Evinin pərvanəsi, yaxud qismətinə dodağında gülüş, gözlərində kədər yaşatmaq yazılan şair...

 

AÇILIB UZANAN HƏR SAP DÜZÜMÜ ÖMÜR DEYİLMİŞ, DEMƏK Kİ...

 

 

 

Əziz oxucum, gəlişigözəl sözlər demək, çəkicilik xatirinə yazmadım bu başlığı...

 

Bu başlıq azad ruhunu, mərdanə xarakterini, fərqliliyini çox sevdiyim, hər yerdə və hər məqamda yalnız özü olan, sadəliyini, səmimiliyini heç nəyin dəyişə bilmədiyi Nurəngiz Günün 1978-ci ildə qələmə aldığı "Döydüm qapını" şeirini bir daha oxuduqdan sonra doğuldu:

 

Şəngülümsüz, Şüngülümsüz bir Məngülüm var,

Bir bəmbəyaz gülüm var, qürbətdən gətirdim.

Döydüm qapını, utana-utana.

Oxudum mahnımı, mən yana-yana:

- Məngülüm! Aç qapını, mən gəlim.

Döşümdə ağrı gətirmişəm, başımda təzyiq...

Buynuzlarım ki, yoxdur?

Olsaydı, ot yox, At gətirərdim, həyat gətirərdim,

At ucalıqdır, həyat - qanadlı bir nağıl!..

At gətirərdim, həyat gətirərdim.

 

Atı ucalıq, həyatı qanadlı bir nağıl sayan xanım şairin at gətirmək, həyat gətirmək arzuları gerçəkləşməyincə, ürəyində ağrı yuva saldı və təbii, o, "bəmbəyaz gül" bu ağrıların ağırlığından, öləsiyə etkisindən saralıb-soldu... Nəhayət, bu ağrılar və "başındakı məğlub eşqi" "sevgi toxunuşlu, eşq qoxulu bu qadını "ev pərvanəsinə, ev məhbusuna" çevirdi... Halbuki vaxt vardı, bombozboşluqları, bütün yaramazlıqları, onun üçün darıxdırıcı olan içi boş adamları qamçılamaq keçirdi könlündən:

 

Bomboş bir səssizlik, bomboş...

Boşluqda nə sevgi, nə nifrət, nə səadət, nə hiss, nə səs!

Atlıydım. Bəs hanı? Qamçım vardı, bəs hanı?

Atım sizə qalsın. Qaytarın qamçımı!

Qamçılamaq istəyirəm

 bu boşluğu!

 

Lent.az-a müsahibəsində də Nurəngiz xanımın ömrünün əllinci illərindən etibarən başlayan bu guşənişinliyinin apaçıq cavabı var: "Mən həmişə beyni yüklü, qayğılı yaşamışam. 1937-ci ildə tayfam darmadağın olub. Babam, Mirzə Ələkbər Hacızadə Əfəndini itirmişik. O, məşhur həkim olub və insanlara təmənnasız xidmət edib. Yaxınlarımın itkisi mənim üçün ağırdır. Sonra atam, anam və qardaşımı itirmişəm. İndi evdə tək yaşayıram. Oturub fikirləşəndə onlarsız hansı qüssələri keçirdiyimi ancaq özüm bilirəm. Ona görə də ayda-ildə bir dəfə tədbirlərə gedirəm. Getdiyim yerdə də heç kimə heç nə hiss elətdirmirəm. Haqqım yoxdur kimisə yükləməyə. Evin içinə çox bağlıyam. Elə bil ki, ev pərvanəsiyəm. Ev məhbusuyam. Özüm-özümü belə eləmişəm..."

 

Beləcə, itirdiyi əzizlərinin portretini evinin divarlarına düzərək onlarla həsb-hal edər, dərdləşərmiş və keçmiş günlərinə, quş kimi ötən çağlarına qayıdarmış. Layiq olduğu, arzuladığı həyatı "qanadlı bir nağıl"kimi yaşaya bilməməsindən dolayı tez-tez qüssələnərmiş. Başdan-ayağa səmimiyyət mücəssəməsi olan, qədərin onunla oynadığı ədalətsiz oyunu eləcə sakit, səssizcə qəbul edən və həmişə düşündüklərini cəsarətlədilinə gətirən Gün xanım yarım qalmış səadətinin nədənlərini də etiraf etməkdən çəkinməyib: "Gözəlliyimin qədri bilinmədi, heyf oldu getdi. Gözəlliyimə yaraşan həyatım olmadı. Bir dəfə qardaşım mənə baxıb dedi ki, ay bacı, sən indi şahın süfrəsində oturmalısan. O, məni çox gözəl duyurdu və görürdü ki, kimlər xoşbəxtlik tacını başına qoyub gəzir... Mən hər şeyi indi başa düşürəm. Şəkillərimə baxanda deyirəm ki, ilahi, bu qızdakı nə gözəllik olub belə? Yəqin belə olacaqmış... Bir də mən o vaxt heç nəyi axtarmırdım axı..."

