Varlığın Eşq iksiri ilə tapdığı yollar

MİSTİK YAZAR KÖVSƏR YAŞILDAŞLA AYİŞƏ NƏBİNİN İKİNCİ SÖHBƏTİ

Sual: Mir Həmzə Nigarini araşdırarkən belə qənaətə vardım ki, Yol sevgidən başlayıb Eşqdə bitir. Bu Sevgi ilə Eşq arasında nə fırtınalar, nə çalxantılar olur, bilirəm. Bir uşaq böyüyüb yetişkin olduğu kimi, sevgi də böyüyüb Eşq olur. Eşq varlığın çıxış nöqtəsidirmı? Sevgidən Eşqə gedən yolu necə təsvir edə bilərsiniz?

Kövsər Yaşıldaş: Eşqin ən gözəl tərifini Həllac-ı Mənsurda gördüm. Həllac-ı Mənsur Eşqə "iksirdir" tərifini verir. Tanrıdan İlk qopuş anı gerçəkləşmədən, varlıqlar "iksiri" içər, kainatın hər bucağına dağılır, yayılırlar. Bu iksirin ümumi adı "Eşq"dir.

"Eşq iksirindən içən varlıqlar, sonsuz qopuşlarla yayılırlar aləmlərə”. Eşq iksiri, Mənsur Şərabı olaraq da bilinir.

Eşq iksiri, varlıqların bütün bağlantılarını qoparır. Çatdıqları hər yerdə, yollarını tapması üçün gizli bir rəhbərdir. Varlıqlar "Unutma kainatında" geriyə dönüş yollarını ancaq Eşq ilə tapır.

Sualınızda bəhs etdiyiniz kimi, Eşq "varlığın" çıxış nöqtəsidir. Eşq varlığın, yolunu tapmasında rəhbərdir. Eyni zamanda, geriyə dönüş yolunun da rəhbəridir. Bax, bu Sevənin etdiyi və Tanrısal Məkandan qopmadan öncə içirdiyi, gizli bir iksir olan Eşq ilə varlıqlar, şəkillər kainatında gəlişimlərini davam etdirirlər.

Allahın gizli bir adı kimidir Sevgi. Çünki Həqiqətdə Sevən Allahdır. Allahdan başqa Sevən ola bilirmi? O ən Uca Sevən və Sevgilidir. Seviləndən qopan varlıqlar Eşq ilə yollarını tapırlar. Eşq ilə Sevgiliyə geri dönürlər. Eşqin hər anına rəhbərlik etdiyi Varlıqsal Dönüşümün (ekzistensial çevrilmə) ustadı Sevgidir.

Ayişə Nəbi: Eşq varlığın çıxış nöqtəsidir. Bu çıxış yaranış və ölümdür. Yaranış kimi Ölüm də bir sevgidir. İnsan dünyaya düşdüyü və Əbədilik yaddaşını itirdiyi andan bir həsrət hissi yaşar, nə olduğunu bilməz, anlamaz, eləcə içində bəlirsiz, şəkilsiz və adsız bir hiss onunla birgə ömür sürər. Zaman-zaman bu hiss üzə çıxar, ad alır, bəzən də dərinliklərə gömülüb ovar varlığını ən həssaslığından. Adını bilmədiyin o hiss Əbədiyə olan sevgidir,Tama olan həsrətin yanğısıdır, bunu hiss edincə onu aramağa başlarsan və Yola düşərsən. Bu yol səni tutmaz, dar gələr daşarsan. Sevgin get-gedə rəngini dəyişər. O tündləşdikcə sən dibə enərsən. O dib göylərin, kainatın xəyalımızın çatmadığı bir nöqtəsidir, mərkəzi, nüvəsidir. Və o nüvə sənin qəlbinin orta yerindədir. Sevgin Eşqə çevriləndə o qəlbində orta yerdəki ilə kainatın nüvəsindəki eyni olur bir olur. Sənin nəfəsin Tanrının nəfəsi ilə ahəngdar olur. Kainata sığmazkən balaca nöqtəyə sığırsan. Nəsimidəki məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam kimi. Bir ocağın alovunu, odunu balaca bir qorun içinə sığışdırarsan.

