İsi-İsgəndər, Saşa-Aleksandr, Adamoviç...

İsgəndərin “prototipi” olan Aleksandr adı iki hissədən ibarətdir. Yunanca “aleks” müdafiəçi, “andr” isə insan, kişi deməkdir. Aleksandr - “insanları müdafiə edən, təəssübkeş, havadar” deməkdir.

Əzizləyə-əzizləyə, oxşaya-oxşaya “İsi, İsi, ay İsi, gözlərimin ikisi...” deyib adına qafiyə qoşduğu oğluna anası “İsgəndər” deyə bilmədi. İsi yaşa dolub İsgəndər ola-oldaydı ki, anası dünyadan qəfil köçdü. Anadan yetim qalarlar, deyiblər. Anasının yoxluğundan üzülüb boynu bükük gəzən təkcə ağlıkəsən İsgəndər olmadı. Sevib evləndiyi, ailə qurduğu qadınının vaxtsız ölümündən sonra vaxt-bivaxt qəbiristana gedib saatlarla başdaşı ilə danışan, haldan-hala düşən cavan kişi axır ki, bir gün soyuq ağılla burasını da başa düşdü ki, belə getsə tezliklə aman-zaman oğlu tək qalası olacaq... Çox ölçüb biçəndən sonra bir gün Adəm kənddə nəyi var dəyər-dəyməzinə satıb-sovdu, qohum-qardaşla, yaxın-uzaqla halal-hümmət edib oğlu İsgəndəri də qoltuğuna vurdu, qatara bilet alıb Urusyet tərəfə üz tutdu.

...Neçə il bundan qabaq cavanlığında oralarda əsgərlik illərində bir rus qızı ilə məktublaşmışdı. O rus qızının axırıncı məktubunu da İsgəndərin atası Adəm nədənsə əvvəlki məktublar kimi cırıb atmamış, nəsə qoruyub saxlamışdı.

Sevgi, məhəbbət, hicran, vüsal həsrətli sətirlərlə dolu əvvəlki məktubları Adəm İsgəndərin anası ilə toyundan bir neçə gün əvvəl əsgər çamadanından çıxarıb təkrar-təkrar bir də oxumuş, siqaret yandırıb dərindən sümürmüş, daha sonra isə siqaretləri dalbadal bir-birinə calamış və elə çəkdiyi siqaretlərin külqabıya basdığı közündə də o məktubları bir-bir yandırmışdı. Hərçənd ki, məktublar həyat yoldaşı olacaq qadının əlinə keçsəydi də heç bir qorxusu-təhlükəsi yox idi; kənd qızı rusca hardan bilirdi ki, o məktubları da oxuyub köhnə eşq macəralarına görə ərini qısqanıb ondan inciyib küsəydi...

İsgəndərin atası iş bunda idi ki, neçə il məktublaşdığı o rus qızı ilə bircə dəfə də olsa görüşməmiş, üz-üzə, göz-gözə gəlməmişdilər. Bir-birlərinə yalnız şəkillərini yollamışdılar. İnsan olan kəs də nəinki bir günün, bəzən hətta bir saatın içində belə dəyişir, saçı-saqqalı ağarır, sir-sifəti qırışır, o ki, qaldı indi aradan illər keçə...

İsgəndərin atası beləcə “ya bəxtə-bəxt” deyib axırıncı dəfə təxminən on il bundan qabaq məktub aldığı ünvana üz tutdu, qapını döydü, guya ki, bu qəsəbədə tanışını axtaran yad, qərib bir yolçudur. Və indi də təsadüfən onun üzünə qapını açan bu qadından nəsə soruşacaqdı.

Qapını 35-40 yaşlarında bir rus qadını açmışdı və o qadını görən kimi İsgəndərin atasının ürəyi titrəmişdi. İsgəndərin atası Nastyanı əlbəəl tanımışdı, görünür, Nastyanın on il bundan qabaq yalnız şəklini gördüyü İsgəndərin atası dəyişmişdi ki, Nastya onu tanımadı, qarşısındakı bu yad kişiyə təəccüb qarışıq maraqla, heyrətlə baxırdı.

