Mənəvi saflığın Şirindil düsturu

Elə mətləblər var ki, onu demək üçün bəlkə də illərlə gözləməli olursan.

İndi məqamı çatıb, indi də deməyək, bəs nə vaxt deyək? Şirindilin, dünənə qədər hamıdan cavan olan Şirindilin birdən-birə 65 yaşı tamam olur və Şirindil dönüb Şirindil Alışanlı olur, ən azı mənim gözümdə... Ona görə də, elə bilirəm, illər boyu onun üçün ürəyimdə gəzdirdiyim hisslərimi, fikirlərimi yazıya çevirərək sənədləşdirmək məqamıdır...

Şirindil Alışanlı mənim üçün saqqalı ağarmamışdan ağsaqqal olmağı bacarmış dəyərli bir insan; daim ayaqda olan alim, həm mehriban, həm də müdrik dost... Şirindilin heç bir kanona, ölçü-biçiyə boyun əyməyən özünəməxsus həyat konstitusiyası var və bunu yazan da odur, əməl edən də, amma pozan vaxtını görməmişəm! Onun öz həyat kultu var, bura məişət həyatı da, elm həyatı da daxildir. Əslində, o, ən çox elm adamıdır! Pedant elm adamı yox, elmi canı-qanı, övladı, həyatı qədər sevən, həyat eşqi ilə dolu Elm Adamı!

Onun Azərbaycan elmində öz qaynar qazanı, Azərbaycan elminə öz şirin payı var!.. Bu, böyük məziyyətdir! Şirindil əlində boş kasa gəzdirib pay axtaran, bir çömçə də bura qoy, deyən umsuqlardan deyil!.. Onda həm dosta layiq, həm də alimə layiq müdriklik var!.. Şirindil dostu qoruyan dost, istedadı qoruyan istedaddır!.. İstedadsızlığa qarşı prinsipial və barışmazdır... Fikrimcə, Şirindil alimlik müstəvisi şəxsiyyətinin müstəvisinə, şəxsiyyətinin müstəvisi alimliyinin müstəvisinə ən çox müvazi olan şəxsiyyət tipidir...

Belə şəxsiyyət tipi üçün, elə bilirsiniz, yaşamaq asandır? Əsla! Özü də, həmişə qayğılar içində girinc olasan! Yox, Şirindilin özünə qalsa, elə də qayğısı yoxdur! Şükürlər, ziyalı ailəsi, oxumuş, intellekt sahibi həyalı övladları... Amma Şirindil qədim Qarabağ mahalının uca dağları lacivərd üfüqlü, gülüzarlı, şaqraq bulaqlı, Həkəri çaylı, ata yurdu Laçınını itirib, dağdan ağır qardaşı, poeziyamızın Məcnun şairi Hüseyn Kürdoğlunu itirib, itkin düşmüş, şəhid olmuş, qaçqına-köçkünə dönmüş, Azərbaycanın bütün bölgələrinə səpələnmiş qohum, qardaş-bacı, dost-yoldaş xatirində və gözünün qabağındadır... Bunların hamısının xeyrində-şərində iştirak etmək, xəstəsinə-qocasına baş çəkmək... Bu da, onun mənəvi borclarından biridir, çiyin yüküdür... Şirindil yurd itkisinin dağdan ağır dərdini çiyinlərində, nisgilini ürəyində gəzdirən qədim yunan əsatirlərinin qəhrəmanları timsallıdır, imkanı daxilində qayğı çəkən hatəmkeşdir, səxavət kanıdır... El sözü - qohumcanlıdır, dostcanlıdır...

Çünki Şirindil ruh adamıdır və onun ruhu hamı üçün, dostları, qohumları, həmkarları, iş yoldaşları üçün doğmadır... Bunlar isə mənəvi saflıqdan, insanın ruh halının yaxınlığından doğur... Onda eqoizm, narsizm, özündən müştəbehlik, yersiz lovğalıq, dargözlülük yoxdur... Həlimdir, səlimdir, ürəyigenişdir... Bir sözlə, o, başqasının uğuruna özününkü kimi sevinən, ağa qara, qaraya ağ deməməyi həyat devizi edən, haqqın yanında durmağı bacaran, mənəvi saflığın həyat düsturunu ortaya qoyan insandır... O, həm adam kimi, həm də kişi kimi yaşamağı bacaran kişilərdəndir... Başqa sözlə, Şirindil Alışanlı Azərbaycan ziyalısına xas olan ən gözəl xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirmiş, yüksək intellekt sahibi, passionar təfəkkürlü, vətənpərvər, prinsipial bir alim, yanımcıl bir dostdur...

lll

Bunları isə gənc, hələ Şirindili yaxından tanımayan oxucularım üçün, həm də, bilib yaddan çıxaranların yaddaşını təzələmək üçün yazıram...

