Polşa və Azərbaycan əlaqələri

BU DƏFƏ BƏDİİ MÜSTƏVİDƏ

Rövşən Ağayevin "Yaxın və uzaq Polşa" kitabı haqqında qeydlər

XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan-Polşa münasibətlərinin qurulması və inkişafını, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin dövlətlərimiz arasındakı siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin yaranmasındakı rolunu hərtərəfli və geniş şəkildə işıqlandırmağa lüzum görməyən müəllif əsərdə o zaman Azərbaycanda yaşayan və işləyən polşalılarla, eləcə də Polşada məskunlaşmış azərbaycanlılarla bağlı konkret epizod və faktları qələmə almışdır. Bu siyahıda Rusiya İmperator ordusunun general-mayoru İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Müqəddəs Georgi ordeninə layiq görülmüş ilk azərbaycanlı, maarifçi alim, şair və yazıçı, müasir Azərbaycan istorioqrafiyasının banisi, Çar ordusunun polkovniki Abbasqulu ağa Bakıxanov, alim Məhəmməd Ağabəyzadə, Polşanın görkəmli hərbi xadimi Vəlibəy Yadigarov kimi tanınmış şəxsiyyətlərin adları var. Həmin dövrdə Azərbaycanda böyük nüfuz sahibi olan polşalılara gəlincə, tanınmış mühəndis Pavel Nikolayeviç Potoskiyin, şair Tadeuş Lada-Zabloskiy, İosif Ploşko, Kazimej Skureviç və Yevgeni Skibinskinin, Şərqin ilk müstəqil ordusu olan Azərbaycan Demokratik Respublikasının silahlı Qüvvələrinin ilk qərargah rəisi general-leytenant Masey Sulkeviç və həkim Yekaterina Fransevna Oseorik-Puxarskayanın adını qeyd etmək olar. Adları çəkilən bu dahi şəxsiyyətlərin hər birinin yaşadıqları dövlətin siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında böyük xidmətləri olmuşdur.

Məhz bu amili nəzərə alan müəllif polşalıların Azərbaycandakı həyat və fəaliyyətlərini povestin əsas süjet xətti olaraq seçmişdir. Bu, Azərbaycan tarixinin bir hissəsidir desək, yəqin ki, yanılmarıq. Eyni sözləri Poşada yaşayan həmvətənlərimiz barədə də qeyd edə bilərik.

Müəllif qələmə aldığı bədii-sənədli əsərdə barəsində bəhs edilən şəxsiyyətlərin fəaliyyət göstərdikləri tarixi dövrdə Azərbaycanda və Polşada hökm sürən tarixi şəraitə də xüsusi yer ayırmışdır. Həmin illərdə yaxınlaşmaqda olan qanlı inqilabın və vətəndaş müharibəsinin ilk qığılcımlarının yavaş-yavaş alovlanmağa başladığı, hakimiyyət dəyişikliklərinin baş verdiyi Bakıda cərəyan edən hadisələr əhatəli şəkildə təsvir olunmuşdur. Müəllif XIX-XX əsrlərdə dünyada neft bumunun yaşandığı bir vaxtda paytaxtımızın dünya neft sənayesinin mərkəzi kimi təşəkkül tapması, dünya bazarının neftə olan tələbatının 50, Rusiya bazarının isə 95 faizinin Bakı nefti hesabına ödənməsi barədə geniş söhbət açmışdır. Rövşən Ağayev povestdə qeyd edir ki, Qədim neftçıxarma ənənələrinə malik Bakı qazma, neftçıxarma və neft emalı sahəsində ən yeni texnologiyaların ixtirası və ilkin tətbiq meydanına çevrilmişdir. XIX əsrin 70-ci illərindən etibarən Azərbaycan neft sənayesinə xarici kapitalın güclü axını başlanmışdır. Neft sənayesinin inkişafı yerli sahibkarların böyük bir nəslini yetişdirmişdir. Hələ XIX əsrin sonlarından Bakının neft mədənləri ilə maraqlanmağa başlayan Rötşild demişdir: "Neft kraliçadırsa, Bakı onun tacıdır!" XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Bakıda neft bumu ilə yanaşı, tikinti də bir çox yeniliklər vüsət almışdır. Nəticədə bu gün də öz möhtəşəmliyini qoruyub saxlayan, dünyanın ən müxtəlif memarlıq üslublarına xas tikililər meydana gəlmişdir. Qara qızıl diyarı Bakının şöhrəti bütün dünyaya yayılmışdır. Varlanmaq üçün dünyanın bir çox sənət, peşə sahibləri buraya axışırdılar. Məşhur mühəndislər, memarlar, alimlər, texnoloqlar, inşaatçılar Bakıda mənsəb sahibinə çevrilirlər. Bakıda çoxlu banklar, maliyyə-kredit şirkətləri qurulur. Şəhərdə sənətkarlar ordusu yaranır. Dörd fasadı, dörd əsas küçəyə baxan, sahiblərinin milyonlar sahibi olduğunu uzaqdan xəbər verən, çoxmərtəbəli, bərli-bəzəkli, insanı valeh edən dəbdəbəli imarətlər, mehmanxanalar, restoran, kazino, kino, teatr, sirk, ikimərtəbəli pasajlar və s. şəhərin mərkəzini bəzəməyə başlayır. Təsadüfi deyil ki, o vaxt Bakını Şərqin Parisi adlandırırdılar. Zeynalabdin Tağıyevin öz şəxsi vəsaiti hesabına inşa etdirdiyi ilk teatr binasının, opera teatrının sorağı bütün dünyaya səs salır.