Ovcunu aç, zamanın içində gözünü qamaşdıran bir şeyi ovcuna qoy bax, bütün varlığı əks etdirir, bütün varlığı onda görürsənsə, bu sənin Eşqindir. Sevgi ovcuna qonmaq istəyən o sirli anlayışdırsa, Eşq artıq onun yetişmiş, ovcuna qonub səni rənginə boyadığı formasıdır, Sevginin Eşqə keçməsi rənglərin bir-birinə qarışıb yenidən ayrılması və ona nurun qatışmasıdır, Allahı özündə, özünü Allahda görməyindir.

Sual: "Özünü bilən Rəbbini bilər". Lakin bu günün insanı maddi olana, dünyaya elə bir gömülmüş ki, nə özünü bilir, nə Rəbbini. İnsanı gömüldüyü yerdən necə özünə qaytara bilərik?

Kövsər Yaşıldaş: Əvvəlki sualda "Unutma kainatı"nın tərifi verdik. Varlıqlar, Şəkillər-formalar kainatı olaraq bilinən Lövh-i Məhfuzda özlərini unudaraq yol gedərlər. Unutma, həm Tanrısal bir gərəklilik-ehtiyacdır, həm də onların dünyasal yerlərə uyğunlaşmaları üçün önəmlidir. Unutduqlarını xatırlayacaq olan Varlıqlardır. Tanrısal Məkanda sonsuz Xatırlayan və Bilənlərdir. Mühüm olan Dünyasal yerlərdə də bu xatırlamanı layiq olduğu kimi həyata keçirmələridir.

Eşq İksiri içmək üçün bir su deyildir. Bu, sadəcə anlamamıza yardım etmək üçün bir tanıtmadır. Qudsal Qur'an-ı Kərim Əraf surəsi 172-ci ayətdə, Eşq İksirindən belə bəhs edər ki, bu hələ öz-əsl Vətənindən qopuş gerçəkləşmədən öncə verilən sualdır: "Mən Rəbbiniz deyiləmmi?" Dilləri və bədənləri olmayan varlıqların verdiyi cavab çox maraqlıdır: "Bəli, Rəbbimizsən".

Bəli sözü, dilsiz və sözsüz bir ünsiyyət olan Eşq İksirinin özüdür. Hələ Şəkillər Dünyasında doğulmamış varlıqlar ilahi anlaşma və sözləşmələri ilə Rəblərinin kim olduğunu bilirlər. Fəqət doğulduqdan sonra, Verdikləri Sözdən çox uzaq bir həyat yaşarlar.

Maddənin Cazibəsi elə güclüdür ki, o möhtəşəm bir çəkim sahəsi yaradır. Həbs edər, əhatə edər, qabsayar və unutdurar. Buna görə də Unutma Dünyasıdır bu dünya. Özünün bədəndən ibarət olduğu fikir yanlışına qapılar. Və nə qədər bu yanılma ilə yoluna davam edəcəkdir, kim bilir?

İnsanı gömüldüyü yerdən necə özünə qaytara bilərik, deyə soruşdunuz. Buna verə biləcəyim ən yaxşı cavab budur: BİZ anlayışı ilə. Biz bir anlayışdır. Bunun başa düşülməsi də Bizlik anlayışını meydana gətirir. Bu Qudsal Qur'an-i Kərimdə gizli bir işarət kimidir. "Rəbbiniz" deyə çoxluğa səsləniş və ardından "Rəbbimiz" olaraq çoxuluğun verdiyi cavabdır. Beləliklə də, İnsanı gömüldüyü yerdən özünə qaytara biləcək tək çıxış nöqtəsi "Biz"lik anlayışıdır. Bizlik anlayışı, bir şüur yüksəlməsidir. Həqiqətən də, insan qollarını açaraq 7 milyard insanı qucaqlayammaz. Lakin bilincin-şüurun sərhədlərini aşaraq bütün kainatı sarmalaya bilər. Bax, bu "Biz"lik anlayışı, insanı gömüldüyü yerdən çıxarıb özünə qaytara bilər. "Bəli, Rəbbimizsən" deyərkən tək başına və yalnız deyildi. Bizlik anlayışının ən üst səviyyəsindəydi. Özgür bir şüurdaydı. Fəqət dünyada tək başına və yalnızdır. O halda, dünyada ikən də bunu yenə Bizlik anlayışına çatdığında anlayacaqdır.