 

Təkcə o vaxtmı? Əsla! O, bütün yaşamı boyunca heç nəyi axtarmayıb, heç nəyin ardınca düşməyib, gözləyib ki, günlərin birində xoşbəxtlik özü gəlib tapacaq onu... Axı, bilirdi, yaxşıca dərk edirdi ki, hər cür xoşbəxtliyə layiq idi, lap elə şahın süfrəsində oturmağa belə... Amma qüruru, vüqarı həmişə, hər yerdə onunla olub və yersiz addımlar atmağa qoymayıb dodagına gülüş, gözlərinə kədər qonmuş bu vüqarlı xanımı... Səssizcə öz yolunu tutub və adını iftixarla daşıdığı üzü Günə//Günəşə doğru addım-addım yol gedib, ta ki, özü də "yol olanadək"...

 

Saçlarımda rüzgarım,

Ruhumda ana laylası,

Başımda məğlub eşqim

Yol gedirəm, sinəm qaralanadək.

Önümdə silsilə dağlar,

Sərt qayalar, soyuq dəniz

Qərib canla, bu tək cana, qürub çağı

Yol gedirəm, öləziyib saralanadək.

Arxamda sarp enişlər,

Çiynimdə Günəş tayası,

Ağuşumda Jaləm və titrəyişim,

Yol gedirəm, yol olanadək.

 

Həmişə bu fikirdə olmuşam ki, insanların adında onun xarakteri və əməlləri ilə bağlı hansısa gizlinlər yatır. Adında Nur, işıq, ədəbi təxəllüsündə isə Gün-Günəş daşıyan bu gözəl-göyçək xanımın da ömür səhifələrini vərəqlədikdə, fikrimin həqiqət olduğuna bir daha əmin oldum... Nurəngiz Gün səhər erkəndən, hamıdan tez oyanmağı, Günəşi qarşılamağı hər şeydən çox sevirmiş. Günçıxmayanda, hava tutqun olanda canı sıxılır, darıxırmış. Qəribədir, Günəşə qara sevdası, onun ilkinliyinə olan inamı şeirlərinə o qədər dərindən sirayət edib ki, oxucu şairin xarakter cəhətinə çevrilmiş bu adətini təsdiqləməyə bilmir:

 

Bu torpağın öncə Günəşi doğulub,

Bu torpaq sarı tellərdən yoğrulub.

Bu torpağın ulu nənəsi Gün xanım olub.

Gün xanım, Günəş xanım!

Andım, Tanrım, imanım!

 

Əlbəttə, yalnız Günəşi dəlicəsinə sevən, onun işığına tapınan şair, göyü Tanrı bilən türksoylu yazar xanım yeri, göyü, anamız təbiəti, onun nemətlərini də elə bu qədər sevə bilər və onun bəzəyi olan quşları ovlayan ovçulara nifrət edər. Quşlara həyatım deyər. Çiçəklərin dərilməsinə üzülər, 8 Mart Qadınlar bayramını çiçəklərin ölüm günü kimi mənalandırar, həmin gün telefonun dəstəyini belə qaldırmaz ki, birdən kimsə onun bayramını təbrik etmək üçün çiçək dərmək fikrinə düşər...

 

İlk qələm təcrübəsinə "Tanrı" adı verən Nurəngiz Günün sonrakı əsərlərinin toplandığı kitablarının adları da, şeirlərinin ehtiva etdiyi mənaların da üzü məhz dərgaha - Günəş Tanrısına yönəlikdir, "Xocalı simfoniyası"ndan başqa...

