"Xocalının bərpasına qatılmaq istəyirəm"

Onunla xeyli müddət idi ki, görüşüb həm özü, həm də atası barədə danışmağa qərar vermişdim.

Nəhayət görüşümüz alındı. Yaşı 75-i keçsə də çox gümrah görünürdü. Həvəslə atası barədə danışır, arada özünün də fəaliyyəti barədə danışmağı unutmurdu.

Həmsöhbətim Ağdamın Qaradağlı kəndindən tanınmış nəslin nümayəndəsi olan Ehtiram Məmmədovdur. Atası Turab Süleyman oğlu Məmmədov Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adına layiq olunan azsaylı şəxslərdən idi. Uzun illər adıçəkilən inzibati ərazidə formalaşan "Telman" adına kolxozun sədri vəzifəsində çalışaraq rayonda hörmət və nüfuz sahibi olmuşdu...

lll

Ağdamın əmək qəhrəmanları barəsində müəyyən məlumatları toplasam da, nədənsə geniş araşdırma aparmağa tələsmirdim.

Ancaq etiraf etməliyəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə "Əmək" ordeninin təsis edilməsi bu sahəyə diqqətimi xeyli artırdı. Bu günlərdə keçirilən tədbirlərin birində tanış olduğum Ehtiram Məmmədovla söhbətim bu istiqamətdə aparacağım araşdırmalara təkan verdi.

Söhbətimizi Qaradağlı kəndindən başlayıb Bakıda yekunlaşdırdıq. Və bu keşməkeşli, ağrılı-acılı, lakin fəxr duyulası həyat yolunda bir çox məqamlara toxunduq.

Atası Turab kişi 1911-ci ildə Qaradağlı kəndində anadan olmuşdu. Ağdamın komsomol tarixində özünəməxsus yeri var idi. Tiflis Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun nəzdində olan texnikumu bitirmişdi.

İkinci Dünya Müharibəsi illərində Stalinqrad döyüşlərində yaxından iştirak etmişdi. Məhz adıçəkilən istiqamətdə gedən döyüşlərdə ağır yaralanan Turab Məmmədov ordudan təxris olunur və doğma kəndinə qayıdır.

1943-cü ilin sonlarından "Telman" adına kolxoza sədr seçilir. İyirmi il ərzində rəhbərlik etdiyi kolxozu şan-şöhrətin zirvəsinə çatdırır. 1947-ci ildə taxılçılıq sahəsində qazandığı uğurlarına görə, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri N.M.Şvernikin imzasıyla 1948-ci ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi yüksək ada layiq görülür. Məhz həmin il T. Məmmədov hər hektardan 40 sentner taxıl götürə bilmişdi.

Ehtiram müəllim bu arada maraqlı bir məqama da toxunmağı unutmur:

- Dəfələrlə iştirak etdiyi Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisindən atama o dövrün ən müasir velosipedini hədiyyə etmişdilər. Adı da yadımdadı "Proqress". Kənddə məktəbdə oxuduğum illərdə velosipedi sürməyi öyrəndm.

Atam Quzanlı kəndindəki 26 Bakı Komissarları kolxozunun sədri Şəmsəddin Quliyevlə bərk dost idi. Bu dostluq övladlarına da keçmişdi. Məndə onlarla dostluq edir, tez-tez görüşürdüm. Bir gün, velosipedin təzə vaxtıdı, özümündə həvəsim aşıb-daşır. Velosipedlə iki saata Quzanlı kəndinə gəldim. Şəmsəddin kişinin oğlu rəhmətlik Şahlarla və digər dostlarımla görüşüb geri qayıtmağımı heç vaxt unuda bilmirəm.

Məktəb illərində müəllimim Muxtar Allahverdiyevin xoş siması da həmişə diqqətimdə qalıb...

lll

Keçmiş Sovet dövründə fəhlə - kəndli əməyinə yüksək qiymət vermək üçün bir sıra təltiflər təsis edilmişdi. Ötən əsrin 30-cu illərində təsərrüfatla yanaşı və yaradıcılıqda fərqlənən insanlara Əmək Qəhrəmanı fəxri adı verilərdi. Qeyd edim ki, Əmək Qəhrəmanı adı alanlar içərisində Ağdamın Seyidli kəndindən olan tanınmış yazıçımız Süleyman Sani Axundov (1932) və tanınmış aktyor əməkdar artist Murad Muradov da (1933) var idi. Murad Muradov Ağdamın tanınmış siması, əslən Muradbəyli kəndindən olan Ağdam Dövlət Dram Teatrının aparıcı aktyoru Qaflan Muradovun qardaşı idi. Əlavə edim ki, ona da 1940-cı ildə əməkdar artist fəxri adı verilmişdi.

Bu arada qeyd edim ki, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adının əsasnaməsi SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 27 dekabr 1938-ci il tarixli qərarı ilə təsis edilmişdi. Buna qədər olan Əmək Qəhrəmanı adı sosialist respublikalarının Ali Soveti sədrinin imzasıyla verilirdisə, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı respublika rəhbərlərinin təqdimatıyla SSRİ Ali Soveti sədrinin imzasıyla verilirdi. Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adı təsis edildikdən sonra respublikalarda Əmək Qəhrəmanı adının verilməsi dayandırıldı.