Ayişə Nəbi: Maddi dünyaya qapılınca maddiyyat asan və gözəl görünən bütün parlaqlığıyla gözlərini elə tutur ki, həqiqəti, əsl olanı elə bu parlaqlıq sanır, bu parıltının günəşin əks olunan işığı olduğunu unudur, ya da heç bilmir və günəşi görmür. Eləcə də insan özündəki maddi bədəni görür, onu diri tutan, içində nəfəsini aparıb gətirən o qüvvəni fərq edə bilmir. Odur ki, insan öz içinə baxan daxili gözünü açmasa, nə özünü biləcək, nə Rəbbini. Özünü kiçik, ölümlü, dar və sonlu görməyib, böyük bir dünya olduğunu qavrayanda, Allah öz qatından pərdələri aralayacaq və onun ziyasında zərrənin və Tamın sirri açılacaq, Zərrə ilə Tam arasındakı ilahi cazibənin çənbərində yerini təin edə biləcək. Axı, özü Rəbbinin zərrəsidir.

Dərya da sudur, bir damla da sudur. Damla dəryadan ayrılınca quruyur. Rəbbini özündən kənarda aradıqca yanılacaq. İnsanı gömüldüyü maddiyyatın içindən Rəbbinin sevgisi ilə yenə də özü qurtaracaq. "Rəbbinə dön" (Fatır 89/28). Su havada qalmaz, ya göyə çıxıb bulud olacaq, ya yerə enib torpaq. Tarazlıq təmin olunacaq.

Sual: "Hansı dəniz dalğasından Hansı dağ qayasından əskidir?"

Bu iki misranı dilə gətirə bilmək üçün dalğanın neçə qatını bilməli, dənizin neçə mərtəbəsini anlamalı, zərrənin içindəki neçə kainatı görə bilməli insan? Heç bir şeyin dəyişmədiyi, eyni zamanda hər şeyin daim dəyişim içində olduğu bir yaşamda, həyatda anlamaq nə qədər çətinsə, anlamamaq da o qədər çətindir. Bu iki misra mənə çox təsir etdi, bəs sizdə oyandırdığı duyğular nələrdir?

Kövsər Yaşıldaş: Ayişə xanım, verdiyiniz sualların titrəşimi məni, mənim belə bilmədiyim cavabları əldə etməyə yetəcək qüvvətdədir. Bəhs etdiyiniz misradan təsirlənməmək mümkündürmü? Dərin dünyama işıq tutan və yolumu aydınlatmama səbəb olan bu cümlələr nə gözəldir.

Bilimin də qəbul etdiyi bir cümlə "hansı dəniz dalğasından, hansı dağ qayasından əskidir" sözü. Ustad bunu içsəl bir anlatım dili ilə söyləmiş. Bilim də bunu isbatlayırmış kimi dəlillərlə ortaya qoymuşdur.

Kainat ilk yaradıldığından bəri atomların yaşı dəyişməzdir. İşin maraqlı yanı odur ki, sayları da dəyişməzdir. Kainatda hər saniyə yeni ulduzlar doğur, yeni ulduzlar sönür. Yeni qalaksiyalar meydana gəlir, planetlər bir-biri ilə toqquşub yox olur. Fəqət kainatdakı atomların Yaşı və Sayı daima sabitdir, azalmır, artmır.

