“... Axı mən niyə sağ
qaldım?..”
“KİTABIM ÇAP OLUNANDAN SONRA HƏM BU SUALA CAVAB, HƏM DƏ BİR QƏDƏR MƏNƏVİ RAHATLIQ TAPMIŞAM” YENİCƏ NƏŞR OLUNMUŞ “KOD ADI: “REY” KİTABININ MÜƏLLİFİ REY KƏRİMOĞLU İLƏ SÖHBƏT
Tanınmış jurnalist, ikinci qrup Qarabağ qazisi Rey Kərimoğlunun bu günlərdə “Kod adı: “REY” kitabı işıq üzü görüb.
Kitabda müəllifin, əsasən, 1991-1992-ci illər
Qarabağ müharibəsində gördükləri,
yaşadıqları öz əksini tapıb. Bu münasibətlə
görüşüb söhbətləşdiyim Rey Kərimoğlunun
danışdıqları, istər-istəməz, məni
heç zaman görmədiyim, həsrətinin yaşı
yaşımdan böyük olan Qarabağa, 1990-cı illərin
ağır döyüşlərinə, qəhrəman
oğullarımızın düşmənlə
çarpışdıqları o qanlı savaş
çağlarına apardı.
Söhbətimiz əsnasında onun danışmağa
necə çətinlik çəkdiyini, hər dəfə
xatırlamağa məcbur olduqca gözlərinin dərinində
ağrıların, əzabların baş
qaldırdığını görürdüm. Hətta bir neçə dəfə
o ağrının altında əzildiyimi hiss edib onu daha da
çox incitməmək üçün söhbəti
yarımçıq kəsmək istəsəm də, jurnalist
marağım buna mane oldu.
Mənə
bir cəhət xüsusən maraqlı idi: adicə söhbət
əsnasında xatırladığı o hadisələrdən
əzab duyan insan bunları necə qələmə alıb? Hansı əzablar bahasına yaranıb bu kitab?
Söhbətimizə Rey Kərimoğlunun silahdan qələmə,
səngərdən yazı masasına uzanan yolu ilə
başladıq:
“Əslində,
silahı qoyub qələmi götürmək necə baş verdi, bunu heç özüm də bilmədim.
Müharibədən sonra rayonlarımız
işğal olundu, yaralı idim, əlillərin, şəhid
ailələrinin problemləri bizi daha da çox
ağrıdırdı. Həmin dövrdə
jurnalistlər müsahibə alırdı, müharibə ilə,
xatirələrimizlə bağlı
danışdırırdılar. Ancaq
görürdüm ki, hər şeyi biz istəyən və
bizim yaşadığımız kimi yazıb çatdıra
bilmirlər. Buna görə də məcbur
olub bu məsələlər barədə özüm
yazmağa başladım. Beləcə gəldim
çıxdım mediaya. Əvvəlcə “Zaman-Azərbaycan”
qəzetində, sonra “Əlillər”, “Şərq”, “Vətəndaş
həmrəyliyi”, “Bizim yol”, “Milli yol”, “Yeni Müsavat” qəzetlərində
çalışdım. Üç il
öncə də “Qaziler.az” saytını yaratdıq. Müharibənin və jurnalistikanın hərəsinin
öz çətinlikləri var.
İlk kitabımı mənə travmalar
yaşatmış hadisələrə həsr etmək çətin
oldu. Çünki kitaba qədər “Lent.az” saytında “Kəşfiyyatçının
xatirələri” layihəsində bu yazıların bir qismi
getmişdi. Ən çox çətinliyi
onda yaşamışdım. O döyüşlər, əməliyyatlar,
dostlarımızın yaralanmağı, şəhid
olmağı - bütün bu ağrı-acıları yenidən
yaşayırdım. Ancaq yazıları yaza-yaza
o gənclərin başına gətirilmiş hadisələri
fikirləşəndə hardasa ürəyim rahat olurdu ki, nə
yaxşı bunu yazdım. Mən
müharibədə iki dəfə minaya düşüb
yaralanmışam. Həmişə
öz-özümə sual verirəm ki, axı mən niyə
sağ qaldım? Kitabım çap
olunandan sonra həm bu suala cavab, həm də bir qədər mənəvi
rahatlıq tapmışam, çünki müharibədə həlak
olmuş 18-19 yaşlı nakam oğulların xatirəsini bu
kitabla əbədiləşdirə bildim.
Əslində, kitaba görə elə bir həyəcan
yaşamadım. Mən həyəcanı o vaxt ilk yazılarım
çap olunarkən yaşamışdım. Xatirələrimin yazılmasına səbəbkar
Vüsalə Mahirqızı olub. Yazıların
altında e-mail ünvanımız da yazılırdı. Elə ilk yazıdan mənə məktublar gəlməyə
başlamışdı. İngiltərədən,
Amerikadan, Rusiyadan və başqa ölkələrdən oxucu məktubları
gəlirdi. Nə həyəcan
yaşamışdımsa, onda yaşamışdım. “APA Holdinq”in çap etdirdiyi kitabın əsas
çətinliyi də, həyəcanı da redaktor Səhər
Əhmədə düşdü.
