Kazanda gördüklərim və ya bir konfransın təəssüratı

Hər dəfə doğma Bakıdan ayrılanda yeni məkanı görmək marağı və doğmalarımdan uzaqlaşmaq həmişə məni narahat edir.

Budəfəki səyahət Rusiya Federasiyası Tatarıstan Respublikasının paytaxtı, dünyanın qədim, gözəl şəhərlərindən biri Kazana doğrudur. Səfərin məqsədi Rusiya Federasiyası Tatarıstan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi, Dövlət Büdcəsi Müəssisəsi və Respublika Milli Mədəniyyətinin İnkişaf Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə 13-14 aprel 2017-ci il tarixində Kazan şəhərində "Dəyişən dünyada türk xalqlarının milli mədəniyyətləri" mövzusunda I Beynəlxalq elmi konfransında "Türk xalqları mədəniyyəti azərbaycanlı publisistlərin nəzərində" (Turkic peoples culturals in azerbaijani publicists view) adlı məruzə ilə iştirak etmək idi. Konfransda iştirak etmək üçün səfər xərclərimi Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyi qarşılamışdı.

Kazan qədim tarixi olan bir türk şəhəridir. Şəhərin adı Kazan çayının ismindən götürülmüşdür. "Kazan" sözünün qədim türk forması "kazqan"dır. Şəhərin əsasını qoyan Volqaboyu bulqarların içərisindəki Kazan tayfası olmuşdur. Onlar Volqa çayının sağ sahilinin ilk sakinləri marilərin, mordvalıların, udlaudların əcdadları olmuş, III-IV əsrlərdən başlayaraq bu yerlərə türkdilli tayfalar da axışıb gəlmişdir. XIII əsrin ikinci yarısında İsgi-Kazan knyazlığı, 1445-ci ildə xanlıq yaranmış, ilk xanı Ulu Məhəmməd olmuşdur. Kazan xanlığının ərazisini qərbdə Moskva knyazlığından Sura çayı ayırırdı, şərqdə Viyatka çayına qədər uzanırdı.

12 aprel... saat 12:00... İlk dəfə idi ki, Kazana ayaq basmışdım. Kazan Beynəlxalq hava limanından məni konfransın təşkilatçıları tərəfindən göndərilmiş Marat adlı sürücü qarşıladı və "Noqay" otelinə qədər gətirdi.

- İlk dəfədir Kazandasınız, Aynurə xanım?

- Bəli, burda olanlar şəhəri çox tərif edirlər.

- Mətbuatı hər gün izləyirəm. Bakı çox gözəl şəhərdir. Qarabağda hər gün döyüşlərin davam etdiyini oxuyuruq, necədi indi vəziyyət orda?

- Qarabağ yeraltı və yerüstü sərvətləri ilə çox zəngin bir diyardır. Heyf ki, onu da əlimizdən aldılar. Bəli, Qarabağ müharibə vəziyyəti yaşayır. Elə vaxt olur hər gün bir şəhid veririk. Amma axırda o dədə-baba torpaqlarımız bizim olacağına inanırıq.

Kazanda hara baxsan, tatar milli şirniyyatı olan çak-çaka rast gəlmək olur. Reseptini öyrəndim ki, Bakıya qayıdanda özüm hazırlayacam.

Konfransda qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin elm adamları da iştirak edirdi. Noqay xanın adını daşıyan "Noqay" otelinə ilk dəfə gələndə konfrans iştirakçılarından rastlaşdığım Türk Dil Qurumunun əməkdaşı Belgin Aksu və Ərciyəz Universitetinin dosenti, folklorşünas Bayram Durbilməz oldu. Hər ikisi doğma və istiqanlı insanlar idi. Baxmayaraq bir saat deyildi tanış olduğumuz, sanki 100 ilin dostları kimi idik. Kənardan baxan tatar otel işçiləri məndən soruşanda ki, Türkiyə və Azərbaycan dilləri belə bir-birinə yaxındır. Mən isə belə cavab verdim:

- Biz iki qardaş millətik. Mən özüm Türkiyədə olmuşam, türkcə məqalələr yazmışam, çevirmələr etmişəm. Ona görə Türkiyə ləhcəsində danışmaq mənim üçün problem deyildi.