Bu o deməkdir ki, sizin də bəhs etdiyiniz kimi, Öz (Mahiyyət) və Həqiqət dəyişməz. Heç bir şeyin dəyişmədiyi, eyni zamanda hər şeyin daima dəyişim içində olduğu bir kainatda yaşamağa davam edirik.

Modern zamanda, "dəyişim" sözünü səhv anlayırıq. Buna görə də bu bilincimizə əksik bir anlayış olaraq əks edir. Dəyişim, buqələmun kimi rəngdən rəngə girmək, xamır kimi şəkildən şəkilə bürünmək deyildir. Bir və Bütün olan varlığın, anlayışında vardığı önəmli duraqlardır. Bu duraqlar təsəvvüfdə "nəfəs" olaraq bilinir. Hər duraqda varlıqların qavrayışı bir üst mərhələyə sıçrayar. Daha doğrusu, sıçramalıdır. Fəqət, hər sıçramada əldə etdiyi qavrama, bir öncəki qavrayışdan heç də yeni deyildir. Bir öncəki qavrayışlar da köhnə deyildir.

Qavrayış bir bütündür. Qavrayış halqası genişləməz,əksinə içə doğru daralar və Özə-Əsl nöqtəyə çatar. Bu bir anda ola biləcək bir hal deyil. Bəlkə milyonlarla il keçə bilər. Burada da zamanın nə qədər izafi olduğu ortaya çıxar. Qısaca, zaman da sayısal-rəqəmli bir dəyər deyil, qavramsal bir ölçüdür.

Əski və yeni, dəyişmək və dəyişim qavramları, insan zehninin anlaya biləcəyi şəklə bürünür. Hər insanın zehnində bu qavramlar fərqlidir.

Orijinal atomlar dəyişməz, fəqət bir yerə toplandığında bir dəyişmə meydana gətirdikləri kimi orijinal qavramlar da dəyişməz, fəqət bir yerə topandığında bir dəyişim meydana gətirir.

Qutsal Qur'an-i Kərimdə, İnşikak surəsi 19-cu ayətdə işarət edildiyi kimi, "haldan hala keçmək" və Tin surəsi 5-ci ayətdə işarət edildiyi kimi "Səfillərin ən səfilinə geri gətirdik" qavramları İnsanın Orijinal quruluşunun və Həqiqətinin dəyişməz olduğunu vurğulamaqla, həm də dünya mühitində bir dəyişmədə olduğunu ən gözəl şəkildə xatırladan ayətlərdir.

Qısaca, İnsanın dünya ortamında görümü, Özündən, Həqiqətindən yeni deyildir. Öz Həqiqəti də, dünyasal bədənindən əski deyildir. İnsan qavramı bir bütündür. Mərhələ-mərhələ aşağıların aşağısına qaranlıqlara geri gətirilsə də, səfillərin ən səfilinə, haldan hala da bürünsə də, Özü dəyişməz, eyni zamanda da bir dəyişimdə olduğu gerçəyini də göstərər.

Ayişə Nəbi: Dənizlə dalğanın, qayayla dağın eyniliyi və fərqliliyi. Maraqlıdır, həm də insanı çox fərqli yerlərə aparır bu misralar. Düşündükcə elə bir dərinliyə enirsən ki, oradan çıxa bilməmək qorxusu baş qaldırır. Bu misraları doğrudan da anlamaq da, anlamamaq da çətindir. Anladıqca dağ layları kimi ruhunun qatları, varlığının zərrələri açılır, ağlına sığmayan,duyduğun zaman vücudunun tab gətirə bilmədiyi hal yaşanır. Hz. Musa Turda titrər kimi titrəyirsən.