Alışanov Şirindil (Şirindil Alışanlı) Həsən oğlu 1952-ci il oktyabrın 28-də Azərbaycan Respublikası Laçın rayonunun Əhmədli kəndində anadan olub. Bakının 19 və 111 nömrəli məktəblərində orta təhsil alıb. 1970-1975-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib, ədəbi tənqid üzrə ixtisas kursunu bitirib. 1976-1987-ci illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi, İnstitutun elmi katibi, bölmə müdiri vəzifələrində çalışıb. 1977-1980-ci illərdə SSRİ Elmlər Akademiyası Maksim Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun Ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsində çalışıb, məşhur estetik Yuri Borevin rəhbərliyi ilə romantizm probleminə həsr olunmuş namizədlik dissertasiyası yazıb və 1981-ci ildə müdafiə edib. Bu məqamda, bir səciyyəvi və ibrətamiz nüansı xatırlatmaq istərdim. Şirindil haqqında onun elmi rəhbəri professor, akademik Yuri Borisoviç yazır: "Əziz Şirindil, həyatda ömrün elə anları gəlib çatır ki, insan bir vaxtlar nəyisə öyrətdiyi tələbəsindən özü öyrənməyə başlayır. Sən indi o məqamda olan tələbələrdənsən və mən səninlə qürur duyuram".

Ustadının qürur duyduğu bu insan indi filologiya elmlər doktoru, professordur. AMEA Nizmi Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun "XX əsr (sovet dövrü) Azərbaycan ədəbiyyatı" şöbəsinin müdiridir, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvüdür.

Bu, elə-belə həyatı faktlar deyil, bunun arxasında yuxusuz gecələr, zəhmət, istedad durur. Yaradıcılıq əzabına və sevincinə tablaşmaq durur. Şirindil Alışanlının keçdiyi həyat yolu təkcə özünə, ailəsinə yox, elmimizə, xalqımıza, mənəviyyatımıza səmərə verən ziyalının həyat yoludur...

Şirindil ilk yaradıcılıq illərindən sərbəst elmi düşüncə mövqeyindən, dünya humanitar fikrinin standartları kontekstində düşünməyə çalışan gənclərdən olub və bu səciyyəni bu günə qədər artıra-artıra saxlayıb, özünün yaradıcılıq kredosuna çevirib.

O, olduqca dəyərli və fəal bir elmi yaradıcılıq yoluna malik tənqidçi, ədəbiyyatşünasdır. 1976-cı ildən ədəbi-tənqidi məqalələri ilə mətbuatda çıxış edir. Ədəbiyyat İnstitutunda yazılan və ədəbi, elmi mühitdə maraqla qarşılanan "Ədəbi proses" silsilə məcmuələrinin əsas müəlliflərindən olub. 1977-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin poeziyaya həsr olunmuş birgə respublika konfransında məruzə edib, ədəbi-nəzəri fikrin ən aktual problemləri ilə bağlı müzakirə və konfranslarda ardıcıl çıxışlarıyla yadda qalıb. O, ədəbi tənqidin nəzəri-metodoloji problemləri, müasir poeziya, onun əsas inkişaf meylləri, poetik axtarışları barədə yazdığı məqalələrlə dövri mətbuatda və bir çox məcmuələrdə müntəzəm çıxış edir. Bunlar adi yazılar və sıradan olan çıxışlar olmayıb, fundamental nəzəri biliklə yoğrulmuş, ədəbi və elmi ictimaiyyətdə qəbul edilən, hesablaşılan fikir və mülahizələrdir...

Şirindil Alışanlının elmi fəaliyyət dairəsi genişmiqyaslıdır, indiki anlayışla desək, qlobal siferaya malikdir. Xeyli kitabı və yüzdən artıq elmi və ədəbi-tənqidi məqaləsi çap olunmuşdur. Onun "Sözün estetik yaddaşı" (1994), "Romantizm: mübahisələr, həqiqətlər" (rus dilində), (2000), "Ədəbi-bədii düşüncənin sərhədləri" (2010), "Müasir humanitar təfəkkür və Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı" (2011), "Ədəbi-nəzəri fikrin tarixiliyi və müasirliyi" (2013) və s. bu qəbildən monoqrafiyaları nəzəri-elmi səviyyəsi ilə fərqlənən, müasir, çağdaş filoloji mühitdə elmi-estetik təfəkkürü zənginləşdirən, inkişaf etdirən və dost-düşmən qarşısına çıxarmağa layiq əsərlərdir.