Belgin xanım və Bayram bəylə nahar etdikdən sonra Kazan şəhərini gəzməyə çıxdıq. Baxmayaraq ki, 5 saat idi ki, Kazanda idim, artıq şəhərin yarısı ilə tanış olmuşdum. Mağazalar, yeməkxanalar, festivalarla zəngin Bauman küçəsi və Abdulla Tuqay meydanı ən çox içərisindən keçdiyim məkan idi. Meydanın ortasında üzərində at fiquru olan osmanlı hərfləri ilə yazılmış saat ucalmışdı. 1731-ci ildə memar F.N. Malinovskiy tərəfindən inşa edilmiş "Boqayavlenskiy" kilsəsi də Bauman küçəsindədir. Musa Cəlil küçəsindəki memar Barokko tərəfindən 1723-1726-cı illərdə inşa edilmiş "Petropavlov" kilsəsi üzərindəki xüsusi incə naxışları ilə maraqlı görünürdü. Ümumiyyətlə, tatarlar tarixi abidələrinə sahib çıxmağı bacarırlar. Tarixin hər hansı anını tatarlar bəlkə də sevmədən yaşasalar da, onun şərəfinə vaxtilə ucaltdıqları abidə hələ də qorunur. "Noqay" otelinin 3-cü mərtəbəsindəki "İrəlidə Kommunizmin qələbəsinə" yazısı olan şəklin asılması, dünyaşöhrətli tatar opera müğənnisi Fyodor Şalyapinin (1873-1938) şərəfinə ucaldılmış heykəl və "Şalyapin palas" oteli tatarların bu xüsusiyyətindən xəbər verirdi.

Şəhərin səhər görünən sakitliyi arxasındakı gizlin çılğınlıq gecələr baş qaldırırdı. Siqaret çəkən, spirtli içki içən yeniyetmə qızlar, oğlanlar, onların həyat tərzinə şahid olanda, əllərimi göyə qaldırıb Allaha şükür etdim ki, nə yaxşı, mən azərbaycanlıyam, nə yaxşı, mən müsəlman ailəsində göz açmışam və nə yaxşı, mən azərbaycanlı tərbiyəsi almışam.

Bayram bəy 1993-cü ildə Azərbaycanda olmuş, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində müəllim kimi çalışmışdır. Onunla müsahibə aparmaq mənim üçün çox maraqlı idi.

- Bayram bəy, bizi bir araya gətirən konfrans türk xalqlarının mədəniyyətləri mövzusundadır. Bir çox türk dövlətləri bu konfransda iştirak edir. Türk xalqlarının mədəniyyətinin müasir vəziyyəti haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Türk xalqlarının mədəniyyətlərinin müasir vəziyyətini mən müasirlikdən də yüksəkdə görürəm. Ənənənə yoxdursa, müasirliyin adı müasirlikdən təsirlənməkdir, başqalaşma adlandırmaq daha doğru olardı. Türk dünyasında ənənələrimiz, adətlərimiz o qədər möhkəmdir ki, bunları çağdaş olanla birləşdirib gələcəyə daşımağın tərəfdarıyam. Halbuki biz bunlardan yetərincə yararlanmırıq. Məs.: bir operada, yaxud bir da baletdə, sonda öz xalq mədəniyyətimizdən yararlanaraq, öz problemlərimizi dilə gətirərək başqa millətlərin etdiyini özümüzə örnək götürürük. Beləliklə də, başqalaşırıq.

- Türk dövlətləri içərisində hansında olmusunuz?

