"Ədəbi
proses"in dördüncü
toplusu
Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutunda,
dörd ildir ki, hər ilin
yekunlarına həsr olunmuş ədəbi proses müşavirəsi keçirilir və materialları kitab halında çap olunur. Bu silsilədən
2016-cı ilin ədəbi
yekunlarının materialları
çapdan çıxıb.
Ədəbi proses müasir
(cari) bədii gedişatı, onun yaradıcılıq axtarışlarının
əsas istiqamət və meyillərini özündə ehtiva edən bir anlayışdır.
Onun sərhədləri bədii
düşüncə ilə
yanaşı, ümumən
bu yaradıcılıq
sahəsinin özünü
izah və şərh edən ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıqla,
ədəbi əlaqələr
və tərcümə
sənəti ilə də geniş və əhatəli bir spektri çevrələyir.
Bu mənada 2016-cı ilin ədəbi prosesinin inkişaf xüsusiyyətlərinin nəzərə
çarpan yaradıcılıq
axtarışlarının ümumi mənzərəsinin
müəyyənləşdirilməsi baxımından "Ədəbi
proses - 2016" məcmuəsini
əvvəlki yaradıcılıq
ənənəsindən tamamilə
fərqli bir mərhələdə davam
və inkişafı kimi dəyərləndirmək
olar.
"Ədəbi
proses" - 2013, 2014, 2015-ci il toplularında olduğu kimi, 2016-cı ilin ədəbi yekunlarına həsr edilmiş kitaba da AMEA-nın vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun
direktoru, akademik İsa Həbibbəyli ön söz yazıb, ilin yaradıcılıq müşavirəsinin
fərqləndirici özünəməxsusluqlarını
elmi baxımdan şərh edib: "Ədəbi proses -
2016"-da ilin ədəbiyyat mənzərəsi
bütün palitrası
ilə göstərilmiş,
hərtərəfli təhlil
olunmuş, dəyərləndirilmiş
və proqnozlaşdırılmışdır.
Burada ədəbiyyatın janrları
ilə yanaşı, ədəbiyyatşünaslıq elminin ayrı-ayrı yönlərinə dair də əhəmiyyətli
tədqiqatlar öz əksini tapmışdır.
Ədəbi əlaqələr və publisistika haqqındakı məruzələr,
məqalələr də
həmin sahələr
üzrə dolğun elmi təsəvvür yaradır".
"İlin ədəbi yekunları - yaradıcılıq
müşavirəsi"ndə dinlənilən məruzələri
bir toplu halında ədəbi-elmi
dövriyyəyə təqdim
edən "Ədəbi
proses - 2016" məcmuəsi,
hər şeydən əvvəl, müasir ədəbi-bədii düşüncəni
bütün yaradıcılıq
istiqamətləri və
sahələri üzrə
təhlil və ümumiləşdirilməsi baxımından
tamamilə yeni yanaşma faktı kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Topluda akademik İsa Həbibbəylinin "Ədəbi
prosesin bütövlüyü
və elmi yetkinlik" adlı giriş məqaləsində
ilin ədəbi mənzərəsi və elmi gedişatına ümumi baxış ifadə olunmuşdur.
Elnarə Akimovanın
"Ötən ilin ədəbi mənzərəsi:
Gözləntilərimiz və
reallıqlar", Cavanşir
Yusiflinin "Ədəbi
ilin yekunları.
Poeziya-2016", Nərgiz Cabbarlının
"Müasir roman texnologiyası,
klassik roman strukturunda
"dağılma" və
keçmişə qayıdış
(2016-cı ildə çap
olunan romanlar əsasında)", Aynur Xəlilovanın "Povest-2016: Gözləntilər, gerçəkliklər",
Nərmin Cahangirovanın
"2016-cı ilin hekayəsi
və problemləri",
Aynurə Mustafayevanın
"Dramaturgiya-2016", Vaqif Yusiflinin "Bölgələrdə
ədəbi həyat",
Qürbət Mirzəzadənin
"2016-cı ilin ədəbi
tənqidi bütün
yönləri ilə",
Maral Yaqubovanın
"Ədəbiyyatşünaslığın
ili-2016", Salidə Şərifovanın
"Elmi tədqiqatlar
(2016)", Asif Rüstəmlinin
"Publisistika - hüdudsuz
düşüncə imperiyası",
Lalə Həsənovanın
"Azərbaycanın rusdilli
ədəbiyyatı-2016", Mərcan Sofiyevanın
"2016-cı ildə tərcümə
məsələləri", Günay Qarayevanın
"Uşaq nəsri və dramaturgiyası",
Aygün Bağırlının
"Uşaq şeiri",
Pərvanə Məmmədlinin
"Cənubi Azərbaycanda
ədəbi proses",
Xanım Zairovanın
"Ədəbi əlaqələr
(Azərbaycan-Qərb ədəbiyyatı-2016)",
Nizami Tağısoyun
"Azərbaycan ədəbiyyatının
digər türk xalqları ədəbiyyatı
ilə əlaqələri"
və Vüqar Əhmədin "Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda
ədəbi proses"
adlı məruzə mətnləri dərc edilib.