Sözün bu düzümdəki səslərinin titrəşim tezliyi sənin ən ultra duyğunun titrəşiminə bir sehr qatır. Üfüqlərdən ötədə qatlar, mərtəbələr yarpaq-yarpaq açılırkən sənə bir ilham enir, zərrə ilə tam eyniləşir, zərrənin içində özünü tapırsan və möhtəşəm bir varlıq olduğunu, bu möhtəşəmliyin bir də fərqli yük daşıdığını fəhm edirsən. Burda ağıl və bilgi çəkilib kənarda dursun. Ey ağıl, ey bilgi, buralar sənin oylağın deyil. Burada istedad oyanır, fəhm və sezgi dövrəyə girir, nəfsin mərtəbələri artıq səndən çox uzaqdadır. Ey Ərəbi, ey Həllac, gördüyünü görsəm, Tura nə hacət, mən paralanaram, dənizi dalğasından, dağı qayasından ayıran dəyişim və dəyişməzlik, hər an bir birindən çox fərqli, həm həm də eyni. Zərrədə hər ikisi bir anda, bir arada yaşanır. Yalın gözlər görməz. Ağac diridir, canlıdır, ağac hər an ağacdır, ağaclığı dəyişməzdir. Amma həm də hər an heç dayanmadan dəyişir, ağac rəngdir, səsdir,daddır, oddur, torpaqdır və s.

Su... Ağacda, insan bədənində, havada, odda hər yerdə su var. Amma görmürük. Ağlımıza gələrmi ki, odun içində su var. Su içdiyimiz zaman da sudur, odun içində olanda da, torpağın, qanın, ətin, ağacın içində olanda da sudur. Varlığını müxtəlif cür üzə çıxarsa da, suyun su tərkibi dəyişmir,atomu, molekulu dəyişmir. Dəyişən şəkillərdir, mahiyyət dəyişmir.

Sual: "Hər canlıdakı könül quşu Hu-nun quşunun əksetməsidir. Tən qəfəsinə həbs olan quş uçmaq istər, Huya qovuşmaq istər" ("Ənəl haq"dan). Fəqət uçammaz. Boğular öz içində. Nə uçmaq istəyi tükənməz, nə içindən qopup da uçammaz. İnsanın içinə çökən əbədi hüzn, əbədi kədər buradan qaynaqlana bilərmi? Sizcə insanın içindəki əbədi kədər nədir?

Kövsər Yaşıldaş: Əbədi kədər. Çox gözəl bir ifadədir. Bunu ancaq kiçik vətənindən hicrət edip başqa torpaqlarda yaşayanların qabaca anlaya biləcəyini deyə bilərəm. Anasından ayrı düşmüş bir körpə, evindən uzaqlaşdırılmış bir insan bu anlayışı qabaca, ibtidai şəkildə anlaya bilər. Hər insan, öz doğma vətəni olan Allah qatından maddə aləminə hicrət etmiş, köçmüşdür.

Qudsal Qur'an-i Kərimin Bəqərə surəsi 156-cı ayətində deyildiyi kimi, "Allah üçünük" ifadəsi bu qavramı bizə ötürmüşdür. Hər insan Allah üçündür və Həllac-ı Mənsurun da işarət etdiyi kimi "O'ndandır.

Ərəbçəsi "lillahi" olan türkcə "Allah üçündür" qavramı ilə bilinən kəlimə, insan ürəyində gizli bir sözdür. İnsan Ondan olduğunu, Allah üçün olduğunu dərindən bilir. Fəqət maddə dünyasında, maddənin cazibəsində boğulmuşdur. Və Allah üçündür anlayışı, bilincinin-şüurunun dərinliklərində, ürəyinin dərin quyusunda çınlar və içini tir-tir titrədər. Ən böyük dərin kədər budur. Bu kədər əbədidir. Ta nə zamana qədər? Aid olduğuna qovuşana qədər.

Çox şükür ki, ayətin davamında buna da işarət vardır. Qudsal Qur'an-ı Kərim Bəqərə surəsi 156-cı ayətin davamında "Allaha dönəcəyik" sözü ilə içimizə su səpir. Qısaca, hər varlıq Orijinal Həqiqətinə geri dönəcəkdir. İnsanlar bu bilgini bilirlər, fəqət yol o qədər uzun və kələ-kötürdür ki, Dönüş Yolu əbədidir. Və bu sonsuz yolun başında varacaqları əsl vətənlərinin həsrəti əbədi bir kədərdir. Allaha qayıdacaqlarını bilmələri də, bu əbədi kədərin şiddətini, təsirini azaltmaz.