- Öncə 1993-cü ildə Azərbaycanda oldum. Daha sonra Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tatarıstan, Krımda, Sibir Altaylarında, Yakutiyada, Balkan ölkələrində olmuşam. Orda biz kültür köklərimizi axtarırıq.

- Bu kültür kökləri içərisində hansı daha çox sizə yaxındır?

-Bu sualınız çox maraqlıdır. Mən hər yerdə kökümdən bir parça görüncəsevinirəm.

- Sizin axtardığınız o türk kültür kökləri hələ də yaşayırmı?

- Bilirsinizmi, ruh köklərimizin bəslənməsi lazımdır, yeni planlar işləmək lazımdır. Kökümüz boyu mərd, möhkəm və bu mədəniyyətdən daha gözəl şərait yarada bilərik.

- Azərbaycan mətbuatından hansı tədqiqatçıları tanıyırsınız?

- 1993-cü ildən bəri Azərbaycanda televiziya proqramlarında iştirak etmişəm. "Azərbaycan incəsənəti", "Oğuz yurdu" qəzetində və digər qəzet, jurnallarda çıxış eləmişəm. Azərbaycan mətbuatından "525-ci qəzet"i də izləyirəm. Çox maraqlı məqalələr dərc olunur. Mən folklorşünas kimi araşdırmalarda rəhmətlik professor İsrafil Abbasovu, professor Məhərrəm Qasımlını daha yaxından tanıyırdım. M.Qasımlı Azərbaycanın görkəmli folklorşünaslarındandır. Digər sahələrdə xidmətləri böyükdür. Orhan Paşa imzası ilə gözəl şeirləri var. Əlbəttə, özü də çox gözəl insandır.

- Azərbaycan elm sahəsində 1993-cü ildən olduğunuzu söylədiniz. Hər il gəldikdə əvvəlki illərlə müqayisədə Azərbaycanda bir fərqlilik görürsünüzmü?

- Azərbaycan günü-gündən inkişaf edir. Keçmişdən yararlanaraq gələcəyə doğru irəliləmə var. Sənətdə, mədəniyyətdə yüksəliş nəzərə çarpır. Bakıya hər gəlişimdə dünyanın ən böyük paytaxtlarından da daha gözəl bir şəhərlə qarşılaşıram. Bir tərəfdə qədim binalar, bir tərəfdən modern binalar. Keçmişlə modern birləşib. Bu inkişaf insanı çox sevindirir.

- Çağdaş Türkiyənin qurucusu Atatürkdürsə, müasir Azərbaycanın qurucusu Heydər Əliyevdir.

- Əlbəttə, rəhmətlik Heydər Əliyevin "biz iki dövlət, bir millətik" sözü çox dəyərlidir. Gələcəyi görərək deyirdi bu sözləri. Həqiqətən də, Azərbaycanla Türkiyə iki dost ölkə deyil, iki qardaş ölkədir. Təbii ki, digər türk dövlətləri də bizim üçün ayrı gözəl və özəldir. Amma Azərbaycanın türk dövlətləri içərisində yeri mənim gözümdə birinci sıradadır. Çünki mən türk dünyasına gözümü Azərbaycanla açdım. AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda doktorant oldum. Müəllimlərim professorlar Bəhlul Abdulla, M.Qasımlı və başqaları böyük alimlərdir. Türk dünyasının bütün dövlətlərinin həm mədəniyyətdə, həm də digər sahələrdə əmin addımlarla irəli doğru addımlamağını arzu edirəm.

13 aprel tarixində konfrans başlamamışdan öncə qeydiyyatdan keçəndə hər bir iştirakçıya konfrans materialı olan qovluqda tatar milli şirniyyatı çak-çak da hədiyyə olundu. Konfrans yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu. Tatarlarda ən birinci dəyər verdiyim cəhət mehriban və qonaqpərvərlik mədəniyyəti idi. Türk folklorşünası Bayram Durbilməzin sözləri ilə ifadə etsəm, hər bir türk xalqında türk kültür kökünün bir parçasını - yüksək qonaqpərvərlik mədəniyyətini tatarlarda görə bildim və buna çox sevindim.

