Xasiyət Rüstəm: istedadlı
şairə, novator redaktor
"Şöhrət"
medallı tanınmış özbək şairəsi Xasiyət Rüstəmi yaradıcı şəxs kimi çox sevirəm. O, həm də etibarlı dostdur. Dostluğumuzun
rişəsi də məhz onun
düşündürücü, lakonik, fəlsəfi estetik
poeziyasından tutuşmuşdur.
Təkcə Azərbaycanda deyil, bəlkə də bir
çox ölkələrdə ədəbiyyat
adamlarının əksəriyyəti onu tanıyır və
sevirlər. Yaradıcı fəaliyyəti nəticəsində
qazandığı sevgidir. Gözəl,
lirik, düşündürücü şeirləri Azərbaycan
poeziya aləmində çoxlarına tanışdır.
Bənzəyirəm
dənizdə
Axıb gedən gəmiyə.
və
ya
Əzizim,
bilirəm, bəyaz saçların -
Qara günlərimi başdan keçirmiş.
Xasiyət
Rüstəm istər yaradıcılığında, istərsə
də mətbu fəaliyyətində
klassiklərin - Nizami, Nəsimi,
Nəvai, Babur, Füzuli yaradıcılığına dönə-dönə
müraciət edir, sanki ortaq ədəbi tarixin bugünkü ədəbi
əlaqələr üçün bünövrə
olduğunu xatırladır. Belə
özünüdərk, milli düşüncə tarixinə
müraciət yeni nəsil üçün məktəb rolu
oynayır.
Klassik irslərin ortaqlığı -
yaxınlığı qədər, XX əsr Azərbaycan və
özbək şair-yazıçılarının
dostluğu, elmi əlaqələrin dərinliyi elmi-ədəbi
materiallarla zəngindir, tədqiqat mövzusu olaraq nə qədər
araşdırılsa da, açılmamış səhifələr
hələ çoxdur. İki xalqın - Azərbaycan-özbək
xalqları arasındakı tarixi dostluğu layiqincə davam
etdirə bilmək üçün Xasiyət Rüstəm qəlbi,
yaradıcı ruhu etibarlı körpülərimizdəndir.
"Kitob dunyosi" qəzeti bu sahədə
xeyli işlər görür ki, bunları XXI əsrin ikinci on
illik tarixinə yazsaq, deməli, ədəbi əlaqələrimiz
tarixində yeni tarixi mərhələ yaranıb və hər
gün yeni səhifələr yazılır. Tarix boyu Azərbaycan ədəbiyyatı Özbəkistanda,
özbək ədəbiyyatı Azərbaycanda çox
geniş yayılıb və yayılır, belə bir örnəyi
hansısa ölkə ilə müqayisə etməkdə
düzü çox çətinlik çəkirəm.
Xasiyət
Rüstəmin 2013-cü ildə Bakıda - Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutunda keçirilən Yunus Əmrə
simpoziumundakı "Yunus Əmrə işığı"
adlı məruzəsi, həmin konfransa hədiyyə olaraq gətirdiyi
milli özbək çuxası, söz düşdükcə, hələ də xatırlanır.
2016-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin nəşri
olan "Yazıçı"nın "Əlişir Nəvai"
adlı xüsusi buraxılış sayında Həzrət Nəvaiyə
həsr olunmuş iki əsərini dərc etdik (bizim
xahişimizlə yazıb göndərmişdi). O
yazılarında klassiklərə sevgisinin qaynaq mənbəyini
özü açıqlayır. Həmin
yazılardan biri "Həzrət Nəvai ruhuna" esse, digəri
isə "Nəvai eşqinə" adlı şeir idi.
"Nəvai ruhuna" essesinə nəzər salırıq:
"Kaş ki... kaş ki, Əlişir Nəvainin əsərləri
dünya dillərinə öz şəkli, öz incəliyi,
öz cazibəsi ilə çevrilə biləydi. O zaman
bütün dünya Nəvai ruhu qarşısında baş əyəcək,
ietedadına heyran qalacaqdı. Əlişir Nəvai
o qədər böyükdür ki, o, sadəcə şair və
alim deyil, ömrü boyunca dövlətinə xidmət edən
bir insan olub. Nəvaini oxuyanların kimisi
alim oldu, kimisi xanəndə oldu, kimisi də şair oldu.
Nəvai mənim ruhumu təzələdi, tərbiyə
etdi. Eyni zamanda, onun qəzəlləri qəlb
qırır, insanlıqdan çıxarır. Öz sevdiyini sevdirir. Özünə
zahiri sevgini yaxın bildi. Dünya ləzzəti, arzu -
istəklərindən uzaq qaldı:
İşq
daştin heç ğurbatkaç musofir kormasin,
Men garib
ul daşt aro
korganni
kofir kormasin.