“Bu
yazılar ədəbiyyatçılar üçün
xammaldır”
“Mən 1991-ci ildə Milli Qəhrəman Şirin Mirzəyevin
başçılığı ilə yaradılan 836
saylı Ağdam Ərazi Əlahiddə
Özünümüdafiə batalyonunda
döyüşmüşəm. Əvvəllər
orada əsgərdim, sonra Şirin Mirzəyev məni kəşfiyyat
dəstəsinə göndərdi, ordudan tərxis olunana qədər
kəşfiyyatçı olmuşam. Kod
adı bizim kəşfiyyat dəstəsinin rabitə
cihazlarında çağırış adları idi.
Əlabbas İsgəndərov “Dağlı”, Həsən Mehdiyev “Çalpapaq Kərəm”, Rafiq Kərimov “Sanços” kimi kod
adları ilə çağırılırdılar. Mənim heç bir kod adım yox idi, mənə elə
Rey deyirdilər. Kitabın adını isə “Kod adı” olaraq,
dostumuz Mirəli var, o təklif etdi. Ancaq
konkret öz adımla olmasını da Qabil Abbasoğlu bəyəndi
və bu cür qalmağını məsləhət
gördü.
Kitabda sənədli-publisistik yazılar yer alıb. Ancaq ilk dəfə
sizə etiraf edirəm ki, hazırda elə müharibə
mövzusunda bir hekayə üzərində işləyirəm.
İlkin variant hazırdır, sadəcə
redaktəsi qalıb. Bu kitabdakılar isə,
publisistik yazılar olsa da, düşünürəm ki,
yazıçı yazmaq istəsə, belə mənim kimi yaza
bilməyəcək. Bu yazılar ədəbiyyatçılar
üçün xammaldır. İstənilən
yazıçı bu materialları buradan götürüb bədii
əsər kimi işləyə bilər. Mənim
heç zaman ədəbiyyata iddiam olmayıb. Ancaq jurnalist olaraq, illərdir yazıram. Ola da bilər ki, nə zamansa, hekayə, povest, roman
kimi yenidən işlənilsin. “Kod adı: “REY” xatirələr
əsasında yazılmış publisistik-bədii əsərdir.
İstər Azərbaycan, istərsə də
dünya ədəbiyyatında xatirələr əsasında
yazılmış kifayət qədər əsərlər
var. Bundan sonra mənim kitab yazmaq fikrim yoxdur, ancaq əgər
olacaqsa, buraya daxil etmədiyim bir sıra xatirələr var ki,
onları yazacağam.
Bizim kəndimizdə
Zakir adlı bir nəfər vardı, belə deyim, birtəhər,
qəribə adam idi. Onunla
bağlı bir essem var. Həmin esseni buraya salmamışam.
Çünki mən ona nə “dəli” deyə
bilirəm, nə də “ruhi xəstə”. Ağdamın
dəlisi də, sağlamı da, xəstəsi də o çətin
zamanlarda vətən üçün, torpaq üçün,
xalq üçün əldə silah sona qədər
döyüşdü. Ondan başqa, bizim kənddə
Saray adında kimsəsiz bir qadın var idi. Onun haqqında olan yazım da bu kitabda yoxdur. Ancaq sonradan peşman oldum, gərək onu da kitaba
daxil edəydim”.
“Bunlar mənim
öz yaşadıqlarımdır, yəni şahidin dilindəndir”
Bu zamana qədər Qarabağ həqiqətlərindən
yazılan kitablar var. Məsələn, İbrahim
İbadoğlunun 1995-ci ildə yazdığı “Sərkərdə”,
Mustafa Çəmənlinin “Fred ömrü”, Vüsalə Məmmədovanın
“Cəhənnəmdə böyük çığırtı”
və başqaları. Bunlar kifayət qədər ciddi ədəbiyyat
nümunələridir. Ancaq mənim
yazdıqlarım fərqlidir. Çünki
bunlar mənim öz yaşadıqlarımdır, yəni
şahidin dilindəndir. Həmçinin, burada Azərbaycan
ordusunun yaranması prosesi var. Burada yer alan
hadisələrin çox böyük əksəriyyəti mənim
şahidi olduğum, bir neçəsi isə
inandığımız insanların başına gələn
və ya gördüyü hadisələrdir. Bu
baxımdan mənim kitabım ilklərdəndir. Bunlar yazılmalıdır. Mən
həmkarlarımı, yazıçıları bunları
yazmağa çağırıram. Çünki
gələcək nəsil də bu həqiqətləri bilməlidir.
“Çox
istərdim ki, ədəbiyyat müharibəyə qalib gəlsin”
Bu məqamda söhbətimiz məcrasını dəyişib
kitab səhifələrindən həyatın özünə
doğru yol alır. Artıq qarşımda kitab müəllifi
deyil, ömrünün ən gözəl illərini, sağlamlığını
vətəninin, xalqının azadlığına həsr
etmiş, bizim kitablardan oxuyub, ekranlarda gördüyümüz
dəhşətləri öz gözləri ilə
görüb yaşamış Qarabağ qazisi əyləşmişdi.
