Ana dilimizin qorunması və düzgün tətbiqi yolunda...

2013-cü ildə prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı" əsasında yaradılmış Monitorinq şöbəsinin əsas məqsədi xalqımızın milli sərvəti, onun qan yaddaşı və varlığının təzahürü olan ana dilimizi inkişaf etdirmək, reklamlarda, afişalarda, televiziya kanallarında, dərsliklərdə, elektron və çap mətbuatında - bu dilin tətbiq olunduğu sahələrdə ədəbi dil normalarının pozulması hallarının qarşısını almaq və ana dilimizin saflığını qorumaqdır.

Dilçilik İnstitutunda ictimaiyyəti dil nöqsanlarının aradan qaldırılmasına cəlb etmək məqsədilə yaradılmış "Qaynar xətt"ə insanlar televiziyada, reklamlarda, afişalarda, saytlarda, qəzet və kitablarda gördükləri dil xətaları ilə bağlı müraciət edirlər.

Dilçilik İnstitutu ədəbi dil normalarının qorunması üçün icra strukturları ilə illik müqavilələr bağlayır, davamlı şəkildə monitorinqlər aparır, monitorinqlərin nəticələri və dilimizin aktual problemləri ilə bağlı seminarlar, "dəyirmi masa"lar keçirir.

Apardığımız monitorinqlərin nəticələrindən aydın olur ki, saytların, dərsliklərin, televiziyaların, dərman içliklərinin, o cümlədən Bakının Səbail, Nəsimi və Nərimanov rayonlarında küçə adları, afişa və reklam lövhələrinin dilində dil qüsurları xeyli azalıb.

Dilçilik İnstitutunun küçə adlarının yazılması ilə məşğul olan Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin Daşınmaz Əmlakın Kadastrı və Texniki İnventarlaşdırma Mərkəzi, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Reklam və İnformasiya İdarəsi ilə bağladığı müqavilənin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Müqavilə imzalandığı tarixdən etibarən Bakı, Sumqayıt, Gəncə şəhərləri üzrə küçə adları mərhələli şəkildə Dilçilik İnstitutuna göndərilərək mütəxəssislər tərəfindən yoxlanılır və mərkəzə qaytarılır. Bundan sonra küçə adlarının istehsalına başlanılır.

Həqiqətən, qloballaşma şəraitində dilimizin yad təsirlərdən qorunmasında, dil qüsurlarının aradan qaldırılmasında dövlət qurumları, icra strukturları ilə birgə əməkdaşlığa ciddi ehtiyac vardır. Apardığımız monitorinqlər yalnız Bakı şəhəri ilə məhdudlaşmır, ölkənin bütün regionlarını əhatə edir.

Prezident İlham Əliyevin 2016-cı ili Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan etməsindən sonra regionlarda monitorinqə İsmayıllı rayonundan başlamağımız təsadüfi deyildi. Çünki İsmayıllı rayonu Respublikamızda tolerantlığın, dini dözümlülüyün, multikulturalizmin və linqvistik müxtəlifliyin bərqərar olduğu bir yerdir. Burada Azərbaycan türkləri, ləzgilər, hapıtlar, lahıclar, ruslar və digərləri bir-birinə qarşılıqlı inam və etibar, hörmət bəsləyir, öz milli adət və ənənələrini qoruyub saxlamaqla birgə yaşayırlar.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Bilik Fondu və İsmayıllı RİH-in birgə təşkilatçılığı ilə "Dövlət-din münasibətləri, tolerantlıq və multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindəndir" mövzusunda elmi konfrans keçirilməsindən, "Bilik Fondu"nun "İsmayıllı Bilik Evi" Regional Mərkəzi və Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin təntənəli açılışlarından və digər mötəbər işlərdən xəbərdar idik. Bilirdik ki, İsmayıllı rayonuna ölkəmizin nüfuzlu ziyalılarından biri - iqtisad elmlər doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi Mirdaməd Sadıqov rəhbərlik edir. Linqvistik müxtəlifliyin olmasına baxmayaraq, İsmayıllıda ana dilimizə xüsusi diqqət və sevgi vardır.

