"Vasif Adıgözəlov. Vətən sevgisi" - milli musiqişünaslığa sanballı töhfə

TANINMIŞ MUSİQİ TƏDQİQATÇISI SEVİNC RZAYEVANIN MONOQRAFİYASI NƏŞR OLUNUB

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü, musiqişünaslıq üzrə fəlsəfə elmləri doktoru Sevinc Rzayevanın "Vasif Adıgözəlov. Vətən sevgisi" monoqrafıyası işıq üzü görüb.

"Azərbaycan" nəşriyyatında çap olunan kitabın elmi redaktoru Əməkdar incəsənət xadimi, professor Aida Tağızadə, rəyçiləri sənətşünaslıq doktoru, professor Tariyel Məmmədov və pedaqoji elmlər doktoru, dosent Minara Dadaşovadır.

Monoqrafiya Xalq artisti, bəstəkar Vasif Adıgözəlovun yaradıcılığının XX əsrin son on illik dövrü, xüsusilə də musiqimizdə yaratdığı üç monumental oratoriyası- "Qarabağ şikəstəsi", "Çanaqqala", "Qəm karvanı" - mədəniyyətimiz və incəsənətimizdə baş verən təmayüllər kontekstində nəzərdən keçirilir.

Xalq artisti, professor Fərhad Bədəlbəyli kitaba yazdığı "Ön söz"də monoqrafiyanın elmi-praktiki əhəmiyyətindən söz açaraq, müəllifin araşdırmalarındakı yenilikçi baxışına diqqət çəkir: "Ümumiyyətlə, bəstəkarın yaradıcılığında konkret janr nümunələrinin şəxsiyyət və cəmiyyət, mədəniyyət və sivilizasiya, zaman faktoru baxımından öyrənilməsi yenidir. Eyni zamanda, elmi yenilik ondadır ki, müəllif ilk dəfə olaraq V.Adıgözəlovun üç oratoriyasının müfəssəl təhlilini vermiş və onların timsalında çağdaş Azərbaycan musiqisində ideoloji obrazlılığın əsas bədii-poetik qaynaqlarını müəyyənləşdirmişdir. Monoqrafiyada oratoriya janrının təbii sərhədlərini aşaraq, möhtəşəm, əzəmətli, qeyri-adi miqyaslı, simfonik əsaslara malik bir paradiqmaya transformasiya olunması prosesi öz izahını tapmışdır".

F.Bədəlbəyli "Ön söz"də qeyd edir ki, zəngin faktlar və araşdırmalar əsasında yazılan kitab aktual, bitkin tədqiqat əsəridir və sənətşünaslığımızda mühüm elmi əhəmiyyət kəsb edir.

Kitab "Giriş", "Qarabağ şikəstəsi" oratoriyasının bədii-aktuallığı", "Çanaqqala" oratoriyasının müasir musiqimizdə yeri, quruluşu və fəlsəfəsi", "Qəm karvanı" oratoriyasında ənənə və müasirlik" adlanan 3 ayrı fəsil, nəticə, istifadə olunmuş ədəbiyyat, əlavələr və not nümunələri olmaqla, fərqli bölmələrdən ibarətdir.

Girişdə müəllif əsərin məqsədi, aktuallığı və bu kimi mövzulara toxunur, Vasif Adıgözəlovun həyat və yaradıcılığından söz açır. Buradan anlaşılır ki, monoqrafiyanın məqsədi "Vasif Adıgözəlovun XX əsrin son 10 ilində (1989-1999) yaratdığı və bəstəkarın yaradıcılığı ilə bərabər, musiqimizdə də yeni bir mərhələ kimi qəbul edilə biləcək üç nəhəng oratoriyanı - "Qarabağ şikəstəsi" (1989), "Çanaqqala" (1996) və "Qəm karvanı" (1999) - bu gün üçün çox səciyyəvi və rəmzi məna daşıyan, yüksək bədii keyfiyyətləri ilə seçilən monumental əsərlər kimi nəzərdən keçirərək araşdırmaq, bu əsərlərin çağdaş Azərbaycan musiqisinin tariximizdəki yerini, bədii-estetik dəyərini müəyyən etməkdir".