Kişinin lal-dinməz quruyub qaldığını, haldan-hala düşdüyünü görən rus qadını ilk əvvəl təşvişə düşdü, sonrasa bu yad kişini nədənsə bu dəfə mehribanlıqla süzərək “necə kömək edə biləcəyini” xəbər aldı. İsgəndərin atası heç telefonla da Nastya ilə bircə yol danışıb hal-əhval tutmamışdı ki, Nastya onu səsindən də olsa indi tanıyaydı...

Nastyanın onu tanımaması açığı İsgəndərin atasını ilk əvvəl pərt eləyib incik saldı, ona yer elədi və dərhal da ağlını başına toplayıb günahı özündə gördü. Ağır da olsa başa düşdü ki, indi o, bir vaxt Nastyaya yolladığı şəkildəki cavan, dünyanı vecinə almayan sütül, əhlikef bir qarabala deyil. Kim bilir, İsgəndərin atası bəlkə də o vaxt Nastyaya mülki geyimli bir şəklini yollasaydı, tanımadığı bu yad kişinin indi ona belə qəribə bir tərzdə baxmağı Nastyanı da şübhəyə salar, ona baxa-baxa haldan-hala düşən bu yad qonağa o da diqqətlə baxar, yaddaşını səfərbər edər, qarşısındakı kişinin sifətinin cizgilərində bir vaxt əsgər məktubundakı şəkildəki oğlana bənzər nəsə tapıb “Oy, Adam, ...to tı?..” - deyə içini çəkib elə o yad adamın yanındakı oğlan yaşda olan doğma oğluna belə məhəl qoymayıb özünü onun üstünə atardı...

Gəldiyi bu yeni, yad yerdə İsgəndərin atasının ümid-güman yeri bilib üz tutduğu yeganə, özlüyündə doğma, yaxın bildiyi ünvan təkcə Nastyanın indi döydüyü qapısı idi və İsgəndərin atası da axır ki, qəhərli bir səslə: - Nastə, ...to ə...Adam... - deyib boğuq-boğuq öskürdü, əlini cibinə aparıb göz yaşlarını silmək üçün yaylıq çıxartdı.

Bu sözləri eşidən Nastya içini çəkib özünü yad kişinin üstünə atdı.

lll

Anası Kolyaya başa saldı ki, həmyaşıdı olan Saşa adlı bu oğlan onun qardaşıdır. Atasının dediklərindən İsgəndər də belə anladı ki, Kolya da, demə, onun qardaşı imiş...

Saşanın onun qardaşı, atasının elə onun da atası olduğuna Kolyanı inandırmaq bir elə çətin olmadı.

Amma Kolyanın onun qardaşı, Kolyanın anasının da onun anası olduğuna isə İsgəndər şübhə ilə yanaşdı. Əgər bu mehriban rus qadını İsgəndərə- Saşa, Saşenka deyirdisə, İsi adlı bu oğlan necə də inanaydı ki, ona “Saşa” deyəndə ana ola bilərmi? Bəs hələ indiyəcən yadında qalan o sözlər: “İsi, İsi, ay İsi, - gözlərimin ikisi...”

lll

Anası kimi mehriban, üzüyola bir oğlan olan Kolya atasının, üstəlik də elə özü yaşda olan qardaşının bu qəfil peyda olmalarından çox məmnun, razı, şad idi. Nastya da sevincindən yerə-göyə sığmırdı. Qadın kişinin başına pərvanə kimi dolanırdı.

Qardaşı Kolya da, kiçik qəsəbənin qonşu küçələrindəki oğlanlı-qızlı həmtayları da öz mavi göz, sarışın qardaşı Kolyadan göz-görəsi seçilib fərqlənən qardaşını - qaragöz, qara qaş, qarayanız oğlanı Saşa çağırıdılar və İsgəndər də yad yerdə beləcə Saşa adı ilə böyüyürdü.

lll

Nədənsə son vaxtlar Adəm qəmli-fikirli gəzib dolanırdı. Bəzən Adəm gecələr yuxuda zarıyır, sanki- için-için ağlayırdı. Belə gecələrin ertəsi günü Adəmə çırtma vursaydın qanı damardı. Həmin gün Adəm dilinə nə su vurar, nə də boğazından bir tikə çörək keçərdi. Elə bil nitqi kəsilir, boğazı quruyardı. Nastya bütün günü nə qədər dilə tutub yalvar-yaxar edirdisə də, Adəmdən bir söz qopara bilmirdi.

