Tarixin burulğanlarından bugünün gerçəkliyinə...

Dilçi, tənqidçi, publisist, tərcüməçi, ədəbiyyatşünas, mətnşünas, folklorşünas kimi yüksək keyfiyyətlər professor Qəzənfər Paşayevdə cəm halında birləşib.

Daha doğrusu, o, özünün zəhmətsevərliyi, vətəndaş əzmkarlığı, bilik və bacarığı, səmimiyyət dolu həsasslığı ilə həmin keyfiyyətləri əldə edib, onlara sahib çıxıb. Belə ki, ali məktəbi bitirdikdən sonra İraqa işləməyə göndərilən Qəzənfər Paşayev orada yaşayan türkmanların azərbaycanlılarla dil, etnik düşüncə, məişət və adət doğmalığını görüb rəsmi dövlət qulluğu ilə yanaşı həmin mənəvi sərvətin daşıyıcıları, bu "dildən və ağıldan yüyrək" (M.Kaşğarlı) insanların yaddaş boxçalarındakı deyimləri toplamağa, onlar haqqında öz soydaşlarına elmi-publisistik informasiyalar ötürməyə başlamışdı. "Altı il Dəclə Fərat sahilində", nağıl qəhrəmanları kimi, "ayağına dəmirdən çarıq geyib, əlinə dəmirdən əsa alan" Qəzənfər Paşayevin ulu tarixin dolanbac burulğanlarından süzüb gətirdiyi həmin səslənişləri ədəbi və elmi ictimaiyyət tərəfindən böyük bir coşqunluqla qarşılandı. Çünki gen yaddaşının üstündəki qalın kül qatını o çağırışın səs dalğaları titrədib dağıtdı və közərti gücləndi, artdı. Qəzənfər Paşayev də dayanıb durmadı, durub-dincəlmədi: İraq-Türkman folkloru, onların fonetikası, mətn və səs sistemi, məna qatları üzərində araşdırmalarını dərinləşdirdi, nəzəri cəhətdən gücləndirdi. Nə yazdı, ortaya hansı töhfəni qoydusa orijinal oldu. Ərsəyə gətirdiyi mənəvi sərvət "Şah əsər" kimi dəyərləndirildi, Azərbaycanda İraq, Kərkük folklorşünaslığının banisi oldu. İraq-Kərkük folklorunun janr əlvanlığını nəzəri cəhətdən təhlil etdi, bir dilçi kimi topladığı folklor mətlərinin - tapmaca, lətifə, atalar sözləri, alqış və qarğışların (dualar və bədduaların) fonetikasına sadiq qaldı, onların orijinallığını qoruyub saxlamaqla, koloritli dil mətnlərinin ilkinliyinə toxunmadı. Bununla bir çox folklor toplayıcılarına həm də örnək oldu.

O, təkcə folklor mətnlərinin deyil, həm də yazılı ədəbi abidələrin də (İ.Nəsiminin İraq divanı, Ə.Bəndəroğlunun şeirləri və poemalarından ibarət "Göylər unutmuşdu yağacağını", "Çağdaş İraq şeirindən seçmələr" və s.) yanından laqeydliklə ötüb keçmədi. Coşğun bir yaradıcı, araşdırıcı ehtirası ilə oxucuları onlarla da tanış etdi. Bir qayda olaraq, topladığı şifahi və yazılı ədəbi sərvətlərin daşıyıcı və müəllifləri haqda elmi məqalə və kitablar da çap etdirdi. Bütün bunların arxasında professor Qəzənfər Paşayevin vətəndaş təəssübkeşliyi ilə yanaşı, İraqın həm leksem, həm də coğrafi bir məkan kimi bizə iraq (uzaq) olmadığı inamı, qətiyyəti durur.

Qəzənfər müəllim pedaqoji-təşkilatçılıq fəaliyyətlə də məşğul olmuş, kafedra müdiri, müəllim və tərcüməçi kimi tərcümə danışıq kitabı çap etdirmiş, A.Duma (Qafqaz səfəri), Sula Bent (Necə yaşayasan, yüzü haqlayasan). Aqata Kristi (Mavi qatarın sirri) və başqalarının bədii və elmi əsərlərini Azərbaycan oxucularına ərməğan etmişdir. Vanqa ilə müsahibənin tərcüməsi ilə düşdüyü sehrin cazibəsi isə Q.Paşayevin "Nostradamusun möcüzəli aləmi" adlı monumental abidə kitabı oxucuların ixtiyarına verməsi ilə nəticələnmişdir.