Bu, sadəcə Nəvaiyə aid deyim şəklidir. Nəvai əsərləri
susayan könülləri bəslər, sərinlədər,
duruldar.
Çun
ilik bermaski o'psam ul sitamkor ilgini,
Bir kişi ilkin o'paykim, o'pkay ul yor ilkini.
Nəvainin bu misralarını onun özünə demək
istəyirəm. Əlinizi öpsəm, zahiri (gerçək) yar əlinə
çata bilərəmmi? Ruhumu ruhunuz tərbiyə edəydi,
vallah, səadət budur!
Sizi oxuyanın, anlayanın, sizə yar olanın xoş
halına".
Xasiyətin şair ruhu ulular səcdəgahında belə
əyilir. Ona görə də onun şair təbinin sərhədləri
yoxdur. Dünya ədəbiyyatının
ruhu dindirən, ruhu yerindən qoparan nümunələri onun qələminin
çevirisində, başçılıq etdiyi qəzetin səhifələrindədir.
X.Rüstəmin özbək-Azərbaycan ədəbi əlaqələri
tarixi kontekstindəki yaradıcılığına
işıq salcaq, yazdıqlarını bir yerə toplasaq,
mükəmməl bir monoqrafiya alınar. İki
xalqın ədəbi əlaqələr tarixini tədqiq edən
elm adamı kimi bu qənimət yazıların çəkisini
dərk edirəm.
Ədəbiyyat-mədəniyyət
cəfakeşlərinin mətbu orqanı "Kitob dunyosi"
2012-ci ilin yanvar ayından nəşr olunur. "Təfəkkür
bulağı" məhdudu məsuliyyətli cəmiyyətin
təsis etdiyi qəzet beş ildir ki, nəşr
olunur. Bu gün ölkəsində rəsmi dövlət
orqanı "Xalq sözü" qəzetindən sonra ikinci
yerdə dayanan "Kitob dünyosi" keçdiyi 5 illik fəaliyyətində
sanki bir qərinəlik yol gəlib.
"Kitob dunyosi"
("Kitab dünyası" - mənəvi-maarifləndirmə,
ictimai-siyasi qəzeti) haqqında ilk dəfə Türkiyənin
Elazığ şəhərində bilgi aldım.
2012-ci il idi. Ulu Yunus Əmrə adına
toplanmış şeir məclisinə dəvət
edilmişdim - "Yunus Əmrə və eşq"
mövzusunda məruzə edəcəkdim.
Hava
limanında internetdən rəsmini tanıdığım
gözəl bir özbək qızına
yaxınlaşdım:
- Siz Xasiyət
Rüstəmsiz, eləmi?
- Bəli.
- Mən
Azərbaycandanam.
- Siz də
bizim ... ?
- Bəli.
İlk görüş -
tanışlığımız belə başladı. Əslində,
özümüz də bilmədən biri-birimizi çox
gözəl tanıyırıqmış. Az sonra yerləşdiyimiz məkanda söhbətimiz
ədəbiyyatdan başladı. Xasiyət xanım əl çantasından ilk səhifələri
rəngli bir qəzet çıxardı:
- Yeni nəşr
olunur. Daha çox ədəbiyyat qəzetidir.
Nə qədər yazıların olsa, bizə
göndərin, nəşr edək.
Çox maraqlı qəzet və maraqlı da təklif
idi. "Kitob dunyosi" qəzeti ilə
"tanışlığım" belə başladı.
İnternet üzərindən daim izləməyə
başladım - öz qəzetimiz kimi. Çox
keçmədən Xasiyət xanımın həmin qəzetin
baş redaktoru vəzifəsində olduğunu bildim.
Qəzetdən məktub almışdım - müsahibə
üçün suallar göndərilmişdi. Ürəyim
dolu imiş ki?! Böyük formatda dərc
olunan qəzetin ilk səhifəsinin yarısı və
sonrakı bir səhifə boyu müsahibəm - Azərbaycan-özbək
ədəbi əlaqələrindən bəhs edən söhbətimiz
növbəti nömrədə dərc edildi. Niyə də sevinməyim ki?!
