəsiz. Mən fəxr edirəm ki, evimiz Rəsul Rzanın ev muzeyinə yaxındır. Ona görə də burda keçirilən tədbirlərin şahidi oluruq. Mən özüm dəfələrlə burda tədbirlər keçirmişəm. Uşaqlar bir daha öz şairlərini, həmyerlilərini tanıyırlar. Ayda ən azı iki dəfə uşaqları muzeyə gətiririk. Burda şairin şeirlərini söyləyirlər. Müşahidə eləmişəm muzeyə çox adam gəlir. Adi vətəndaşdan tutmuş, dövlət işçilərinə qədər. Yəni maraq böyükdür.

Uşaqlar buraya gələndə çox sevinirlər. Hətta çox vaxt özləri təşəbbüs göstərirlər ki, müəllimə, bizi Muzeyə aparın. Rəsul Rza bizim fəxrimizdir. Bir həmyerli kimi onunla qürur duyuruq. Mən Rəsul Rzanın demək olar ki, bütün şeirlərini bilirəm və uşaqlara oxuyuram. Bunu özümə borc bilirəm. Rayonda mənim kimi gənclər çoxdur. Rəsul Rzanın yaradıcılığına böyük maraq göstərirlər.

"Bunu özümə borc bilirəm". Səkinə müəllimənin bu kəlməsi çox xoşuma gəldi. Düşündüm ki, nə yaxşı, öz şairinə, ziyalısına dəyər verməyi bacaran belə poeziyasevər gənclərimiz var. Həm də indiki zamanda. Kaş ki, hamı bunu özünə borc bilə.

Səkinə müəllimə ilə sağollaşıb ayrıldıq. Muzeyə tərəf gəldim.

Qapı açıq idi. Astaca həyətə daxil oldum. Bura Rəsul Rzanın Ata yurdudur.

Qəribə hisslər məni yenə ağuşuna aldı. Bir vaxtlar böyük şairimiz bax, bu qapını açaraq həyətə daxil olub, bəlkə də burada mənim kimi beləcə dayanıb fikrə gedib. Şair bu evdə yaşayıb-yaradıb. Kim bilir,

Bir səs deyir ucadan,

Rza, durma, Rza yaz,

Qarşı gündən gülümsəyən

Yaraşıqlı yaza yaz,

- misralarını da bəlkə bu evdə, bəlkə də o ağacın altında yazıb.

Həyətdə bir qəriblik hiss olunurdu. Qışın sərt sazağı ağacları və gül kollarını tamamilə soyundursa da, həyətdəki səliqə-sahman diqqətimi çəkdi.

Çox sevdiyin bir şairin dünyadan köçdükdən sonra yaşadığı evi, həyəti ziyarət etmək təsirli anlardandır.

Kiçik daş cığırla evə sarı addımladım. Alçaq pillələrlə eyvana qalxdım. Bu pillələrlə bir vaxtlar sevimli şairimiz qalxıb.

Muzeyin işçiləri məni çox səmimi qarşıladılar. Direktor Solmaz Həsənova xəstə olduğu üçün işə çıxa bilməmişdi. Düzünü deyim ki, otaqlar çox soyuq idi. Bumbuz. İşçilər balaca bir otaqda elektrik qızdırıcısından istifadə edərək oturmuşdular.

- Otaqlarda niyə qaz yanmır? Axı burda eyvanda kombi radiatorları var. Onlar niyə çalışmır? - deyə soruşdum. Cavab verdilər ki, bir neçə ay qabaq buranı təmir edən şirkət işçiləri xəbərimiz olmadan bayırdan qaz sayğacını söküb aparıblar. Divarlardakı, döşəmədəki nəmliyi görəndə, düzünü deyim ki, çox pis oldum. Hətta bir qədər tutuldum da. Axı Rəsul Rza elə-belə, sıradan bir insan deyil. Bu xalqın şair övladıdır! Poeziyamızda, ədəbiyyatımızda, zamanında istedadlı gənclərin yetişməsində xidmətləri böyük olub. Ömrü boyu həqiqətin, düzlüyün ardınca gedib, xalqa sədaqətlə xidmət edib.