Yazıçı əsərdə bütün bu faktları obrazların dili ilə əhatəli şəkildə nəql etmişdir. Bütün bunlardan savayı, povestin müəllifi ötən əsrin 80-ci illərinin sonu - 90-cı illərinin əvvəlində baş verən hadisələrdən - SSRİ-nin süqutundan, müharibədən sonra Şərqi Avropada yaranmış yeni rejimdən, həmin illərdə hökm sürən tarixi şəraitlə əlaqədar Azərbaycanın və Polşanın üzləşdiyi bir sıra çətnliklərdən də bəhs edir. O qeyd edir ki, hər iki ölkədə kökündən dəyişmiş siyasi və sosial-iqtisadi şərait həm azərbaycanlıları, həm də polşalıları bütün dünya dövlətləri ilə əlaqələri yeniləməyə vadar etdi. Nəticədə tarixin bu çətin sınağından üzüağ çıxan hər iki ölkə dünyanın siyasi arenasına tamamilə yeni imicdə çıxaraq, öz sözünü deməyi bacardı.

Povestdə baş personajların timsalında dövrün bir çox məişət problemləri, tarixi reallıqlar öz geniş əksini tapmışdır. Hər iki xalqın həyatında baş vermiş tarixi olaylar, özünü doğrultmayan rejimin tamamilə yenisi ilə əvəzləməsi mübaliğəsiz, olduğu kimi, bütün gerçəklikləri ilə oxucunun diqqətinə çatdırılır.

Barəsində söhbət açdığımız bədii-sənədli povest siyasi olduğu qədər də, tarixi əsərdir. Buradakı siyasi məqamlar bədii əsərlərdə olduğu kimi, birbaşa deyil, personajların dilindən təqdim olunur. Həmin illərin sınaqlarından alnıaçıq və üzüağ çıxmış, bütün əzab-əziyyətlərə qatlaşmış, öz şəxsi "Mən"ini, şərəf və ləyaqətini, insanlığını itirməmiş, sınmamış tarixi qəhrəmanların həyatından götürülmüş real hadisələr dövrün bütün reallıqlarını oxucuya dolğun şəkildə çatdırmağa kömək edir.

Povestin baş qəhrəmanlarından olan Rüstəm Əlibəyov öz yarıməsrlik həyatında, demək olar ki, bir neçə əsrlik çətinliklər görmüş və yaşamışdır. Başına gələn müsibətlərə baxmayaraq, o, bir anlıq da olsun, mübarizə aparmaqdan usanmamış, problemlərdən bezməmiş, yeni təəssüratlardan, səyahətlərdən, kitablardan yorulmamışdır. Əksinə, həyatın gözəllikləri, əsrlərin müdrikliyi, bəşəriyyətin mədəniyyəti ona cəsarət, həvəs və ruh yüksəkliyi vermişdir. Bu, Rüstəm Əlibəyovun seçdiyi həyatdır, onun daxili aləmi, təbiətidir.

Əsərin digər baş qəhrəmanı Elmar uzun illər Polşada yaşamış otuz yaşlarında bir gəncdir. O, Polşanın yaradıcı insanlar üçün hər zaman maraqlı ölkə olduğunu düşünür. Söhbət bəşəriyyətə Frederik Şopen kimi təkrarsız bəstəkar, Roma Papası I Pavtl İoan və Mariya Sklodovskaya Küri kimi dahi şəxsiyyətlər, dünya incəsənət xəzinəsinə mazurka və polonez rəqsləri kimi incilər bəxş etmiş Polşa torpağından gedir.

Keçmişin sirləri ilə zəngin olan, qədim tarixə malik Polşa müasir dövrdə də öz aktuallığını, marağını itirməmişdir. Ötən əsrin sonlarından etibarən şopinq-tur həvəskarlarının sevimli məkanına çevrilmiş Polşada həm yerli vətəndaşlar, həm də əcnəbilər arasında məşhur olan xüsusi ticarət kəndləri var ki, oradan istənilən malı sərfəli endirimlərlə əldə etmək mümkündür. Bu baxımdan Polşa əvvəllər Sovet dövlətləri, hazırda isə MDB ölkələri arasında birincidir. Orada nəinki rahat həyat sürmək, həm də yaxşı qazancı olan maraqlı iş də tapmaq mümkündür. Polşalılara gəlincə, slavyan irqinə mənsub olan əhalinin bütün müsbət mənəvi keyfiyyətləri, mədəni, qonaqpərvər, vicdanlı, sağlam düşüncəli olması əsərin qəhrəmanlarının timsalında oxucuya təqdim olunur. Əsərdə xeyirlə şərin mübarizəsindən tutmuş, əzmkarlıq, comərdlik, sədaqətlilik və mətinlik kimi insani keyfiyyətlər öz əksini tapmışdır.