Müəllif tədqiqatında bu üç oratoriyanı seçməsinə səbəb kimi onlar arasında oxşar cizgilərin olmasını göstərir. Onun fikrincə, bu üç əsəri birləşdirən ən mühüm cəhət hər üçündə sənətkarın teatrallaşdırma prinsipinə sadiqliyidir.

"Qarabağ şikəstəsi" oratoriyasının bədii-aktuallığı" adlanan birinci fəsildə tədqiqatçı musiqi tarixi, ənənəvilik və yenilikçilik, Azərbaycan musiqisində oratoriya-kantanta janrının tarixi, dahi bəstəkar Vasif Adıgözəlovun bu janrın inkişafındakı rolu, "Qarabağ şikəstəsi" oratoriyasının yazılma tarixi, sənətkarlıq xüsusiyyətləri və bu kimi məsələlərə toxunur. S.Rzayeva bu fəsildə dahi Üzeyir Hacıbəylinin əsasını qoyduğu professional musiqi məktəbində sonralar yaranmış meyillər və cərəyanlardan danışarkən, əvvəlcə "Qərbi" və "Şərqi" deyə iki düşərgənin adını çəkirsə, sonradan bu təsnifatı daha da genişləndirərək, qərbçi-modernizm, arxetipik plastlara qayıdış, "neoklassizm", "yeni orientalizm", möhtəşəmlik-monumentalizm cərəyanlarının adlarını çəkir. Müəllif, Vasif Adıgözəlovun adını sonuncu - möhtəşəmlik-monumentalizm cərəyanında çəksə də, onun çoxşaxəli yaradıcılığını yeni mərhələyə keçidin əsasında durduğunu qeyd edir: "Vasif Adıgözəlov öz yaradıcılığı ilə daima bu prosesin mərkəzində dayanmış, onun aparıcı fiqurlarından və yeni mərhələlərə keçməsində hərtəkətverici şəxsiyyətlərindən biri olmuşdur. Müasir ideoloji konseptualizm nöqteyi- nəzərindən çıxış edən Vasif Adıgözəlov bədii əsərləri ilə XX əsrin son rübündə orijinal örnəklər vermişdir".

Sözügedən oratoriyadan danışarkən isə müəllif yazır: "Qarabağ şikəstəsi" oratoriyası sənətkarın zaman ilə qarşı-qarşı söhbəti, müasirliyin amansız reallığı, gerçəkliyi bilavasitə baş verən dialoqudur, ona verilən cavabıdır. Cəmiyyətdə baş verən müxtəlif ictimai kataklizimlərə kəskin reaksiya verən bütün böyük sənətkarlar kimi Vasif Adıgözəlov da, əsərin yazıldığı bu dövrdə vətənimizə üz vermiş dəhşətli faciələrə biganə ola bilməzdi. Bunun üçün Vasif Adıgözəlov və Teymur Elçin ən optimal variantı seçdilər. Möhtəşəmlik-monumentallıq xarakteri daşıyan bu əsərin, sadəcə adı belə, hər iki sənətkarın ifadə etdiyi və xalqımızın can atdığı idealların və arzuların canlı təcəssümüdür".

Monoqrafiyanın ikinci fəsli "Çanaqqala" oratoriyasının müasir musiqimizdə yeri, quruluşu və fəlsəfəsi" adlanır. Bu fəsildə tədqiqatçı oratoriyanın yazılma tarixindən, məzmunundan və sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən söz açır. Bu əsərdən danışarkən S.Rzayeva qeyd edir ki, vətənin taleyi və şərəfi, müharibənin acıları və haqq-ədalətin təntənəsi, bununla bərabər humanistlik idealların müdafiəsi və yaşadılması problematikasını əks etdirən çağdaş musiqimizdə yaranmış çox böyük sənət əsərlərindən biri möhtəşəm "Çanaqqala" oratoriyası, bəstəkarın yalnız Azərbaycan və Türkiyənin deyil, habelə müasir dünya musiqisi xəzinəsinə böyük bir töhfəsidir. Bu fəsildə müəllif oratoriyanın adının və ithafının çarpazlaşması ilə yaranan əsərin qeyri-adi, mərhələli konsepsiyasına diqqət çəkir.