Təkcə İsgəndər atasının bu pərişanlığının, pəjmürdəliyinin səbəbini özlüyündə belə yozurdu ki, yəqin, atası bu gecə də yuxuda kəndlərini, anasını,yenə də onun qəbrini görüb. Axı, İsgəndər özü də hər dəfə gecə yuxuda kəndlərini, anasının özünü, ya da ki, qəbrini görəndə beləcə haldan-hala düşərdi. Kolya onu nə qədər əyləndirmək, kefini açmaq üçün min bir oyundan, hoqqadan çıxsa da, o gün kefi açılmazdı. Kolya mehriban, üzügülər oğlan idi. Saşa üçün canından keçməyə hazır idi; küçələrinin ən qəşəng qızından da qardaşına görə imtina eləmişdi, qardaşının da o qızdan xoşu gəldiyini görüb məhəbbətini Saşaya qurban vermişdi. Ancaq Kolyanın hərdən özünü böyük qardaş kimi aparmaq istəməsi Saşaya ağır gəlir, ona toxunurdu. Belə vaxtlarda böyük qardaşını yerində oturtmaq üçün əlindən bir iş gəlmədiyinə görə isə hirsindən-acığından özünə yer tapmırdı...

lll

Aylar keçmiş, illər ötmüşdü... Məhrəm vaxtlarda Nastya qılığa girib ərini dilə tutaraq, yalvarıb-yaxarıb Kolya və Saşa üçün ya üçüncü qardaş, ya da bir bacı dünyaya gətirmək arzusunu dilə gətirsə də, Adəm qəti razı olmamışdı ki, olmamışdı.

Bəlkə də razı olardı; ancaq son vaxtlar az qala hər gün yuxudan oyanıb yatağından qalxanda bir əli sinəsində olardı... Kişini qorxudan da elə bu idi. Qorxurdu ki, dünyaya gələsi körpə bu dəfə atadan yetim qalar...

...Və... Saşanın Aleksandr olacağı günü atası Adəm görə bilmədi.

lll

Saşa böyüyüb Aleksandr, sonra da Aleksandr Adamoviç olmuşdu. Öz ağlı-savadı, fərasəti ilə bu yad yerdə həmin Aleksandr Adamoviç qulluq,vəzifə yiyəsi idi, özünə fərli-başlı gün-güzəran qurmuşdu. Bir vaxt atasına, özünə arxa, dayaq durmuş analığı Nastyadan, Nikolaydan da qayğısını-köməyini əsirgəmirdi.

...Və bir gün bu yerlərdə indi Aleksandr Adamoviç olan İsgəndər bir gün yatıb rahat yuxusundan səksəkəli oyandı. Qəflətdəydi elə bil, oyanıb birdən ayılmışdı, dərin fikrə dalıb düşüncələrə qərq olmuşdu...

Sanki bir dərin, oyanmaq istəmədiyi bir yuxuda idi, top atılsaydı bəlkə də o yuxudan oyanmazdı, ancaq doğma, həlim, ustufca bir səs o dərin yuxusundan onu ayıldıb oyatmışdı: - İsi-İsi, ay İsi - gözlərimin ikisi...

Zəhmli kişi o həlim, doğma səsdən heyrətlənib əvvəlcə təəccüblənmişdi; Aleksandr Adamoviç hara, İsi hara?..

lll

Neçə gün dalbadal o həlim, doğma səs onun gecəsini gündüzə qatdı:- İsi-İsi, ay İsi-İsi- gözlərimin ikisi... Sonra o həlim, doğma səs haya, haraya çevrildi: - İsi, İsi, ay İsi!!!

lll

Aleksandr Adamoviç gec də olsa başa düşmüşdü ki, İsini axtarıb tapmayınca Aleksandr Adamoviçin günü it günü olacaq! Nə rahat kabinet, nə kreslo, nə katibə... gözündə deyildi. Yediyi-içdiyi zəhrimara dönəcək, burnundan gələcəkdi. Payız-qış bir yana, yayın cırhacırında canı qızmayacaq, soyuqdan üşüyüb donacaqdı...

Xülasə o İsini axtarıb tapmasa bu gen dünya başına dar olacaqdı!

...Və yaşlı Aleksandr Adamoviç rahat həyatına “əlvida” deyib o İsini tapmaq üçün yol tədarükünə başladı...

29.XII. 2016

Aydın TAĞIYEV

525-ci qəzet.- 2017.- 18 mart.- S.18.