Əgər ilk təşəbbüs kimi dərc olunan 1976-1984-cü illərin
"Ədəbi proses"
məcmuələrində bədii
gedişat daha çox poeziya, nəsr, dramaturgiya və ədəbi tənqid (bəzi istisnalarla Cənubi Azərbaycanda ədəbiyyat)
səviyyəsində təhlil
və münasibət
hədəfi seçilirdisə,
2014-cü ildən nəşr
olunan silsilə kitablarda, xüsusən, haqqında söhbət açılan son nümunədə
ədəbi prosesə
iyirmiyə yaxın sahə və yaradıcılıq prizmasından
və baxış bucağından münasibət
bildirilir. Əlbəttə, belə bir
yanaşma çağdaş
ədəbi prosesi bütün tərəfləri,
üslub təmayülləri
və sənətkarlıq
axtarışları ilə
təqdim etməyə
əlverişli stimul yaradır. Bu mənada ilin ədəbi mənzərəsinin
ümumi konturlarını
müəyyənləşdirən təhlillərə, poeziya
və nəsrə məxsusi olaraq təfərrüatlı yer
ayrılması heç
də təsadüfi deyil. Poeziyanın həm ümumi
inkişaf meyillərini,
həm də onun uşaq şeiri səviyyəsində
yaradıcılıq axtarışlarını
üzə çıxarmaq
cəhdləri bu mənada yeni baxış bucağından
problemə iki müəllifin mövqeyini
gündəmə gətirir.
Eyni münasibəti ədəbi
tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahələrinə həsr
olunan icmallarda da görmək olar. Şübhəsiz
ki, əvvəlki onilliklərin ədəbi
proses məcmuələrində
bu iki sahəni
çox vaxt eyni məxrəcdə təqdim olunması bir tendensiya halını alırdısa,
indi bundan tamamilə sərf-nəzər
edilməsi tamamilə
təbii və qanunauyğun görünür.
"Bölgələrdə ədəbi
həyat", "Publisistika
- hüdudsuz düşüncə
imperiyası", "Azərbaycanın
rusdilli ədəbiyyatı
- 2016", "2016-cı ildə tərcümə məsələləri",
"Nizami Gəncəvi
adına Ədəbiyyat
İnstitutunda ədəbi
proses" kimi icmallar yeniləşən,
tədricən yeni məzmun və mahiyyət kəsb edən ədəbi prosesi çevrələyən
axın və təmayülləri əks
etdirən mühüm
faktları kifayət qədər təsdiqləmək
gücünü nümayiş
etdirir.
Bu, ədəbi prosesi
həm ədəbi növ və janrlar səviyyəsində
təhlilə yönəldilməsi
baxımından, həm
də bədii gedişatın çoxcəhətli
fakt və nümunələrinin ümumiləşdirilərək
araşdırılmasına əlverişli zəmin hazırlayır.
Keçən əsrin 90-cı illərində son nəşri gerçəkləşən "Ədəbi proses" məcmuələrinin 2014-cü ildən sistemli şəkildə - bir toplu halında işıq üzü görməsi Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda aparılan məqsədyönlü elmi-təşkilati işlərin nəticəsində həyata keçirildiyini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Digər bir əlamətdar cəhət də odur ki, "Ədəbi proses" kitabları həm də cari ədəbi-bədii, elmi-nəzəri düşüncənin fərqli nümayəndələrinin - kifayət qədər təcrübəli və özünü təsdiq etmiş üzvləri ilə yeni minilliyin gənc elmi qüvvələrini bir arada konkret fakt və problem ətrafında fikir və düşüncə sərgiləmək cəhdi kimi də mühüm önəm daşıyır.
Qürbət
MİRZƏZADƏ
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.-2017.-14 noyabr.-S.7.