Dörd ölüm, dörd söz

Kamil Vəli NƏRİMANOĞLU

Türkoloq, ədəbiyyatşünas

...Bu il mənə düşərli olmadı. Bacımı itirdim.

Məndən iki yaş kiçik idi. Ömrü əziyyətlə keçmişdi. Bir qız övladını Allah ona çox gec verdi - qismət belə imiş, o tək balasından da doymadan getdi. Nəvələrindən doymadan getdi. Daşını,torpağını özünün və ərinin daşıdığı bir ev tikdi, bağıyla-bağçasıyla, arxıyla-kəhriziylə, köhnə dəyirmanı, qara daşıyla... Ev-eşiyindən, qara daşından doymadan getdi.

Doğulduğu, böyüdüyü Cəbrayılını itirdi. Ömrünün sonlarını böyrəklərsiz yaşadı. Böyrəyindən yox, yaralı ürəyindən getdi. Hərdən yuxuma gəlir. Heç bir söz demir. Həmişə olduğu kimi, məndən utanır. Sakit-sakit gülümsəyir. Ölməyinə inanmır. Belə qardaşı olan ölərmi heç...Yuxularımda mənə, övladlarıma dua edir, utana-utana gəldiyi kimi, utana-utana da çəkilib gedir. Heç elə bil bu dünyaya gəlməyibmiş. Yüz əqraban olsa da, bacının yeri ayrıdır. Adam ata-anadan olduğu kimi bacıdan da yetim qalır. Allah rəhmət eləsin. Övladları, nəvələri xoşbəxt olsunlar. Ruhu şad olsun.

... Qohumum, dostum Eyvazı itirdim. Rəhmətlik Məhəmmədəli kişinin daha çox özünə oxşayan oğlunu. Evlərinin qonağı üçün canından keçən mərd kişinin, Eyvazın bu ağır itkisinin Məhəmmədəli kişinin həyətindəki tut ağacının yoxluğu xəbərçisi imiş. Tut ağacı o doğma evə o qədər yaraşırdı ki... Bu yaraşığı hamıdan yaxşı bilən şer yazmaqdan, hekayə qələmə almaqdan uzaq olan Eyvaz idi. Onun qədər heç kəs də bu itkini duya bilməzdi. Eyvazın da o tut ağacı kimi günlərin bir günü həmişəlik gedə biləcəyini ağlıma gətirə bilmirəm. Eyvaz da getdi. Səssiz-səmirsiz, şikayətsiz, minnətsiz.

Ağır xəstə yatdığı günlərdə balalarıyla, ailəsi ilə vidalaşmış yəqin... Evlərinin, ailələrinin rəmzi olan tut ağacını gözləriylə axtarıb tapa bilməmişdi. Bu evin rəmzi olan tut ağacının günlərin bir günü yox olması onun ömrünü yavaş-yavaş doğrayıb bitirmişdi. Tarixi evin tarixi qonaqlarına kabab bişirib, dəsgah qurandan sonra əl-üzünü yuyub üz-gözü sevinc, fəxr dolu baxışlarıyla gəlib şirin-şirin söhbət eləyən Eyvazın dünyada ən çox kimi istədiyini demək çətindir. Amma Məhəmmədəli kişi oğlanlarının biriylə fəxr etsə də, o birinə daha çox ərk etsə də, ona öz cavanlığını xatırladan, fiziki-bioloji varlığıyla daha çox onun özü olan Eyvazı ayrı cür istəyirdi. Hər atanın elə bir gizli məhəbbəti olur. Ata o məhəbbətin sirrini heç kəsə demir, özüylə qəbrə aparır.

Heyf səndən Eyvaz... Ömrünü özün üçün yaşamadın. Dostlara, bacı-qardaşlara hədiyyə verdin. Ömürdən, dostlara, qohumlara sədaqətdən və çəkdiyin zəhmətdən başqa nəyin var idi ki... Mən sənin səmimiyyətini, saflıq yağan o parlaq qara gözlərini, sağlamlıq, həyat yağan üzünü, istiqanlılığını unutmayacağam. Unutmağa da haqqım yox...

Dost kimi də, qohum kimi də...