Maraqlıdır, bir əlinə barıt qoxusu,
digərinə mürəkkəbin izləri hopan Rey Kərimoğlu
ədəbiyyatın müharibəni bitirəcək gücdə
olduğuna inanır?
“Yəqin ki, yox. Çünki Tolstoyun “Hərb və sülh”, Heminqueyin
“Əlvida, silah”, Remarkın “Qərb cəbhəsində
sakitlikdir” kimi əsərləri belə, müharibəyə
qalib gələ bilmədisə, demək, ədəbiyyat
heç zaman müharibəyə qalib gələ bilməyəcək.
Ancaq ədəbiyyat insanların şüurunda,
düşüncəsində müharibənin dəhşətli,
pis olduğu fikrini yarada bilər. Ən
yaxşı halda insanların düşüncələrini dəyişər.
Müharibədə dövlətlərin, millətlərin
maraqları var, siyasi oyunlar var. Buna görə də çox
çətin məsələdir. Buna
baxmayaraq, mən yenə də çox istərdim ki, ədəbiyyat
müharibəyə qalib gəlsin.
Mən çox qəddar, soyuqqanlı, aqressiv insanam, hərçənd ağlamıram. Ancaq döyüş yoldaşım Sənanın, Əlabbasın ölümünü, Maarifin sevdiyi qızın 7-8 cəsəd içərisindən onu tanımasını və bir neçə bu cür ağrılı məqamları yazanda göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. Yazıb bitirəndən sonra isə bir rahatlıq yarandı məndə ki, nə yaxşı yazdım. Mən həmin döyüş yoldaşlarımın, bütün şəhidlərimizin qarşısında baş əyirəm”.
“Kimsə düşünməsin ki, erməni Qarabağla kifayətlənəcək...”
“Son zamanlar humanistlik adı altında düşmənlə barışığa gəlmək məsələləri bəziləri tərəfindən ara-sıra gündəmə gətirilir. Dünyada mümkün olmayan şey yoxdur. Bu məsələdə isə iki istiqamət var. Bir tərəfdən barışıq istəyənlər hadisəyə duyğuları ilə, analıq, doğmalıq hissləri ilə yanaşırlar ki, niyə mənim oğlum gedib ölməlidir. Bu, bir vətəndaş, ana, ata narahatçılığıdır. Bir də bizim mübarizə ruhumuzu, döyüş əzmimizi sarsıtmaq üçün müəyyən dövlətlərin siyasi iradəsinin ifadəsi olaraq bunu dilə gətirənlər də var. Mən birinciləri başa düşürəm, hardasa, haqq qazandırıram. Ancaq ikinciləri yox. Onlar özləri də bilmədən düşmənə işləyirlər. Onlar elə bilir ki, humanizm cəhətdən belə çıxış edirlər, halbuki özləri də bilmədən müəyyən dövlətlərin maraqlarına xidmət edirlər. Bunun özü çox pis haldır. Ancaq mən deyərdim ki, bunların heç biri narahat olmasın. Çünki əgər müharibə olarsa, bunu 17-18 yaşlı uşaqlar deyil, ömrünü, gününü orduya həsr etmiş zabitlər, əsgərlər həll edəcəklər. Bizim peşəkar ordumuz, əsgər, zabit və gizirlərimiz müharibənin taleyini həll etmə iqtidarındadırlar və həll edəcəklər də. Məsələn, aprel hadisələrində şəhid olmuş Vüqar Yusifov, Murad Mirzəyev, Raqif Orucov və başqaları peşəkar hərbçilər idilər. Onların həyat yoldaşları da bu faciəni mərdliklə, təmkinlə qarşıladılar. Çünki hərbçi yoldaşı kiminlə ailə qurduğunu, onları hansı təhlükələrin gözlədiyini çox yaxşı bilir. Digər tərəfdən isə bizim torpaqlarımız işğal olunub və işğalçı xoşluqla qaytarmaq istəmir. Bizim müharibədən başqa yolumuz yoxdur. Kimsə düşünməsin ki, erməni Qarabağla kifayətlənəcək. Yox, illər keçəndən sonra onlar başqa torpaqlara da iddiaçı olacaq, daha da irəliləmək istəyəcəklər. Ona görə də biz zamanında torpaqlarımızı azad etməliyik.
Müharibə göstərdi ki, insanlıq çox vacib amildir. Müharibə insanlığın qatilidir. Ən vacib qənaətim isə odur ki, sən torpağını mütləq müdafiə etməlisən. Biz də zamanında öz yaşadığımız kəndi, dövlətimizi, ailəmizi qorumuşuq. Vətəni qorumaq lazımdır. Əgər sən oturduğun yerdə yad birisi evinə soxulub evini talayır, namusuna təcavüz edir, ailəni gözünün qarşısında öldürürsə, nə etməlisən?! Tək yol əlinə silah alıb müdafiə olunmaq, təcavüzkarı qovmaqdır”.
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet 2017.- 29 iyul.- S.16.