R.Rzanın təkcə elə 60-cı illərdə - stalinizm qorxusunun hələ də insanların canında qaldığı bir dövrdə qələmə aldığı və unudulmaz şairimiz M.Müşfiqə həsr etdiyi, bir zamanlar hətta çapına qadağa qoyulan "Qızılgül olmayaydı" poemasını yada salmaq kifayətdir ki, onun böyüklüyünün fərqində ola bilək.

Kim sıraya düzülmədi,

Kim yarınmağın kirli dilini bilmədi,

Min bir bəla çəkdi başı...

Bakıya qayıdanda da yolboyu bu fikir məni rahat buraxmırdı. Məni gətirən sürücü də tutulduğumu hiss edib, nə olduğunu soruşdu. Məsələnin mahiyyətini ona anladanda bir əlini dizinə çırpıb dedi:

- Vay-vay, heyif! Axı nəyə görə elə bir şəxsiyyətin, böyük şairin ev-muzeyinə qaz verilmir? Niyə orda istilik olmasın?!

Haqlı sualdır. Doğrudan da, Azərbaycan bu gözəl, bol nemətin sahibi ola-ola, Göyçayda Xalq şairinin ev-muzeyi qazsızlıqdan əziyyət çəkir. Acı da olsa, faktdır. Zərbə isə ordakı qiymətli inventarlara, avadanlıqlara, otaqlara dəyir. Bir jurnalist kimi bunları demək, qələmə almaq isə mənim mənəvi borcumdur.

O muzey Göyçayda elə-belə, birdən-birə yaranmayıb. Mənim yadımdadır ki, Anar müəllim o vaxt ev-muzeyin açılması üçün çox çalışıb. 2005-ci ildə açılışda biz də iştirak etmişdik. Əlbəttə, bu muzeyin təşkili üçün çalışması bir oğulun ataya olan məhəbbətindən əlavə, Yazıçılar Birliyi sədrinin bir Xalq şairinə göstərdiyi yüksək münasibətin göstəricisidir.

Düşünürəm ki, bütün göyçaylılar - rəhbər şəxslərdən tutmuş gənclərə qədər - Rəsul Rza ocağına hər zaman qayğı ilə, hörmətlə yanaşmalıdırlar, onu qorumalıdırlar. Yaşlılar vaxtaşırı uşaqlarını, nəvələrini oraya ziyarətə aparmalıdırlar. Çünki Rəsul Rza təkcə Göyçayın, Şirvanın deyil, bütün Azərbaycanın, türk dünyasının şairidir.

Solmaz xanım evdə xəstə olduğu üçün onunla telefonda görüşdük. Bildirdi ki, özünüz də şahidsiniz, qaz yanmır. Və qaz yoxdu deyə, kombilər də işləmir. Bu da avadanlıqlara pis təsir edir. İnventarlar, şairimizin əşyaları xarab olmasın deyə, çoxusunu gətirib evdə saxlayıram.

- Bu barədə cavabdeh qurumlara müraciət etmisiniz?

- Bəli. Biz dəfələrlə rəsmi şəkildə yuxarı instansiyalarda məsələ qaldırmışıq. Deyiblər, həll olunacaq, amma nəticə olmayıb. Anar müəllim özü də bilir. O, özü də məsələyə müdaxilə edib.

-Bəs siz Göyçay rayon İcra Hakimiyyətini şəxsən məlumatlandırmısınız?

- Bir müddət əvvəl Göyçayın icra başçısı təyin olunmuş hörmətli Mehdi Səlimzadəyə, düzü, şəxsən məlumat verməmişəm, amma bu yaxında bununla bağlı müraciət edəcəyəm. O, özü bir dəfə çıxışında dedi ki, Göyçayda Poeziya evi yaratmaq lazımdır...