"Kitob dunyosi" qəzeti
ilk nömrələrindən ölkə sərhədlərini
aşaraq, dünya ədəbiyyatını səhifələrinin
işığına toplayırdı. 8 səhifəlik
qəzetin yarısı özbək xalq ədəbiyyatını,
şeirini, nəsrini, mədəniyyət hadisələrini,
yeni nəşr olunmuş kitabları, tanınmış ədəbi
və mədəni simaları oxucularına təqdim edirsə,
az qala yarısı da dünya ədəbiyyatı şedevrlərinin
ədəbi fəaliyyətini və
elə onların da şedevr əsərlərini orijinaldan,
ilkin mənbədən çevirərək dərc edir. Məlumdur
ki, 26 il öncəyədək dünya ədəbiyyatı,
SSRİ xalqları ədəbiyyatı nümunələri
yalnız rus dili vasitəsi ilə tərcümə edilirdi. Indi dünyanın bütün pəncərələri
açıq, meydan geniş - bacarırsansa, niyə də
maarifləndirməyə, bilgiləndirməyə, mütaliə
etdirməyə biganə qalasan?!
"Kitob dunyosi" qeyd etdiyimiz missiyanı bu gün ləyaqətlə
yerinə yetirir və ondan tələbkar oxucuları məmnun
qalırlar.
Bunun üçün səlahiyyət sahibi olan baş
redaktordan təbii ki, çox şey asılıdır: onun ədəbi-mədəni
hadisələrdən vaxtaşırı xəbərdar
olması, informasiyalara operativ yanaşması, dünya ədəbi
proseslərini izləməsi, zəngin
dünyagörüş, istedad, yüksək mənəvi, həm
də ictimai əxlaq, ədəb-ərkan, əli qələm
tutan hər kəsin qabiliyyətini zərgər dəqiqliyi ilə
dərk etməsi və s. Bəli, bütün bunları qəzetin
baş redaktorunun xarakterində gördüyümüz kimi,
eyni zamanda, onun zəhmətkeş, özünə olduğu
kimi, işinə də tələbkarlığı yüksək
keyfiyyətli iş ortaya qoymasına zəmindir.
Budur, qəzetin yeni nömrəsini vərəqləyirəm. Rubrikalara nəzər
salıram: "Ədəbi cərəyan", "Nəsr",
"Nəzm", "Publisistika", "Tərcümə",
"İncəsənət", "Bizim qonaqlar", "Təfəkkür
işığında", "Yaradıcı gənclər",
"Təhlil, şərh, təklif", "Mütaliə",
"Məktublar", "Yeni nəşrlər", "Rəflərdə
günəş əksi" və sair.
"Kitob
dunyosi"nın "kitabxanası
seriyasından" nəşr olunan kitablar qəzetin təbliği
və ideya-estetik rəngarəngliyinə şövq verir. Dünya ədəbi
səhifələrindən nümunələr dərc etməklə
yanaşı, eyni zamanda, bir çox ölkələrdə
müxbir postları da yaratmışdır. Bu addım
"Kitob dunyosi"nın həm
yayılmasına, həm də birbaşa dünya ədəbiyyat
aləminə nüfuzu kimi dəyərləndirilir. Ötən
il "Altun körpü" layihəsi
çərçivəsində qəzetin əməkdaşlar
siyahısını xeyli zənginləşdirdi. Bu maraqlı və dünyəvi projenin uğurla
davam edəcəyinə inanmamaq mümkün deyil. Qəzetdən
Azərbaycan üzrə iki təmsilçisi olmaq
üçün, mənə və Əkbər
Qoşalıya təklif gəldi: böyük məhəbbətlə
qəbul etdik. Onsuz da illərdir özümüzü o qəzetin
yazarlarından biri sayırdıq: həm özümüz, həm
də yazılarımız haqqında dəfələrlə
məqalələr dərc edilmiş bu doğma ocağa biganə
qala bilməzdik.
Xasiyət
Rüstəmi Azərbaycana bağlayan hiss çox
güclüdür. Onun başçılıq
etdiyi qəzetin bəlkə də hər nömrəsində
Azərbaycanla bağlı yazılara rast gəlmək
mümkündür.
"Bizim
qonaqlar" rubrika-səhifəsində Anar, Ramiz Rövşən,
Elçin, Rəşad Məcid, Yunus Oğuz, Sabir Rüstəmxanlı,
akademik Nizami Cəfərov... bir çox şair,
yazıçı və alimlərlə müsahibələr, tanınmış Azərbaycan
şairlərinin şeirləri (Əkbər Qoşalı,
İlqar İlkin, Rüstəm Behrudi və b.), hekayələri
(Pərvin Nurəliyeva, Eluca Atalı və b.), ədəbi tənqidi
yazıları dəfələrlə dərc olunmuşdur. Bu siyahını hər nömrə boyunca uzatmaq
mümkündür (indi xatirimdə qalanları qeyd etdim).