 

"Xocalı simfoniyası" da Tanrıya üz tutaraq, əl açaraq yazılıb, amma tam fərqli şərtlər altında... Çünki onu işğal olunmuş torpaqlarımızın, yaralanmış, parçalanıb dilim-dilim olmuş Uluyurdun ağrısı ilə yazıb. Mən də bu poemanı milyonlarla tamaşaçı kimi şairənin öz dilindən - televiziya kanallarından eşitmişəm. Onun ürəkdən gələn vətənsevərliyi, canıyananlığı, insan ağrısına həssaslığı, günahsız həmvətənlərimizin acısını öz acısı kimi yaşaması, dərdlərini öz dərdi bilməsi, qəddarlığa, zalımlığa, vəhşiliyə üsyankarlığı bu poemada da açıq-aydın hiss olunur, humanistliyi insanı düşündürür..."Tanrı bəşər övladıdır", "Ağ qanadlar", "Günəşə dua"və "Yol gedirəm" kitablarındakı anlaşılması həm asan, həm də çətin şeirlərdən dünyamıza səmimiyyət, ümid, kədər və məhəbbət, özgürlük duyğuları ələyən, zamanın qürbətində itkin düşən sevgiləri xatırladan Nurəngiz Günün özbənzərsiz obrazı boylanır. Oxucuları bu orijinal şeirlərin diqtəsiləonun bənzərsiz müəllifini daha yaxından tanıyır və sevirdilər...

 

Əlbəttə, o, bənzərsiz idi, başqalarından seçilən bir fərqliliyə sahibdi, bulaq suyu qədər saf və şəffafdı, azad düşüncələrini dilə gətirməkdən çəkinməz, qorxmazdı, rola girməyi, maskalanmağı bacarmazdı, gözü tutan, ruh birliyi duyduğu kəslərlə son dərəcə səmimi söhbət etməyi, ünsiyyət qurmağı sevərdi. Və o, insan sevgisindən yüksəkdəydi. İllər boyu tanıyıb şeirlərini oxusam da, efirdən cəsarətli fikirlərini eşitdikdə bəzən təəccüblənsəm də, onunla ilk görüşümüz böyük Məmməd Arazın yas mərasimində olmuşdu... Ustad şairin yasına gələn xanımlar yemək masasının arxasında öz işlərində idilər... O isə bütün bunların ona dəxli yoxmuş kimi, foyedəki pəncərənin qarşısında durub binanın həyətinə baxır, bəlkə də rəhmətliklə həsb-hal edirdi... O zaman mənə qəribə gəlmişdi, yasa gələn bir xanımın içəri keçmədən foyedəcə xeyli dayanması və dərin düşüncələr içində geri dönməsi...

 

İkinci görüşümüz Güneydən gəlmiş niskilli şairimiz Balaş Azəroğlunun Təzə Pir məscidində keçirilən vida mərasiminə təsadüf etmişdi... Bu dəfə bir çox məsələlər barədə xeyli söhbət etmişdik...Balaş müəllimin yasında iştirak edənlərin sayının azlığından şikayətlənmiş, bunu sayğısızlıq saymışdı. Sonuncu görüş qismətimizsə böyük Cavad Heyətin 40-ı gününə yazılmışdı, ikinci Fəxri Xiyabanda... Amma bu dəfə söhbətləşmək iqtidarında deyildi, səhhətində ciddi problemlər yaşadığı, artıq həyatın yükünü daşımaqdan yorulduğu və əbədi yola çıxmaq ərəfəsində olduğu açıq-aşkar hiss olunurdu... Qızı Jalə son dərəcə diqqət və məhəbbətlə yanaşaraq onun anım mərasimini layiqincə başa vurması üçün əlindən gələni edirdi. Və hər hərəkəti, üzgünlüyü, dodaqaltı söylədikləri "içində hönkürtü ilə ağlamaq ehtiyacı duyan, könlündən dəli bir ağlamaq keçən" bu üzüntülü xanımın Günəş kimi qüruba endiyini bəlirləyirdi...

 

Dodaqlarımda təbəssüm,

Bəbəklərimdə ümid və qürur,

İçimdə ağlamaq ehtiyacı...

Yol gedirəm, yorulanadək...