Kazana yola düşməmişdən bir gün öncə gecə yatmamışdım. Öz mədəniyyətimizin bir parçası olan milli mətbəximizi tatarlara tanıtdırmaq üçün şəkərbura, İrəvan kətəsi və s. şirniyyatlardan hazırlamışdım. Konfransda tatarlara bu şirniyyatları təqdim edəndə isə onlar çox sevindilər. Hətta konfrans zamanı təşkil olunmuş beynəlxalq sərgidə professor Almaz Ülvi Binnətovanın kitabları və mənim "Məni nə vədə Şuşaya yetirərsən" monoqrafiyam nümayiş olundu. Sonra həmin kitabları Tatarıstan Mədəniyyət Nazirliyinin kitabxanasına hədiyyə etdim.

Konfransın plenar iclası Tatarıstan respublikası mədəniyyət naziri Ayrat Sibaqatuli, Respublika Milli Mədəniyyətinin İnkişaf Mərkəzinin direktoru Fənzilə Zavqarovanın məruzəsi ilə başladı. Plenar iclasda BDU-nun professoru Leyla Gərayzadənin "Kitabi-Dədə Qorqud"la bağlı məruzəsi dinləyicilər tərəfindən ürəkdən alqışlandı.

İkinci bölmədə BDU-da oxuyan zaman mənə "Türk xalqları ədəbiyyatı" fənnindən dərs demiş professor Firuzə Ağayevanın Qazax yazıçısı Abay Kunanbayevin pedaqoji görüşləri mövzusunda məruzəsi çox böyük maraqla qarşılandı.

Konfransın birinci günü bitdikdən sonra azərbaycanlı iştirakçıları professorla Leyla Gərayzadə, Firuzə Ağayeva, dosent Ülviyyə Hüseynova ilə birgə çak-çak almaq üçün "Koltso" ticarət mərkəzinə gəldik. Deyilənlərə görə, burada kraliçanın üzüyü itmişdir, həmin itən üzüyün şərəfinə bu ticarət mərkəzinin qarşısında üzük fiquru düzəldilmiş və onun adı verilmişdir. "Koltso" ticarət mərkəzinin birinci mərtəbəsindəki "Edelveys" supermarketində milli çayımız olan "Azerçay"ı görəndə çox sevindim. Doğma çayımız buralara qədər gəlib çıxmışdır. Doğrudan da, qərib ölkədə bizə verilən becikin üzərində Azərbaycan adının yazılması, öz ölkəni təmsil etmək və daha hansısa əşyanın üzərində Azərbaycan adına rast gəlmək çox qürurverici hissdir.

Konfransın ikinci günündə N.Q.Jiqanov adına Kazan Dövlət Konservatoriyasında Ülviyə Hüseynovanın qədim türk yazılı abidələrinin milli spesifikası haqqında məruzəsi dinləyicilər tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Məruzələr zamanı məlum oldu ki, Tatarıstan orta və ali məktəblərində rus dili aparıcıdır və onlar bizim universitetlərin filologiya fakültəsindəki kimi "Türk xalqları ədəbiyyatı" fənnindən dərs keçmirlər. Məhz buna görə də tatarlar Azərbaycan ədəbiyyatından xəbərsizdilər. Sonra öz-özlüyümdə fikirləşdim. Nə yaxşı ki, mən Müstəqil Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıyam. Nə yaxşı ki, ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində, türk dövlətləri ilə ədəbi-mədəni əlaqələrimizin genişlənməsi üçün geniş üfüqlər açıldı.