Povestin sonuncu, beşinci hissəsində Elmarın həyatda üzləşdiyi problemlər və çətinliklər təsvir olunmuşdur. Hadisələr yeddi il Polşa həbsxanasında cəza çəkmiş, sonradan Vətənə deportasiya olunmuş və ömrünün sonuna kimi qəlbi yenidən Polşaya, ailəsinin yanına qayıtmaq həsrəti ilə alışıb-yanan bir azərbaycanlının həyatı barədə ölkə mətbuatında çap olunmuş materiallardan götürülmüşdür. Əsərin bu hissəsində azərbaycanlı Elmarla polyak İrena arasındakı məsum sevgi də böyük ustalıqla qələmə alınmışdır. Ömürlərinin sonuna kimi ayrılmayacaqlarına vəd vermiş bu cütlüyü sonradan həyat sınağa çəkir. Qəfildən baş verən hadisələr Elmarla İrenanı ayırsa da, aralarındakı səmimi hisslər onları bir-birlərinə günbəgün daha da yaxınlaşdırır.

Povestin əsas süjet xətti və mövzusu ilə bağlı sonda qeyd edim ki, Azərbaycanın ilk maarifçilərindən olan böyük mütəfəkkir və alim Abbasqulu ağa Bakıxanovun həyat və yaradıcılığı bir çox rus və Avropa şair və yazıçıları ilə yanaşı, Polşanın ictimai xadimlərinin də diqqət mərkəzində olmuşdur. 1833-cü ildə Rusiya imperiyasına səfəri zamanı o, Polşaya səyahət etmişdir. Polşanın Lübelski rayonunda Nikolay Kopernik adına məktəbin binasında 2017-ci il iyunun 6-da Nikolay Kopernik və Abbasqulu Ağa Bakıxanovun xatirə lövhəsi qoyulmuşdur. Hər il məktəbdə Elm günü kimi qeyd olunan 6 iyun 2017-ci ildə məhz Abbasqulu Ağa Bakıxanovun xatirəsinə həsr olunmuşdur.

Qeyd olunan məqamlar barəsində bəhs etdiyimiz əsərin xalqlarımız arasındakı siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin yaranması və inkişafı ilə maraqlananların diqqətini cəlb edəcəyini deməyə əsas verir. Daha dəqiq desək, povest azərbaycanlı və polşalı turistlər üçün bələdçi rolunu oynayacaq. Xüsusilə, bir sıra dövlətlərin nüvə silahı ilə silahlandığı, digər ölkələrin bu zorakılığa məruz qalmış xalqlara yardım əli uzatdığı, bəzilərinin isə başqalarının bədbəxtliyindən belə, öz şəxsi mənafeləri naminə istifadə etdiyi hazırkı geosiyasi şəraitdə povestin aktuallığı bir qədər də artır. Əsər bütün dünya dövlətlərini və xalqlarını humanizmə, qarşılıqlı anlaşmaya, sülhə və həmrəyliyə səsləyir.

Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Kitabxana-İnformasiya Mərkəzi diploma layiq görülüb

V Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkası çərçivəsində Azərbaycan Milli Kitabxanasında keçirilmiş "Kitabxanalar üçün yeni çağırışlar, yeni ideyalar, yeni tələblər: kitab, mütaliə, innovasiyalar" mövzusunda beynəlxalq elmi konfransda Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin (ADMİU) Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin əməkdaşları, "Kitabşünaslıq və kitabxanaçılıq" kafedrasının müəllimləri Tamilla Əsgərova, Günay Baxşəliyeva və Natiq Mürsəlov məruzə ilə çıxış ediblər.

Konfransda T.Əsgərovanın "Orta əsrlərdə İslam ölkələrində kitabxanaların meydana gəlməsi və inkişaf tarixi", G.Baxşəliyevanın "Azərbaycanda mədəniyyət və incəsənət sahələrində İslam dəyərlərinin tədrisi, tədqiqi və təbliğinin kitabxana-informasiya təminatı müasir mərhələdə" və N.Mürsəlovun "Kulturologiya və sənətşünaslıq üzrə zəngin bilik xəzinəsi: Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində kitabxana və elmi informasiya fəaliyyətinin təşkili" mövzusunda çıxışları dinlənilib.

Sonda ADMİU-nun Kitabxana-İnformasiya Mərkəzi V Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkasında fəal iştirakına görə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən diplomla təltif olunub.

Rafiq ƏLİYEV

525-ci qəzet.- 2017.- 4 oktyabr.- S.8.