O, 1993-1998-ci illərdə "Elm" qəzetinin baş redaktoru, 1997-2014-cü illərdə "Elm" Redaksiya, Nəşriyyat və Poliqrafiya Mərkəzinin direktoru olub. Bir sıra mötəbər elmi jurnalların və çoxcildlik nəşrlərin redaksiya heyətinin üzvüdür. Moskvada çıxan "Akademiçeskie tetradi", "Nauçnaya kniqa" jurnallarının beynəlxalq redaksiya heyətinin və Akademiyaların Beynəlxalq Assosiasiyasının Kitab nəşri üzrə Şurasının üzvüdür, yəni beynəlxalq miqyasda nüfuz sahibidir. Hələ buraya respublika daxilində olan onlarla redaksiya şuralarındakı iştirakını əlavə etmirik...

Şirindil fəaldır, zəhmətkeşdir, yorulmadan ədəbiyyatşünaslıq elmimizin təbliği və tanınması işi ilə məşğul olur. Onun respublikamızda 1976-cı ildən bu günümüzə qədər keçirilən onlarla elmi konfranslarda və sessiyalardakı məruzələri buna bariz misaldır. 200-dən çox ədəbi-tənqidi, publisist məqalələrini, rəhbərliyi və redaktəsi ilə çap edilmiş olduqca vacib onlarla elmi məcmuələr və antologiyaları, redaktə etdiyi kitabları, elmi rəhbərliyi ilə müdafiə olunmuş işləri, hazırda rəhbərlik etdiyi namizədlik işlərini, müdafiə edilən dissertasiyalara elmi opponentliyini də əlavə edəsi olsaq, onun çeşidli, çoxsahəli elmi-yaradıcılıq, təşkilatçılıq və naşirlik fəaliyyətinin miqyası barədə ətraflı təsəvvür yaratmış olarıq.

Şirindilin qədrşünaslığını, sələfləri və müəllimlərinə ehtiramını xüsusi vurğulayardım. Ədəbiyyatımızda və elmimizdə böyük xidmətləri olmuş, hazırda haqq dünyalarında uyuyan bir çox alimlərimizin elmi-ədəbi irsinin qorunub-saxlanılmasında, onların təkrar nəşr edilərək gələcək nəsillərə çatdırılmasında Şirindilin xidmətləri ölçüyəgəlməzdir. Görkəmli ədəbiyyatşünas-alimlərimiz Yaşar Qarayevin, Azadə Rüstəmovanın, Tofiq Hacıyevin, Zakir Məmmədovun, Hüseyn Kürdoğlunun, Ağa Laçınlının və adlarını çəkmədiyim neçə sələfimizin ədəbi irsinin yenidən işıq üzü görməsində bu gün onun çəkdiyi zəhmət bir insanlıq örnəyidir. Onun Səməd Vurğun, Nəbi Xəzri, Məmməd Cəfər, Mir Cəlal, İlyas Əfəndiyev, Kamal Talıbzadə, Bəkir Nəbiyev, Hüseyn Arif, Tofiq Hacıyev, Qasım Qasımzadə, Yaşar Qarayev, Məsud Əlioğlu, Elçin, Qəzənfər Paşayev və başqa sənət adamları, müəllimləri barəsində yazdığı elmi-nəzəri portret-oçerklər öz dəyəri ilə fərqlənir, həssas bir ürək sahibi olan Şirindilin elmi-ictimai statusunu müəyyənləşdirir.

Onun bu statusunu müəyyənləşdirən mühüm amillərdən biri də, ekran-efir vasitəsilə ictimaiyyətlə qurduğu ünsiyyətdir. Vaxtaşırı televiziya kanallarında, müxtəlif mətbuat orqanlarındakı ayrı-ayrı ədəbi şəxsiyyətlər haqqındakı çıxışları, elmi-ədəbi irsimizin mühüm problemlərinə güzgü tutan açıqlamaları da alim şəxsiyyətinin hərtərəfli açılmasında az əhəmiyyət daşımır.

Bütün bu elmi fəaliyyəti nəzərdən keçirərkən, son olaraq belə bir qənaətə gəldim ki, elm uğrunda çalışmaq, yazıb-yaratmaq, filoloji aləmə səmimi xidmət etmək istəyi ziyalı insanların iç dünyasından, mənəvi aləmindən qaynaqlanır. Millətin döyünən qəlbi, cəmiyyətin düşünən beyni olan belə ziyalılar həm də milli yaddaşın, milli ruhun daşıyıcısı kimi elm zirvəsinə ucalırlar. Nəcib həyat amalı, xeyirxah məqsədləri ilə fəaliyyət göstərən bu şəxsiyyətlərin yaradıcılıq ruhu həm də onların özünütəsdiq əzmindən irəli gəlir.