Yadıma gəlir, BDU-nun filologiya fakütəsində oxuyan zaman "Türk xalqları ədəbiyyatı" fənnindən tatar yazıçılarından - Musa Cəlil, Alimcan İbrahimov, Abdulla Tuqay və b. əsərlərini oxuyardıq. Hələ oteldə konfrans başlamamışdan öncə Kazan Federal Universitetin dosenti Ramil Denmuxametovdan mən soruşanda ki, Azərbaycan yazıçılarından kimi tanıyırsınız?

Sankt-Peterburq muzeyində sizin Nizaminin portretini görmüşəm.

Əlbəttə, bu cavab təəssüf hissi doğurur. İki türkün bir-birinin ədəbiyyatından xəbərsiz olması acınacaqlıdır. Nə yaxşı ki, mən məruzəmi slayd-təqdimat şəklində hazırlamışdım. "Türk xalqları mədəniyyəti azərbaycanlı publisistlərin nəzərində" mövzusunda rus və ingilis dillərindəki məruzəmin tədqiqat obyekti "Azərbaycan" jurnalında Türk dünyası mövzusunda dərc olunmuş əsərlər idi. Məruzəmdə qarşıya qoyulan əsas məqsəd türk şəhər mədəniyyəti, ədəbiyyat məsələləri, türkçülük məfkurəsinin formalaşdıran Z.Göyalp və İ.Qaspiralinin rolu adlı problemləri araşdırmaq idi. Slayd təqdimatım Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun loqosu ilə başlayırdı. Mən Akademiyanı həmin konfransda əyani məruzə ilə təmsil edən yeganə iştirakçı idim. Azərbaycan yazıçılarını tanımayan tatarlar slayd-təqdimat vasitəsi ilə M.Hüseyn, R.Rza, N.Rəfibəyli, Elçin, Z.Sadatlı, Ə.Səmədli, M.Aslanla tanış oldular. Çıxışımın sonunda öz fikirlərimi mütləq qeyd etməliydim:

Konfransın mövzusu türk xalqları mədəniyyətidir. Ədəbiyyat da, mədəniyyət də vahid dildən başlayır. Siz tatar türküsünüz, mən Azərbaycanlı türküyəm. Nəyə görə biz bir-birimizi başa düşməməliyik? Mən rus, ingilis, türk dillərində bilirəm. Dünyanın harasına getsəm, istədiyim informasiyanı əldə edə biləcəm və verə biləcəm. Amma hamı mənim kimi deyil. Mən yalnız öz problemimi düşünmürəm. Məqaləmdə də qeyd etmişəm. Ümumdünya türklərinin maariflənməsində böyük rolu olan, türk dünyasının atası, əslən Krım tatarı İsmayıl bəy Qaspıralının fikrincə ümümtürk mədəniyyətinin inkişaf etdirməyin yegənə yolu vahid dil birliyidir. Mənim fikrimcə də, türk xalqlarının ümumi ünsiyyət dili olmalıdır. Məhz bu yolda biz ümumtürk mədəniyyətimizi inkişaf etdirə bilərik.

Konfransın təşkilatçılarından olan, moderator Gülnarə Mansurovanın mənə "Sən Azərbaycanın fəxrisən" deməsi mənim hədsiz sevincimə səbəb oldu. Konfransın sonunda irəli sürdüyüm təklifim dinləyicilər tərəfindən çox bəyənildi və dövlət səviyyəsində təşkil olunmuş konfransın nəticələri hissəsinə əlavə olundu. Çünki sözümüzü birimiz deməklə dərdimizə dərman tapılmır. Yüzümüz, minimiz dedikdən sonra səsimizə səs verən tapılır. Necə ki, məni maşınla otelə çatdıran sürücü Maratın məndən Qarabağ problemini soruşdu. Necə ki, 4 gün bir otaqda qaldığım mehriban, səmimi insan, Qazaxıstan Respublikasının Elm və Təhsil nazirliyinin M.O.Auezov adına Ədəbiyyat və İncəsənət İnstitutunun böyük elmi işçisi, musiqişünas alim Zülfiyyə Qasimovanın "Sarı gəlin" mahnısını məndən soruşdu.