Ayişə Nəbi: Hardan gəldiyimizi bilmirik. Rəbbimdən, Ondan gəldik, bunu bilirik. Amma necə, niyə, bilmirik. Əvvəla bu bilinməzlik özü əbədi kədər yaradır. Necə idik, anamızı necə seçdik, bizmi seçdik, niyə seçdik. Bilmirik. Əslində, ilk baxışda bilmirik. Sevgidən Eşqə qədər yolçuluq edib Nöqtəyə varan can bilir.

Bir çox vətənimiz olur və bir çox vətəni tərk edirik, hamısı da hüzn, kədər yaradır. Ruhumuzun toxum halı onun ilk dünyəvi vətənidir, sonra ana bətni, sonra dünya, dünyadakı müxtəlif yerlər, adamlar, ideologiyalar. Hamısı bizə vətən olur. Bir də Əsl Əbədi Əzəli İlahi vətənimiz ki, kədər bizim o Tamdan ayrılaraq bu uzaqlara atılmağımızdandır. İnsan ən xoşbəxt anında da bir hüzn hissi paralelində gedər. Çünki bütün bu xoşbəxtliklər keçicidir, həvəsdir, ruhumuzun alt qatına enməz. Alt qatda həmin o Əbədi Kədər hakimdir. Şüuraltı hiss edirik, hüceyrəmizin ən gizli yaddaşında sezirik, amma ağlımız bizi elə məhdudlaşdırır ki, o hissləri mövhumat sayar, ya da möcüzə hesab edib ciddiyə almarıq. Əbədi Kədər bizi dost kimi sevgi yoluna itələr, ağıl və dünyanı əngəl deyil vasitə,səbəb olaraq köməkçimiz edər, əbədi məkana varmaqda pillə daşlarına çevrilər. Əbədi Kədər əbədi dostumuz olar.

Sual: Çağdaş insan özündən qorxar, özü ilə üzləşməkdən, özü ilə hesablaşmaqdan qorxar. Və bu qorxuyla da yalan söylər özünə, özünü ovudar. Amma nə zamana qədər? Necə bilirsiniz?

Kövsər Yaşıldaş: Əslində, hər çağda insan özündən qorxub və özü ilə üzləşməkdən, özü ilə hesablaşmaqdan çəkinibdir. Çəkindiyi və qorxduğu üçün də bunu daim ertələyər. Ertələsə də, əslində, bu hesablaşmadan qurtulammaz. Əlbəttə, bir gün hesablaşacaqdır. Amma nə zaman?

Dinlər buna gözəl bir cavab verir: Nə qədər qaçarsan qaç, əlbət qiyam günündə hesablaşma olacaq.

Önəmli olan budur, hesablaşmanı sona saxlamamaq. Hələ yaşarkən, nəfəs alarkən bu işi tamamlamaq lazımdır. Hesablaşmaq, varlığın özü ilə hesablaşmasıdır. Fəqət "başqaları"ı fikri ilə yaşayan insanlar üçün bu hal mümkün olmaz. Hər kəliməsində "sən"i vurğulayaraq bunu istəsə də, gerçəkləştirəmməz. Hər sözü başqalarına yönəlibdir. Heç özü yoxdur o cümlələrdə. Belə olduğu zaman da hesabı daim ertələr.

Bütün məcazi cümlələri, söylənmiş bütün fəlsəfi anlayışları, dini hökmləri daima "başqaları" üçün işlətmək adəti bir ənənə halına gəlmişdir. Özü süddən çıxmış ağ qaşıq, başqaları da daim günahkar rolundadır. Bu bir travma halıdır. Modern çağımızda çox yayılmış travmatik bir xəstəlikdir.

İslam Peyğəmbəri Hz. Məhəmmədin dediyi kimi, "İnsanın ən böyük savaşı, özü ilə apardığı savaşdır".