Yüksək yaradıcılıq duyumu ilə fərqlənmək qabiliyyətini isə ilk növbədə, insanın kamillik səviyyəsi, şəxsi ləyaqət hissi, sağlam həyat tərzi dünyaya gətirir. Bütün bunların vəhdətindən doğulan ən ali keyfiyyət aid olduğu şəxsi ədəbi-elmi camənin şirininə çevirir.

Düşünürəm ki, dövrümüzün görkəmli, nüfuzlu söz adamlarının, şəxsiyyətlərinin, qələm dostlarının ayrı-ayrı məqamlarda Şirindil Alışanlı barəsində fikirlərinin bir qismini xatırlatmaq yerinə düşər.

Xalq yazıçısı Anar: "Şirindillə çox illər bundan qabaq tanış olmuşam. Onun zahiri görünüşü də, yaradıcılığı da dəyişməyərək qalmışdır. O, nəşriyyat direktoru, alim kimi həmişə qaynar fəaliyyətdədir".

Xalq yazıçısı Elçin: "Bu gün görkəmli ədəbiyyatşünas-alim kimi nüfuz qazanmış Şirindil 70-ci illərin ikinci yarısında ədəbi prosesə gəlmişdir və mənim üçün doğma olan tənqidçi-ədəbiyyatşünaslar nəslinin ən istedadlı nümayəndələrindən biridir".

Akademik Teymur Kərimli: "Şirindil Alışanlı dəyərli bir ədəbiyyatşünas olmaqla yanaşı, həm də yüksək insani keyfiyyətlərə malik bir şəxsiyyətdir. Biz Şirindil Alışanlı ilə artıq 42 ildir ki, yol gəlirik və tanıdığım gündən etibarən heç vaxt onunla dost, həmkar olmaqdan peşman olmamışam".

Akademiyanın müxbir üzvü Kamran Əliyev: "Şirindil Alışanlı gördüyü işləri şişirtməyi, qabartmağı xoşlamır. Onun fəaliyyət dairəsi genişdir. Şirindilin ən böyük nailiyyəti onun sadəliyi, saflığıdır".

Professor Məhərrəm Qasımlı: "Şirindil Alışanlı ədəbi, elmi fəaliyyətində müstəsna xidmətləri olan alimdir. "Sözün estetik yaddaşı" kitabı onun xarakteri, həyat tərzi, ədəbi həyatı ilə yaxından səsləşir. O, konseptual düşünən, Azərbaycan filoloji fikrində örnək olan alimlərdəndir".

Mərhum tənqidçi-ədəbiyyatşünas Arif Əmrahoğlu: "Azərbaycan filoloji fikrinin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Şirindil Alışanlı müasir nəzəriyyəyə dərindən bələd olan və bu sahədə ən son uğurları müntəzəm şəkildə mütaliə edən və araşdırmalara tətbiq edən dəyərli ədəbiyyatşünas alimdir. O, ənənəvi filologiya ilə müasir filologiyanın son uğurlarını əlaqələndirmək missiyasının daşıyıcılarındandır".

Akademiyanın müxbir üzvü Tehran Əlişanoğlu: "Şirindil Alışanlının ədəbiyyatşünas mövqeyi on illərdir ki, elmi-ədəbi mühitə məlumdur, milli ədəbiyyatşünaslığın pozitiv ənənələrinin tədricən unudulmasına qarşı həssas münasibəti də mətbu çıxışlarından bəllidir. Onun qələmindən çıxmış sistemli tədqiqat əsərləri ədəbiyyatşünaslıq elmimizin sabahına böyük inam doğurur"

Filologiya elmlər namizədi İlham Məmmədli: "Mənim fəxr elədiyim müəllimim, ustadım professor Şirindil Alışanlı yüksək erudisiyalı ziyalı, dərin elmi təhlil təfəkkürünə malik alim, vətəninin uğurlarını öz uğurları sayan, ağrılarını öz ağrısı hesab edən vətəndaşdır".

Mənə elə gəlir ki, bütün bu sadalanan keyfiyyətlər mənəvi saflığın Şirindil düsturundan xəbər verir. Bu düsturu yaradan və bu düsturla yaşayan Şirindil Alışanlını 65 yaşı münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona can sağlığı, uzun ömür, yeni uğurlar diləyirəm!

Qurban BAYRAMOV

Tənqidçi-ədəbiyyatşünas

525-ci qəzet.- 2017.- 1 noyabr.- S.8.