Bizim bu istiqamətdə apardığımız araşdırmalardan bəlli olan odur ki, keçmiş SSRİ üzrə ümumilikdə olan 20.605 nəfər Sosialist Əməyi Qəhrəmanının arasında iyirmi beş Ağdam sakininin adı var. Qəhrəmanların beşi Qaradağlı və Mahrızlı, üçü Zəngişalı və Kəngərli, ikisi Mərzili kəndindən idi. Qəhrəmanlar arasında Alıbəyli, İsmayılbəyli, Quzanlı, Mürəşelli və Pərioğlular kəndinin sakinləri də vardır. Qəhrəmanlarımızın ikisi Ağdam rayonunda göstərdiyi şücaətə görə təltif edilsələr də, onların biri Zəngəzurda, digəri Füzulinin Qacar kəndində anadan olmuşdu.

Haqqında söhbət açdığım Turab Məmmədov Qaradağlı kəndinin beş qəhrəmanından biri olub. Başqa bir maraqlı məqam ondadır, Turab kişinin dayısı oğlanları Məmməd və Muxtar Məmmədov qardaşları da Sosialist Əməyi Qəhrəmanı idilər.

Yenə Ehtiram müəllimlə söhbətə qayıdıram.

lll

Bakıda texnikumu bitirən Ehtiram Məmmədov sıravi fəhləlikdən nazir müavini səviyyəsinədək yüksəlib. Əmək fəaliyyətinə Bakı Baş Tikinti İdarəsinin 2 nömrəli Dəmir Beton Məmulatı zavodunda fəhlə kimi başlayıb. 1962-ci ildə istehsalatdan ayrılmadan Azərbaycan Politexnik İnstitutuna daxil olub və 1968-ci ildə oranı bitirib, dəmiryol tikintisi üzrə inşaatçı mühəndis ixtisasına yiyələnib.

1985-ci ildə Mənzil Kommunal Təsərrüfatı nazirinin müavini vəzifəsinə təyin edilib. On altı il, nazirlik ləğv edilənədək, bu vəzifədə çalışan E.Məmmədov fəaliyyəti dövrü atası Turab kişi kimi öz təmizliyini, habelə vətəninə, dövlətinə sədaqət hissini unutmayıb. Həyatının ən maraqlı və məsuliyyətli dövrü Xocalı şəhərində keçib.

- 1988-ci ilin fevralından başlanan Qarabağ hadisələri zamanı mən xüsusi komissiyanın üzvü kimi Xocalı şəhərində üç ilə yaxın çalışmışam. Çalışdığım nazirliyə Xocalı şəhərində üçmərtəbəli müasir mehmanxananın və şəhər hamamının tikintisi həvalə edilmişdi. Az müddət ərzində üzərimizə düşən vəzifəni yerinə yetirə bildik. Məhz mehmanxananın akt zalında Qarabag üzrə yaradılmış xüsusi komissiyanın üzvləri vətəndaşları qəbul edir, problemlərini dinləyir və həlli istiqamətində addımlar atırdı. Bundan əvvəl isə Xocalı çayının sağ sahilində geniş sahədə məhsəti türkləri üçün qəsəbə salınmışdı. Xocalı rayonuna aid kəndlərdə qısa müddət ərzində bir sıra sosial obyektlərin inşasını başa çatdırdıq.

Xocalıdan üzü Meşəli kəndinə kimi olan ərazilər gözəlliyi ilə adamı valeh edirdi. Saysız-hesabsız bulaqlar, rəngarəng meşə massivləri və s. İlk dəfə bu ərazilərə gələnlər buradan qayıtmaq istəmirdi...

Bu gün 1990-cı illərə qayıtsaq, o illərdə idarəetmədə ciddi səhvlərin olduğunu görmək olar.

İndi düşünürəm ki, 1990-cı illərdə sosial obyektlərdən çox ərazilərdə azərbaycanlı əhalisinin müdafiəsini lazımi səviyyədə təşkil etməklə, düşməni beşikdə boğmaq lazım idi. Bizim rəhbərlər isə yanlışlığa yol verdi.

Beləliklə, daşı tərəziyə düz qoya bilmədik. Nəticədə xalqımızın başına bu qədər faciələr gəldi.

Sözsüz ki, hər birimiz günahkarıq...

Deyərdim ki, 50 illik əmək fəaliyyətimin Xocalı dövrünü ömrümün qızıl dövrü adlandırardım. Öz təcrübəmi bu gün işğal altında olan ərazilərin bərpasında paylaşmaq istərdim. Bu gün əsas niyyətim Xocalının bərpasında yaxından iştirak etməkdir. Bəlkə də məni yaşadan elə bu istəkdir.

lll

Bu gün işğal altında olan ərazilərimizdə rəqəmlərlə ifadə olunmayacaq qədər itirdiklərimiz var. Maddi- mədəni irsimizi təbliğ etməklə sanki biz onu gənc nəslə çatdırır və yaşadırıq. Biz bu gün şəhidlərimiz haqqında, Milli Qəhrəmanlarımız haqqında çox danışırıq. Və danışmağa borcluyuq.

Ancaq o ərazilərin yetişdirdiyi, daim xalq arasında olan və statuslarına görə, xalqının problemlərinin həllində yaxından iştirak edən əmək qəhrəmanlarımız da var. Biz bu qəhrəmanlarımızı da təbliğ etməklə xalqımızın ən böyük dəyərlərini yaşatmış oluruq...

Bəli, daha bir ağdamlıyla söhbətə yekun vururam. Hər birimizin arzu və istəyi birdir: o yerlərə qayıtmaq, bərpasında yaxından iştirak etmək, ən əsası səhvlərimizdən nəticə çıxarmaq...

İnanmıram ki, o yerlərə qayıdandan sonra biz belə səhvlərə bir daha yol verək.

Vüqar TOFİQLİ

525-ci qəzet.- 2017.- 14 fevral.- S.8.