Dəfninə gələ bilmədim, məni bağışla. İnsan zəhməti, dost, qohum haqqı unudulmaz. İki damla göz yaşımla, etdiyim dualarla, bir kiçik yazıyla borcumdan çıxmaq istədim. Yəqin ki, çıxa bilmədim...

lll

...Bu günlərdə tələbəm, elə tələbəlik illərində dostum, gözəl jurnalist Zöhrab Əmirxanlını itirdik.

Qədim dostum Nəsir Ədmədlinin Facebookunda yanğı dolu yazısı, dostların həyəcan ifadə edən qeydləri itkinin nə qədər ağır olduğunu göstərirdi: “Biri gələr səni sən edər, biri gələr səni səndən edər”. Bu ifadə Mövlananındır. Zöhrabın ölümü bizi bizdən etdi.

Hər gün Facebookda onun notlarını oxuyurdum. Əsla ağrısını-acısını yazmazdı. Onu içindən yeyib-gəmirən amansız şəkərdən şikayət etməzdi. Dostlarla dərdini deyil, sevincini paylaşardı. Möminlər sabah namazını qılanda, o dəniz qırağında sabah günəşini qarşılamağa çıxardı. Bu günəş sevgisi onu həyatda tutan tək ümid idi. Bilmirəm, bəlkə də ölümün qaranlığı yaxınlaşdıqca, onun günəş işığına ehtiyacı da artırdı. Hər gün səhər 10-11 radələrində, dostumuz Hikmətin kafesinə gələr və noxudla bir parç pivə içərdi.

Doğrusu, mən onun pivə içməsini bəyənməsəm də, noxud payına ortaq olurdum. Bəlkə də o dünyada mənim bir cəzam da içki içən dostlarımın məzələrinə şərik olmağım sayılacaq.

Zöhrab musiqi dəlisi idi. Alim Qasımovdan danışanda ağzı-dili quruyurdu və duyğularını tam ifadə edə bilməməyinin əziyyətini çəkə-çəkə, “İnşallah, bunları yazacam” deyirdi. Əlbəttə, mən onun bu dərin hisslərini yazacağına inanmırdım. Çünki bu cür emosional adamların yazı hövsələsi olmur və ya az olur. Onların həyəcanla alayarımçıq danışmaları, əlini dizinə vurub: “Ay dədə vay!!!, ay nənə vay!!!” deməyinin özü əslində hər şeyin ifadəsi idi. Mənim “Səs” kitabımı çox bəyənmişdi. Amma o kitabı tərifləyəndə yazdıqlarımı deyil, öz düşündüklərini, öz musiqi dünyasını bəyan etməyə çalışırdı. 7-8 il bundan öncə xanımı vəfat etmişdi. Bu ayrılıq onun belini qırmış, uşaqları, nəvələri bu ağır yaranı sağalda bilməmişdi. Heç vaxt dərdini açıq bəlli etməsə də, söhbətinin şirin yerində onun gözlərinin bir nöqtəyə zillənməsi, büzüşüb yığılması, məclisin havasından büsbütün ayrılması həmin ağır dərdin onun içinə çökdüyünün əlaməti idi. Dünyada elə şeylər var ki, onu gizlətmək mümkün deyil...

Mən Zöhrabın “Azadlıq” qəzetinin ilk vaxtlarında yazdığı yazıları, xüsusi ilə mədəniyyət mövzusundakı yazılarını xatırlayıram. Rəhmətlik Nəcəf Nəcəfovun yaratdığı, yön verdiyi bu məktəbin ən istedadlı tələbələrindən biri, şübhəsiz ki, Zöhrab Əmirxanlı idi. Bəzən sərt, bəzən duyğulu üslublu şirin, səmimi yazı tərzi yəqin ki, onun ifadə etdiyi mətləbin dərinliyi, incəliyi ilə bağlı idi.