Kazan ümumi, vahid arxitekturası olan şəhərdir. Mədəniyyət nazirliyinin əməkdaşları bizi avtobusla şəhər ekskursiyasına aparanda ən çox görmək istədiyim Kül Şərif məscidi idi. Kül Şərif məscidinə gedən yol Kreml sarayından keçirdi. Girişdə diqqəti çəkən tatarların babaları olmuş bulqarların uca təpənin üzərində müdafiə məqsədi ilə tikdirdiyi, üzəri 5 ulduzdan ibarət fiqur olan ağ qaladır. Həmin qalanın yaxınlığında maraqlı saat qüllələri, tatarların milli qəhrəmanı Musa Cəlilin abidəsi də yerləşir. Kremlin içərisini muzeylər diyarı da adlandırmaq olar. Kremli gəzməklə tatar tarixinin bir hissəsini duymaq kifayət edir. Tatarıstanı multikultural və tolerant dövlət adlandırmaq olar. Çünki şəhərdə məscidlərlə kilsələrin sayı, demək olar ki, eynidir və maraqlı mənzərə yaradır. Kremlə daxil olanda gözümün axtardığı, dünyanın memarlıq incilərindən biri olan, Rusiyada 3 gözəl məsciddən biri, 2005-ci ildə inşa edilmiş, məşhur Kül Şərif məscidi idi. Kazan xanlığında 1552-ci ildə İvan Qroznunun hücumlarından əvvəl 8 minarəli Kül Şərif məscidi və digər 5 məscid Kreml sarayında mövcud olmuşdur. Kül Şərif Kazan xanlığı dönəmində Seyid İmam Kül Şərif adlı şeyxülislamın adına tikilmişdir. Bu məscid Ş.X. Latıpov, M.V.Safranov, A.Q.Səttarov, İ.F.Sayfullinin layihəsi əsasında 1996-2005-ci illərdə yenidən bərpa olunmuşdur.Yenidən bərpa olunmuş məscidin ümumi arxitekturasında osmanlı, rus, ərəb motivləri öz əksini tapmışdır. Göy rəngli minarələri ilə şəhərdə xüsusi diqqət cəlb edirdi, turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkandır. Romanın 1360-cı ildə tikilmiş Piza qülləsini xatırladan hökmdar Sünbikəyə həsr olunmuş XVII əsrin qırmızı qülləsi üzərindəki ayparası ilə xüsusi diqqəti cəlb edir. Bu qüllə Tatarıstanın simvolları içərisində yer alır.

Kazan memarlığında rənglərin harmoniyası xüsusi cəlbedicidir. Kül Şərif məscidinin göy rəngli minarələri onun yanındakı üzəri göy rəngli qüllələrdən ibarət, memarı Postnik Yakovlev, İvan Şiryay olan, 1556-1562-ci illərdə inşa edilmiş "Blaqoveşenskiy" adlı rus pravoslav kilsəsi ilə harmoniya yaradır. Rənglərin harmoniyasını tək bu xristian və müsəlman ibadət evlərinə şamil etmək olmaz. 1767-ci ildə inşa edilmiş "Mərcani" məscidi və onun yanındakı 2003-cü ildə istifadəyə verilmiş Kazan İslam Kolleci də yaşıl və ağ rənglərin harmoniyasını yaradan binalar sırasındadır. Tarixi mənbələrə, 1767-ci ildə II Yekaterina Kazana gələndə burada yaşayan müsəlman tatarları məscid yaratmaq üçün ona müraciət etmişlər, onun icazəsi ilə "Mərcani" məscidi inşa edilmişdir. 2005-ci ildə Kül Şərif məscidi istifadəyə verilən zaman "Blaqoveşenskiy" kilsəsi də restavrasiya edilmişdi. Ortodoks kilsəsində ladanın qoxusu bütün kilsədə hiss olunurdu. Kremlin içərisində Tatarıstanın Prezident sarayı xüsusi seçilirdi. Kazan qalasından Kazan gölünü və şəhərin yarısının mənzərəsini görmək olar. 2008-2010-cu illərdə inşa edilmiş Kənd təsərrüfatı nazirliyinin binası isə görünüşü ilə mənə İstanbulun Beşiktaşındakı Atatürkün möhtəşəm "Dolmabahçe" sarayını xatırladır. Ümumiyyətlə, ekskursiya şəhər barəsində böyük təəssüratlar oyatdı.