İsmayıllı rayonunun icra başçısı Mirdaməd müəllimə "Dövlət Proqramı" ilə bağlı Dilçilik İnstitutunun direktorunun adından məktub göndərdik. Məqsəd rayonda ilk növbədə "dəyirmi masa"nın təşkil olunması, İsmayıllı rayonu ərazisində yerləşən küçə adları, elan və reklamların yazılışında orfoqrafik qaydalara riayət edilib-edilməməsinə nəzarət etmək, müşahidələr aparmaq və onların aradan qaldırılması üçün tövsiyələrin verilməsi idi. Səfər zamanı rayonun müvafiq strukturlarının rəhbərləri və nümayəndələri ilə görüşüb mövzu ətrafında geniş fikir mübadiləsi apardıq.

İsmayıllıya növbəti səfərimiz noyabr ayının 3-də oldu. AMEA-nın İmadəddin Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu və İsmayıllı Rayon İcra Hakimiyyətinin birgə təşkilatçılığı ilə "Regionlarda dil situasiyası: İsmayıllı" mövzusunda "dəyirmi masa" keçirildi. Rayon ziyalılarının, kargüzarlıq işində çalışanların, rayon icra hakimiyyəti yanında adqoyma komissiyası üzvlərinin, KİV nümayəndələrinin iştirak etdiyi "dəyirmi masa"da Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 9 aprel tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilən "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı"ndan irəli gələn vəzifələr, öhdəliklər barədə danışıldı, "İsmayıllı xəbərləri" qəzetinin monitorinqi ilə bağlı nəticələr açıqlandı. Rayon icra hakimiyyəti başçısının müavini Sevil Əhmədova mövzunun aktuallığını diqqətə çatdıraraq, bununla bağlı İsmayıllıda görülən işlərdən danışdı. Yüksək səviyyədə təşkil olunmuş tədbirdə "Dövlət Proqramının icra mexanizminin başlıca istiqamətləri", "Mətbuatda dil problemləri", "Qloballaşma dövründə dövlətin dil siyasəti" və "Reklamların dil mənzərəsi" mövzularında maraqlı məruzələr dinlənildi, ədəbi dilin düzgün tətbiq edilməsinin, əhali arasında nitq mədəniyyətinin yüksəldilməsinin, Azərbaycan dilinin tədrisinin və tətbiqinin genişləndirilməsinin, normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsinin, Azərbaycan dilinin öyrənilməsi və təbliği sahəsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinin, ana dilimizin kütləvi informasiya vasitələrində təbliğinin vacibliyi diqqətə çatdırıldı.

Səfər təəssüratlarımız olduqca gözəl və yaddaqalandır. Rəhbərliyin və rayon ziyalılarının dövlət dilinə olan həqiqi sevgisinin şahidi olduq. İsmayıllının sözdə deyil, əməldə multikultural dəyərlər və sivil birgəyaşayış məkanı olduğunu gördük.

Sonuncu dəfə İsmayıllıda fevral ayının əvvəlində 10 günlük ezamiyyətdə olduq. İcra hakimiyyətinin başçısı Mirdaməd Sadıqov gəlişimizdən xəbər tutar-tutmaz bizi - Monitorinq şöbəsinin əməkdaşlarını növbədənkənar qəbul etdi. Dilçilik İnstitutu və İsmayıllı Rayon İcra Hakimiyyətinin birgə təşkilatçılığı ilə "Regionlarda dil situasiyası: İsmayıllı" mövzusunda keçirilmiş "dəyirmi masa"da iştirak edə bilmədiyi üçün təəssüfləndiyini bildirərək İsmayıllı rayonunda monitorinqlərin keçirilməsi ilə bağlı təklif və tövsiyələrini verdi. Dillə bağlı "Dövlət Proqramı"nda nəzərdə tutulmuş öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin vacibliyini vurğulayaraq ölkədə dil situasiyası, dildə gedən proseslər barədə öz fikirlərini bölüşdü. Rayonda görülən işlərdən, rayonun tarixi keçmişindən, ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlətçilik ənənələrindən, azərbaycançılıq ideologiyasından, Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü daxili və xarici siyasətdən, dövlətin dilə qayğısından, multikultural dəyərlərdən, İsmayıllıdakı quruculuq və abadlıq işlərindən, insanların sosial problemlərindən danışdı. Təxminən bir saat davam edən görüşdən çox məmnun qaldıq.

Sevinc ƏLİYEVA

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Monitorinq şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

525-ci qəzet.- 2017.- 3 may.- S.7.