İkinci fəslin sonlarında tədqiqatçı bəstəkarın sənətkarlıq keyfiyyətlərindən, peşəkar fəaliyyətindən, sənətinin spesifikliyindən danışarkən onun bu özünəməxsusluğunu böyük istedaddan əlavə, həm də dahi Qara Qarayevin bəstəkarlıq məktəbi ilə də bağlayır: "Vasif Adıgözəlovun musiqimizdəki kökü Üzeyir Hacıbəyli və Qara Qarayev tərəfindən qoyulmuş milli ənənələrə sadiqliyi, onun yaradıcılığını və musiqi dilinin özünəməxsusluğunu XX əsrdə bəzi bəstəkarların yaradıcılığı üçün çox xarakterik olan kosmopolitik aşınmalardan qorumuşdur".

Kitabda haqqında danışılan üçüncü əsər "Qəm karvanı" oratoriyasıdır. Vasif Adıgözəlovun 1999-cu ildə "20 Yanvar" faciəsinin il dönümü ərəfəsində yaratdığı bu oratoriya haqqında müəllif kitabın "Qəm karvanı" oratoriyasında ənənə və müasirlik" adlanan üçüncü fəslində söz açır.

Əsərin sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən danışarkən tədqiqatçı deyir: "Obrazlı- emosional məzmununa görə kədərli, faciəvi olan, lakin öz konseptual əsasına, gələcəyə yönəlmiş dərin mənalar kontekstinə görə işıqlı, parlaq xarakterdə ifadə olunmuş və hətta optimist bir mahiyyət daşıyan cizgilər bu əsəri səciyyələndirir. Bədii məqsəd baxımından bu həyati qüvvələrin, xalqın hərəkət enerjisinin, insanların həyata inamının parlaq-emosional intonasiyalarda tərənnümü bəstəkar tərəfindən çox böyük ustalıqla bu çoxhissəli kompozisiyada cəmləşdirilmişdir".

Fəslin yekununda müəllif fikirlərini ümumiləşdirərək yazır: "Bu əsərlər sırasında ən sonuncusu olaraq, "Qəm karvanı" oratoriyasında Vasif Adıgözəlov öz triptixini bitirmişdir. Bəstəkar bu əsərində əvvəlki oratoriyalarda qarşısına qoyduğu, xalq və vətən obrazlarının fəlsəfi-epik bir mahiyyət kəsb edən səviyyədə təsvirinə müvəffəq olmuşdur".

Monoqrafiyanın "Nəticə" hissəsində tədqiqatçı bütün araşdırmalarını və fikirlərini ümumiləşdirərək, Vasif Adıgözəlov yaradıcılığı, xüsusən onun yaratdığı oratoriya-kantanta əsərləri haqqında ümumi qənaətə gəlir: "Bəstəkarın yaradıcılığındakı bütün bu sadaladığımız prinsipləri ümumiləşdirərək, belə bir qənaətə gəlmək olar ki, Vasif Adıgözəlov, XX əsrin ikinci yarısında möhtəşəm Qara Qarayev məktəbinin yetirməsi kimi, Azərbaycan musiqisindəki Üzeyir Hacıbəyli ənənələrinin tipik davamçısıdır. Bu əsərlərdə göstərilmiş yeni istiqamətlər və bunların real konturları, XX əsrin sonundakı yeni ideallara əsaslanan bu innovasiyalar modeli, bizim musiqimizin artıq müasir dünya musiqisi çərçivəsində tamamilə yeni inkişaf yollarını açıqlayır".

Sevinc Rzayevanın böyük zəhmət və çoxşaxəli araşdırmalarının nəticəsi olan "Vasif Adıgözəlov. Vətən sevgisi" monoqrafiyası musiqi nəzəriyyəmizin ən dəyərli və bitkin tədqiqat əsəridir. Müəllif burada yalnız bir bəstəkarın üç əsərini tədqiq etməklə qalmamış, onların timsalında böyük bir xalqın musiqi ənənələrinə, dünya musiqi kontingentinə işıq tuta bilmişdir. Fikrimcə, hazırkı dövrümüzdə bu cür tədqiqat əsərlərinə ehtiyac çoxdur. Ona görə də monoqrafiya "Azərbaycan musiqi tarixi", "Azərbaycan musiqi ədəbiyyatı", "Musiqi ənənələrinin təhlili" fənlərinin tədrisində vəsait kimi istifadə oluna bilər.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2017.- 19 oktyabr.- S.7.