Kazanda bütün binaların üzərindəki yazılar rus dilində idi. "Rübai" adlı çay evi, "Aşxane" adlı yeməkxana və başqa binaların isimləri rus hərfləri ilə yazılmışdı.

Aprelin 14-ü mən azərbaycanlı iştirakçıları oteldən yola saldım. Aprelin 16-ı gecə təyyarəm Bakıya yola düşdüyünə görə aprelin 15-ni Tatarıstan Respublikası Milli Kitabxanasında keçirməyi qərara aldım. Məqsədim Tatarıstan mətbuatında dərc olunmuş azərbaycanlı müəlliflərin və Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında yazmış tatar müəlliflərinin əsərlərini toplamaq idi. Kitabxana işçiləri çox mehriban və məsuliyyətli işçilər idi. Baxmayaraq şənbə günü kitabxananın bəzi binaları işləməsə də, axşam təyyarəmin uçduğunu söyləyəndə mənə çox yaxından kömək oldular. Burada tatarlar barəsində bir xüsusiyyəti də kəşf etdim. Tatarlar öz millətini, öz mədəniyyətini, bir də öz millətini, öz mədəniyyətini sevən adamı sevirlər. Çünki mən öz xalqımın nümayəndələrinin əsərlərini orda axtardığımı kitabxanaçılara bildirən zaman onlar bütün əllərindən gələn köməyi mənə etdilər. Çox təəssüflər olsun ki, mən kitabxananın arxivində bu qədər mətbuat nümunələri içərisində Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında yazan tatar müəllifinə rastlamadım. AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Türk xalqları ədəbiyyatı şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, gözəl insan, rəhmətlik Mənzər Həsənova yadıma düşdü. Ömrünü tatar ədəbiyyatını araşdırmağa həsr eləmişdi. Amma mən Tatarıstanda bir başqa Mənzər xanım kimisi tatar tapa bilmədim ki, ömrünün ən azı beş ilini Azərbaycan ədəbiyyatına həsr eləmiş olsun. Ancaq kitabxanada öz şairlərimizdən - B.Vahabzadə, Fikrət Qoca, Vaqif Bəhmənlinin şeirlərini tatar mətbuatında görəndə çox sevindim.

Tatar mətbəxinin eçpoçmaku, kıstıbı, qubadiyə və s. xəmirdən hazırlanan yeməkləri olduqca maraqlıdır. Demək olar ki, tatar mətbəxində xəmir yeməkləri üstünlük təşkil edir. Bu da tatar mətbəxinin əsil türk mətbəxinə aid xüsusiyyətləri hələ də qoruyub saxladığından xəbər verirdi.

16 aprel...saat 14:30... Bəzən ətrafımda xaricə gedib gələn bəzi gənclər arasında səyahət etdiyi ölkədə həyatı boyu yaşamaqla bağlı fikir irəli sürürlər. Kazan gözəl şəhərdir, özünü mənə sevdirməyi bacardı. Amma nə qədər xarici ölkə gözəl, valehedici təsirləri ilə cəlbedici olsa da, öz vətənimin, öz torpağımın istiliyinin, doğmalığının yerini heç nə verə bilmir. Yaxşı deyib atalarımız, gəzməyə qərib ölkə, ölməyə vətən yaxşı.

10.05.2017

Aynurə PAŞAYEVA

AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin elmi işçisi

525-ci qəzet.-2017.-17 may.-S.4.