İnşallah! Biz də ümid edirik. Ümid yaxşı şeydir. Ən azından adamı yaşamaga, yaratmaga sövq edir.

Muzey işçiləriylə söhbətimiz çox səmimi alındı. Çünki özləri də səmimi insanlardı. Bilmirəm, nədəndir, hamısının üzündə bir nur vardı. Bu nur Rəsul Rza ocağının nuruydu. Və heç şübhəsiz ki, şairin ruhu həmin anlarda bizimlə idi...

Əlisəftər Məmmədov muzeydə kiçik elmi işçidir. Rəsul Rzaya bənzərliyi var. Rejissor Ramiz Həsənoğlunun çəkdiyi "Çinar ömrü" qısametrajlı filmində Rəsul Rzanın cavanlığını canlandırıb. Rejissorun gözəl tapıntısıdır.

Rəsul Rzanın dolabda bir çox şəxsi əşyaları ilə bərabər tarı da diqqətimi çəkdi. Rəsul müəllimin həm də gözəl tar çalmağı varmış. Əlisəftər müəllim tarı dolabdan çıxarır.

"Bu tarın hardasa səksən yaşı var. Bunu dəyərli yazıçımız Anar müəllim gətirib. Vaxtilə Rəsul Rza ifa edib bu tarda. Tar elə bir musiqi alətidir ki, buna mütləq bir əl dəyməlidir. Yoxsa qurd düşər, çürüyər. Gərək çalınsın. O tərəf rütubət oldugu üçün tarı gətirib bu otaqda saxlayırıq. Əslində qonaqlar gələndə tar o biri otaqda olur. Digər bir otaqda Rəsul Rzanın pianosu da var. Onu da hərdən dilləndiririk. Burda Göyçay musiqi məktəbində Ülvi Vəzirov var, müəllim işləyir, arada çağırıram, pianinoya, tara əl gəzdirir. Qonaqlarımız gələndə və ya adi vaxtlarda bunu təşkil edirik. Mən özüm də tarda ifa edə bilirəm".

Əlisəftər müəllim Rəsul Rzanın bir vaxtlar ifa etdiyi tarında gözəl havalar çalır.

Gülnar Ağayeva isə deyir:

- Mən İncəsənət Universitetini bitirmişəm. Burda nəzarətçiyəm. Ən çox sərgilərdə eksponatlara, invertarlara nəzarət eliyirəm. Onların yerinin dəyişdirilməsinə, korlanmamasına diqqət yetiririk. Baxın, burda Rəsul Rzanın şəxsi əşyaları da var. Məsələn, tüfəngi, tarı, suvenirləri, paltarı, qələmi və sairə. Bunları qorumaq bizim borcumuzdur. Burda işləmək mənimçün böyük fəxrdir. Boş vaxtlarımda Rəsul Rzanın əsərlərini oxuyuram. Şairin "Vəfa" pyesi var, bu yaxında onu təkrar oxudum. Çox gözəldir. Əsər o qədər xoşuma gəldi ki, onu səhnələşdirmişdik.

- Burda çox tədbirlər olur? - Gülnar xanımdan soruşuram.

- Bəli. Çox tədbirlərimiz olur. Bəzən heç gözləmədiyimiz halda qonaqlar gəlir. Bakıda olan digər muzeylərdən də gəlirlər. Maraqlanırlar. Əsasən də Nar bayramlarında və digər tədbirlərdə qonaqlarımız çox gəlir.

-Həyət-bacaya kim baxır?

-Bağbanımız var.

Solmaz xanımın telefonda dediyi sözlərini xatırladım: "Göyçay turist zonası olmadığı üçün buraya, təəssüf ki, turistlər az gəlir. Ancaq Nar bayramlarında gəlirlər".