 

Qısa bir haşiyə:1938-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gələn Nurəngiz Gün öncə 1 saylı Bakı Tibb Məktəbində oxuyub. Amma tibb sahəsi onu heç özünə çəkməyib, ruhundakı təlatüm, susmayan əbədi sənət sevdası onu Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetinə gətirib. Sonra isə söz sənətinin, kültürümüzün qara sevdalısı sənət dünyasına qucaq açan, ən yüksək səviyyədə bu dünyanın təbliğini həyata keçirən Azərbaycan televiziyasında diktor vəzifəsində çalışmağa başlayıb...İllər sonra onu hətta uzaqdan görmək üçün televiziyanın qarşısına toplanan fanatlarını, sevənlərini yormamaq, təsəvvürlərində olduğu kimi - gənc, gözəl və çəkici qalmaq üçün... (bəlkə də xəbər oxumaqdan yorulduğu üçün, işğal altında olan Qarabağ haqqında ürəkaçan qələbə xəbərinin gecikdiyi üçün, kim bilir...) müəllimlik etmək qərarına gəlib və sənət yoluna qədəm qoyacaq gənclərə səhnə danışığı və nitq mədəniyyətini öyrətmək üçün Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində işləməyə qərar verib.

O, bütün yaradıcılığı boyu ruhən azad olub, sərbəst düşüncələrini səmimi şəkildə ifadə edib, yalana, riyakarlığa, saxtakarlıq və yaltaqlığa meydan verməyib, süni pafosdan uzaq olub, yalnız əlahəzrət həqiqəti, gerçəkləri yazıb. Cəmiyyətdə baş verən naqisliklər, çatışmamazlıqlar, mənəvi aşınmalar, Qarabağ dərdi, unutqanlıq, hər hansı bir sahədə ana dilimizə qarşı göstərilən etinasızlıq heç vaxt nəzərindən qaçmayıb...Belə məqamlarda təbiətin yaratdığı saf, tərtəmiz varlıqlara üzünü tutaraq sözünü deyib, mesajlarını yollayıb... "Yalqız qumrum! Susqun yavrum! Arı pətəyim-İşıldaquşum!" epietlərilə oxşadığı Qumru quşundan bu pislikləri yaradanların - "xeyrə şər qatan" özbəöz soydaşlarının" pisləri əzizləyib, yaxşıları" dışlayanların yerinə hətta üzr də diləyib:

 

Açılıb uzanan hər sap düzümü ömür deyilmiş,

ömrün hər dözümü ömür deyilmiş!

Bağışla!

Aldandıq, aldatdıq, nələrdən döndük,

nələrdə yanıban, nələrdə söndük.

Bilməzdim bu qədər üzü dönükdük!

Bağışla!

Pisi əzizləyib, yaxşını atdıq,

Olub ki, bəzən   xeyrə şər qatdıq,

Beləcə  sivişib ömür uçdu ki!

Ömür quşdu ki!

Sevdalı yolları unutmuşuq ki!

Bir kövrək çiçəyi qurutmuşuq ki!

Bağışla!

Bağışla!

 

Modernlik sanki ən başdan öz həqiqətini yaratmaqdadır. O da modern şeirlər yazırdı və inamla, cəsarətlə öz həqiqətini yaradırdı... Modern şairsə, az qala özünün yazdığı şeirlərə də heyrətlə baxar. Bizlər, Nurəngiz Günün oxucuları da onun modern üslublu şeirlərinə beləcə heyrətlə baxırdıq..."Mən ədəbiyyat üzünə, oxucu üzünə utanmadan gəlmişəm. Hər sətiri yazanda bir Allah bilir ki, ürəyimdən nələr süzülürdü... Mən hamını, ən çox da Vətənimi xoşbəxt görmək istəyirəm", sözlərindəki gerçəklər və yanğı "Xocalı simfoniyası" əsərindən ruhumuza dolur. Düşünürəm ki, "Xocalı simfoniyası" bütün dünyada mövcud olan zülmlərə qarşı yumruq kimi birləşərək bir cəbhədə mübarizə aparan şüurlu bir əsərdir. Axı, bəşərin özəyi ilə yoğrulmuş bəzi şeirlər zaman-zaman inqilab himninə çevrilmişdir.

 

Azərbaycan poeziyasının üfüqlərində Gün kimi doğan və "Əgər məndən humanizm əsirgəməmisənsə, buna görə sənə şükür edirəm, Allahım! Buna görə özümdə nikbinliyi öldürməməyə, yaşamağa dəyər..." deyən xanım şairə bu pozitivliyinə görə də tanıyanların sevgisi intəhasız idi... Və bu sevgiylə yaşayıb ölməyə dəyər, demək istəyirəm sözardı olaraq...

 

Uzat sarı tellərini,

Uzat, əllərim çatmır.

Uzat, uzat, sarıl mənə,

Sarıl mənə, apar məni,

Mənə soyuqdur, Günəş...