Ona görə də modern Azərbaycan jurnalistikası deyəndə yada düşən beş-on nəfərdən biri Zöhrabdır. Ölüm nə qədər dəhşətli olsa da, mən hiss edirdim ki, o ölüm ilə həyat arasında çırpınırdı. Həyat onun övladları və nəvələri idi. Ölüm onun sonu idi. Tələbə vaxtından sevdiyi, evləndiyi və oğul-uşaq sahibi olduğu xanımı onun üçün hər şey idi və onun ölümüylə Zöhrab əslində hər şeyini itirmişdi. Ölüm onun yolunu gözləyirdi, o da ölümün. Nəhayət, görüşdülər. Qurban əminin tarının bir simi də qırıldı. Alimin bir zənguləsi göylərə ucala bilmədi, yerə düşüb parça-parça oldu. Dostları Zöhrabı, Zöhrab dostlarını itirdi. İtirə-itirə getdiyimiz bu dünyada hey fikirləşirəm və nə qazandığımızı anlaya bilmirəm. O üzü gülümsər, titrək, kövrək tələbəmə, dostuma rəhmət oxumaqdan, qalanlara sağlıq diləməkdən başqa əlimdən nə gəlir ki?!.

lll

Əmim oğlu, böyük qardaşım əvəzi Fazilin ölümü mənə ağır dərd oldu. Mən Allahdan aşağı evin böyüyüyəm. Məndən sonra dünyaya gələn beş bacı-qardaşımın da ağsaqqalı, himayəçisi mənəm. Məndən dörd yaş böyük olan əmiləri Hilal, Nəriman, ana nənəsi Zübeydə, xalaları yetimlik hissi yaşamasın deyə, Fazil üçün əllərindən gələni etmişdilər. Uşaqlıqdan yerə-göyə sığmayan Fazil hərbi məktəbə daxil oldu, sonra təhsilini Tibb İnstitutunda davam etdirdi. Və ömrü boyu 5 №-li xəstəxanada həkim-cərrah vəzifəsində çalışdı. Böyük övladını son sinifdə faciəvi şəkildə itirən Fazil bütün ümidini kiçik oğlu Kamrana bağlamışdı. Maşallah, Kamran da qeyrətli oğul çıxdı. İndi atasının yerindədir, ailəsinin qayğısını çəkir.

Fazil o qədər səmimi, qayğıkeş qardaş idi ki, onun dağı məndən heç vaxt getməyəcək. Mənim və ailəmin ağır günlərində Fazil yanımda oldu... Dünyada elə borclar var ki, onu ödəmək mümkün deyil. O biri dünyaya o, oğul dağı apardı, kiçik oğlunun toyunu görmədi, xanımı həm də xalası qızı Qızbəsə hər zaman özünü borclu bildi. Həyatının mənasını Fazildə görən Qızbəs xanım hələ də ömür-gün yoldaşının, doğmaca xalası oğlunun ölümünə inanmır. Haqlıdır. Mən də uzaqda yaşadığım üçün Fazilin, həkim qardaşımın ölümünə inanmıram, bunu ona yaraşdırmıram. Sənətini gözəl bilirdi, qohum-dost üçün özünü fəda edərdi. Nə qədər qayğı ilə əhatə olunsa da, gözəl dostları, mənim kimi, Xasay kimi qohumları olsa da, əsl bacısı bildiyi mənim həyat yoldaşım Fatma xanımı nə qədər yaxın, doğma bilsə də, yetimlik onun baxışlarının dərinliklərində birdən-birə dirilir, gözü yol çəkir, ətrafındakıları hiss etmirdi. Həlak olan böyük oğlundan sonra gözü tez-tez yol çəkərdi. O zaman onun yanında susmalı idik. O anlar Fazilin üzünü görmədiyi atası Bilalla, oğlu Rüfətlə birlikdə olduğu anlar idi. Oğulu atadan ayırmağa kimsə qıya bilməz. Şükür Allahın aldığına da, verdiyinə də...

Fazilin atası Bilal əmim müharibəyə gedəndə o, anasının boynunda olub. Fazil atasının üzünü görməyib. Gövhər nənəm toxuduğu xalçanın üstünə “Fazil Vəliyev Bilal oğlu - 1942” toxuyub.

Mən hər gün xalçanın üstündə namaz qılıram, Allah sevgisi və qorxusu ilə bərabər, qardaş əvəzi əmioğlumun qoxusunu da alıram, o xalçadan.

Allah rəhmət eləsin. Qəbri nurla dolsun...

lll

... Uzun yaşamaq dostların, əzizlərin ölümünü görmək deməkdir, bu dərdləri çəkmək deməkdir.

Yaşamağın bir dərd, ölümün də bir dərd olduğu bu fani dünya əzəldən belədir. Bu nizamı Allahdan başqa kimsə dəyişə bilməz...

525-ci qəzet 2017.- 27 may.- S.17.