Akademik İsa Həbibbəylinin iki məqaləsi
dərc olunub.
"Kitob
dunyosi"ni Azərbaycanda internet üzərindən
mütəmadi izləmək imkanı əldə edə
bilirik və hər dəfə yeniliklərlə
rastlaşırıq. Bununla da o qənaətə
gəlirsən ki, burada çalışan əməkdaşların
mütaliə səviyyəsinin zənginliyi, ədəbiyyatlarla
- dünya və türk xalqları ədəbiyyatları ilə
tanışlığı çox genişdir. Bunları əldə etmək, tərcümə
işlərini yoluna qoymaq, orduya sərkərdəlik qədər
məsuliyyətlidir. Bu missiyanı Xasiyət
Rüstəm şərəflə daşıya bilir. Ona görə də, o, çox gənc
yaşında "Şöhrət" medalı ilə təltif
olunub. Bu zəhməti və yenilikləri
miqyasında onun həmkarları arasında novator redaktor kimi
öndə olmasını bilmək çətin deyil.
Onun ana
olduğu ailəsində hər kəsin əlində qələm
var: bu evin "yaradıcılıq laboratoriyası"ndan
şeirlər, hekayələr, səhnə əsərləri,
publisistik qeydlər, elmi əsərlər, tərcümələr,
daha nələr, nələr oxuculara, tamaşaçılara
təqdim olunur. Özbək səhnəsində
bu yaxınlarda iki tanınmış və sevilən sənətkarın
- Qoşqar Narqabil və Xasiyət Rüstəmin qələminə
mənsub "Atirgullar qismati" tamaşası gerçəkləşdi.
Belə həmmüəllifliyin zövqü-səfasının
ölçü meyarı "Allahın lütfidir" - deyə
bilərəm.
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin Məsləhət
Şurasının üzvü olduğumdan onların məclislərində
tez-tez oluram. İstedadlı gənclərdən söz
düşəndə ilk yada düşən gənc və
gözəl özbək qızı Sevinc Narqabilin adı
çəkilir. Sevincə ustad məsləhətləri
olurmu, olmurmu, - deyə bilmərəm, amma bilirəm ki, mənəvi
qidasını öz ailəsinin işığından
alır, eyni zamanda, indiki gənclərin zövqü
bambaşqadır deyə, öz yollarını özləri
cızırlar. Kiçik, həm də tələbə
qızı Samodilin tərcümələrinin sorağı
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin məclisinə gəlib
çatıb. Qənirə
Paşayevanın şeirlərini özbəkcəyə
çevirir, nəşr etdirir. Hüquqşünas
oğlu isə təhsilinə Amerikada davam edir. Şirin nəvələri var.
Xasiyət xanım tanınmış
yazıçı-dramaturq və məmur vəzifəsində
olan Qoşqar Narqabilin həyat yoldaşıdır. O, böyük
yaradıcı ailənin qayğı yükünü birlikdə
daşıyırlar - çox şükür Allaha, şirin
ağız dadı və şükranlıqla.
Amma maraqlıdır
ki, narahat ana, qayğıkeş nənə, ictimai və
yaradıcı fəaliyyəti xeyli geniş olan və nəhayət
baş redaktor Xasiyət xanım gün başa çatınca, bu günün
işlərini nizama qoydum, sözünü rahat deyə
bilirmi?
Yazımın sonunda fikirləşirəm, əgər
desəm ki, Xasiyət xanım, Azərbaycanda sizdən
ötrü darıxırıq, bu həsrəti özündə
əks etdirən yeni bir şeir təqdim edə bilərsinizmi? Xasiyət Rüstəm, o
şeiri gözləyirik. Hələlik, elə bizim
xahişimizlə ötən il qələmə
aldığı "Həzrət Nəvai ruhuna"
şeirinin hikmətlərini izləyək:
Tale mənə
gülür hər dəfə,
Yox ahənglər
qəlbim etsin ram.
Hər kəsdən
ucasan, əzizsən,
Sənə mən gətirdim inam.
Kimsəsizdir
mənim bu canım,
Çəkməsəm də olur dərd, çilə.
Mənə
həyat verdi Allahım,
Bitməyəcək bir ölüm ilə.
Almaz Ülvi
Filologiya elmləri doktoru, AMEA Nizami Gəncəvi
adına Ədəbiyyat İnstitutu "Azərbaycan-Türkmənistan-Özbəkistan
ədəbi əlaqələri" şöbəsinin
müdiri
525-ci qəzet 2017.- 16 noyabr.- S.8.