Həllac-ı Mənsurun bu barədə gözəl bir cümləsi var "Nəfsinlə məşğul ol. Yoxsa o səni məşğul edər".

Vəziyyət tam da budur.

Modern zamanın insanı, ən böyük savaşı başqalarıyla olan savaş və nəfsinin məşğul etdiyi insan anlayışına bürünmüşdür.

Başqaları günahkardır düşüncəsi, ya da başqalarına həsr olunmuş həyatlar anlayışı çox uzun çəkməz. Bu düşüncə və anlayış insan təbiətinə və yaradılışına ziddir. Zidd olduğu üçün də yalan və ovunma içərisindədir.

Bu insanın özü-özünə yalan söyləməsi və özünü ovutmasıdır. Bu hal, əlbət, bir gün səssizliyə çevriləcək. Çünki Dəyişimin ardıcıl olması bunu gərəkdirir. O ya olaylarla, ya da fərqlilik yaradacaq gəlişmələrlə mütləq öz mahiyyətinin dərk edəcəkdir.

Unutmayaq ki, insanı özündən başqa ittiham edəcək bir sistem yoxdur. Vicdan hesablaşması, insanın özü ilə aparacağı bir hesablaşmadır. Tez, ya da gec bunu edəcəkdir. İnsanın özü-əsli ilə tanış olması, barışması və insanın öz əsl varlığına qovuşması önəmli bir varlıqsal ərdəm - ekzistensial fəzilətdir.

Ayişə Nəbi: Çağdaş insan, ümumən insan qorxuyla ekizdir. Əbədi Kədər kimi Əbədi Qorxu da insanın daimi dostudur. Qorxu, başqa sözlə ehtiyat, çəkinmək insana sağa-sola sapmamaq üçün yol kənarlarında olan qorxuluqlardır. İlk baxışda olmasa da olar, amma olmasa uçuruma düşməkdən səni nə qoruyar? Təəssüf ki, ən böyük qorxu insanın özü ilə üzləşməkdən qorxmasıdır. Özünü tanıyana qədər insan özündən qorxacaq, tanıdıqdan sonra isə özü özünün dostu olacaq. Başqalarının nöqsanlarına gözlərini yumub özünə baxacaq, kənarda görə biləcəyi bütün mənfilikləri özündə axtaracaq, tapacaq və bunu bir mənəvi xəstəlik olaraq sağaldacaq. Ən böyük yalanı özünə söylər insan, özünü aldadar, ovudar, sanki ölüm ondan uzaq olacaq. Ancaq "insan başıboş buraxılacağınımı düşünür", bir gün Əzrayıl caynağını keçirəcək onun da boğazına. Ölüm mələyi gəlmədən "ölmədən öncə ölməli" ki, qorxuların olmasın. Çəkdiyin hər nəfəs qorxunun qanadında gedib-gəlməli ki, yanlışa düşməyəsən. Özünü nə qədər ovutsan da, o qorxunc gün gələcək.

Hər gecə yorulub yatdığımız yuxu həm də bizim günlük növbəti ölümümüzdür. Kiçik qiyamətimizdir. Ovunmağı bir kənara qoyub bu qiyamətə hazırlanarsaq qorxu özü bizdən qorxar. "Bu dünya möminin cəhənnəmidir", odur ki, bu cəhənnəmdə qorxularımızı özümüzlə daşıyacağıq. Bir tək özümüzdən qorxmayacağıq ki, dürüst olaq, yanlışa düşməyək.

Kövsər Yaşıldaş: Suallarınız çox zövq verici, çətin və anlayışı yüksəldən bir enerjiyə sahibdir. Çox təşəkkür edirəm, Ayişə xanım. Hər kəsə iş avandlığı diləyirəm.

Ayişə Nəbi: Bu bol ilhamlı, məna yüklü söhbət üçün mən təşəkkür edirəm, çox sağ olun, Kövsər xanım.

525-ci qəzet.- 2017.- 8 iyun.- S.6;8