Çox keçmir ki, muzeyin Baş Fond mühafizəçisi Həmid Hüseynov da söhbətimizə qoşulur. Rəsul Rzanı çox sevdiyini, onunla fəxr etdiyini deyir, şeirlərindən söyləyir. Muzeyin internet saytının olması da çox müsbət haldır. Dünyanın hər yerində yaşayan soydaşlarımız və bütün Türk dünyası sayta daxil olub ev-muzeydə keçirilən tədbirlər barədə məlumat alırlar. Tədbirlərdən çəkilmiş şəkillərlə tanış olurlar.

İşçilərlə birlikdə digər otaqları gəzirəm. Diqqətimi otaqların birində rütubətdən nəm çəkmiş döşəmə cəlb edir. Təəssüflənirəm.

Muzeydə Ənvər Məmmədxanlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Hüseyn Cavid, Əli Kərim və digər görkəmli sənətkarlar haqqında ayrıca guşələr var. Tədbirlərdən çəkilmiş maraqlı şəkillər çox gözəldir. Divardan Rəsul Rzanın iri planda əllərini çənəsinə dayayaraq yanakı baxan şəkli asılıb. Bu şəkli çox sevirəm.

Bu da Rəsul Rzanın pianosu. Pianonun arxa tərəfində Rəsul Rzanın cavanlıq illərinin iki böyük portreti asılıb. Möhtəşəm əsərlərdir. Pianonun üzərində isə sevimli Nigar xanımın şəkli var.

Muzey işçiləri ilə sağollaşıb ayrılıram. Vaxt tapıb Rəsul Rzanın qohumu, 37 il Azərbaycan Dövlət Teleradiosunda çalışmış Almaz Cəfərova ilə də görüşdüm. Almaz xanım çox maraqlı danışdı. Onun dediklərindən kiçik bir parçanı oxuculara çatdırıram:

"Rəsul Rza Göyçaya çox bağlı idi. Ən çox yaz aylarında mayda, iyunda şair dostlarıyla gəlirdi Göyçaya. Bizə də gəlirdilər. Mən uşaq idim. Yadımdadır ki, Sabit Rəhman, Məmməd Rahim, İsmayıl Əfəndiyev vardı, məşhur aktyor, həm də Rəsul Rzanın bacısının əri idi, onlar da gəlirdilər. Onda hamı yığışırdı ətrafına. Səs yayılırdı ki, Rəsul Rza gəlib. Camaat Rəsul Rzanı çox sevirdi, ona hədsiz hörmətlə yanaşırdılar".

Həyatda hər şey nisbidir, keçicidir. Qalan isə xeyirxah əməllərdir. Yazılan əsərlərdir. Və bir də özündən sonra həyat yollarında qoyduğun izlərdir. Bu əməllərə dəyər vermək sonrakı nəsillərin çiyninə düşür. Bu torpaqda, bu diyarda xidməti olan böyük şəxsiyyətlərimizi, ziyalılarımızı baştacı etməyi özümüzə borc bilməliyik!

Şübhəsiz ki, muzeydə Solmaz xanımın da, işçilərin də böyük əməyi var. Bunu qiymətləndirmək lazımdır. Onlar üzərlərinə düşən məsuliyyəti bilirlər və vəzifələrini yerinə yetirirlər. Amma elə şeylər var ki, onlardan asılı deyil.

Rəsul Rza kimi şairlər mənən heç vaxt ölmürlər. Mən Göyçayda olarkən görüşdüyüm ağsaqqal, ağbirçək, hətta cavan nəslin nümayəndələri olan insanlarımız şair haqqında elə sevgiylə danışdılar ki, mən həmin anda şairin yaşadığını, ruhən aramızda olduğunu hiss etdim.

Yolboyu sevimli şairimizin ev-muzeyindəki düşüncələrim, şairin şəxsi əşyalarıyla, şəkilləriylə baş-başa qalmağımı düşündükcə, bu, mənə mənəvi rahatlıq gətirirdi. Yenə gedəcəyəm Göyçaya. Ev-muzeyə. Sevimli şairlə yenidən görüşmək üçün.

Südabə SƏRVİ

525-ci qəzet.- 2017.- 10 fevral.- S.4.