Professor Q.Paşayevin M.Azaflı, A.Çobanoğlu yaradıcılığına müraciəti onun həm də yurda, doğma elat yaddaşına bağlılığından irəli gəlir. H.Arif, İ.Məlikzadə, Ə.Hacızadə, T.Bayram və b. haqda (G.İbrahimqızı ilə birgə) çap etdirdiyi portret kitablar, "Elçin haqqında düşüncələrim" adlı məqalələr toplusu, həmçinin "Açıq məktublar" kitabları professor Qəzənfər Paşayevin mətnşünas alim simasının tənqidçi ədəbiyyatşünas qabiliyyətinin vəhdətinin məhsuludur. "Açıq məktublar"la o ədəbi tənqidin xeyli səngidilmiş janrına yeni nəfəs verdi... Ümumiyyətlə, onun hər addım, hər təşəbbüsü təzə-tərliyi, nələrsə yeni nəfəs verməsi ilə diqqəti cəlb edir.

Professor Qəzənfər Paşayev təbiətən də folklor adamıdır. O, hər kəsə bir folklor nümunəsi, koloritli "mətn" - fərd kimi yanaşır. Odur ki, ətrafında digərləri tərəfindən heç də birmənalı qarşılanmayanlar da Qəzənfər müəllim üçün bütün müsbət və çatışmayan tərəfləri ilə bitkin bir "mətn" kimi qəbul edilir. Bu yanaşma tərzi, məncə, onun özünün bütövlüyündən irəli gəlir. Bütövlüyü və səmimiyyəti isə ona ədalətli mövqedə dayanmağa, sözün düzünü deməyə və dediyi sözün arxasında durmağa stimul verir. Bircə misalla kifayətlənəcəm; mənim yubileyim ərəfəsində haqqımda "Ədalət" qəzetində çap etdirdiyi məqalənin adı belədir: "Zəngin ədəbi mühitin görkəmli tədqiqatçısı". Bu başlıqdakı "görkəmli" sözü bəzilərini qıcıqlandırıb ona irad tutsalar da, Qəzənfər müəllim öz mövqeyindən çəkinməyib fikrinin doğruluğunu fürsət düşdükcə əsaslandırmaq yolunu tutdu... Həmin məqalədə Q.Paşayev şahidi olduğu ibrətamiz bir əhvalat haqda aşağıdakıları yazmağı da lazım bilmişdi:

"Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun hazırladığı çoxcildlik "Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixi" əsərinin V cildini institutun Elmi Şurasında müzakirə edirdik. Qəribə bir mənzərənin şahidi olduq. İnstitutun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli mövzuların hazırlığı səviyyəsi və kimin tərəfindən yazıldığını dəqiqləşdirirdi. İsa müəllim hansı mövzunun adını çəkirdi, elmi katib məlumat verirdi: "O mövzunu professor Alxan Məmmədov işləyib". Elmi şuranın sədri, akademik İsa Həbibbəyli yarızarafat, yarıgerçək dedi, belə çıxır ki, V cildi professor Alxan Məmmədovun cildi adlandırmalı olacağıq. Belə olmaz. Bir neçəsini özü götürdü, bir neçəsini də institutun adlı-sanlı əməkdaşları arasında bölüşdürdük".

Professor Qəzənfər Paşayev burada da özünün folklor (toplama, təhlil və tərtib) ənənəsinə sadiq qalaraq hələ də üzə çıxarılmayan həmin V cildin haqqında bəzi informasiyaları tarixin yaddaşına yaza bilib...

Professor Qəzənfər Paşayev ömrünün doqquzuncu onilliyinə qədəm qoyub "9" isə riyazi rəqəmlərin ən böyüyüdür. Bu ən böyüklük Qəzənfər müəllimin böyük ürəyinə, səmimiyyət dolu qəlbinə və varlığına yaraşır.

Alxan BAYRAMOĞLU

Filologiya elmləri doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2017.- 11 may.- S.7.