Çatarsam,

Odundan ovuc-ovuc udacağam...

Boğazımda qurşun qalacaq, Günəş!

Bir qurşuna möhtacam...

Eşidirsənmi, ulu nənəm, hey!

Gün xanım, Günəş xanım!

 

"Mənə soyuqdur, günəş..." şeirindəki ruhumu bürüyən sızıltılar, "azad qanad yoluna atəş açan zalım ovçu üzündən" məşum soyuqluğun içinə düşərək yerdə bəzən yamanca üşüyən və ulu Günəşdən onu yanına aparıb qızındırmasını diləyən şairin doğal istəyinə qoşulmaq keçir bu şeiri oxuyan  insanın könlündən: 

 

Günəş!.. Mənə soyuqdur...

Axı, mən qütbə gedən tək gəminin

məzlum mənzərəsinə dözümsüz oluram.

Axı, üşüyürəm mən hərdən,

azad qanad yoluna atəş açan

zalım ovçu üzündən.

 

... Günəşim! Tez-tez röyalarımdasan!

Bir dəfə də xəyalımda

səninlə öpüşəndə,

qucaqlaşıb demişdim:

Məhvəşim! Atəşim! Sahib dur!..

Məşum toxunur hər şey.

Çək məni, apar məni.

Apar, apar!..

 

Yerdə mənə yaman soyuqdur, Günəş!

 

Sizsiz də oxucularınıza soyuqdur, Gün xanım, təkcə Siz üşümürsünüz indi, Sizi sevənlərin hamısının ürəkləri üşüyür, həm də yaman üşüyür... Elə mənə də çox soyuqdur... Üzümə əksər vaxt təbəssüm qondururam, başqalarını öz üzüntümlə üzməmək, dərd verməmək üçün, axı təbəssüm istilik gətirir qarşındakının ürəyinə, ruhuna... İçimsə çox üşüyür... Siz Günəşə səslənirdiniz sağlığınızda, mən də indi Sizə səslənirəm, eşidirsinizmi Gün xanım?..

 

Amma inanın, əmin olun ki, şeirlərinizin istisilə qızınmaq olacaq sevənlərinin bundan sonrakı tək təsəlliləri...Bir də çox arzuladığınız azad Qarabağ-Azərbaycan!!! O gün də gələcək çox yəqin ki! Gəlin söylədiklərimizə inanaq və dünyanın onu eşitməsini, sözlərinə qulaq verib əməl etməsini diləyək...

 

Qəlbində gəzdirdiyi sınırsız, ölümsüz sevgi və kədərlə yazdığı ağrılı bir şeiri - "Ürəyimi eşit, dünya"nı oxucularımızın oxuması və "ömrü darda, başı qalda, o təklənən torpağını dünyanın yükünü çəkməyə gücü yetməyib torpağa düşən", bədənindən ayrılaraq göy üzünə millənən qolları qucmağı arzulayan o bənzərsiz xanım şairi doğum günündə bir daha xatırlaması üçün elə o ürək ağrısı ilə də təqdim edirəm...

 

Dünya çiyinlərimdə,

çiynim dünyadan ağır

endirdim başımı çiynimin üstə

gördüm qollarım yoxdur.

İki qolum - iki budaq.

İki qolum ikisi də

dirəndilər göy üzünə.

Baxdım bədən torpaq üstə,

iki qolum ikisi də

üzür keçir göy üzündən.

 

Ürəyimi eşit, dünya!

Qollarım hövl eyləmiş,

Torpaq iki haçadır,

Körpu heyrət içində,

Məftillər qocalıbdır,

gör haçandır

iki yol arasında

qollar naçar qalıbdır!

Dünya! Mənə həyan ol,

Göyləri səksəndirmə,

qollarım yol gedəsidir,

Onu həsrət uçurub,

qollarıma ana ol,

qollarım yorulubdur,

qollarımı ovundur!

 

Dünya, mənə yiyə dur!

O sahilə... baxınca

ürəyim suya dönür,

Bədən qolsuz çırpınır,

yerə-göyə sığınmır,

Dağlar boy vermir mənə,

barı Allah göyündə

qollarıma yol eylə!

 

Dünya, özün cavab ver!

Mənim bədənsiz qollarım

gül-çiçək çələngini

görən necə tutacaq?

Dönüb bir cüt quş olunca

ağarıb göy üzündə

bədənsiz necə uçacaq?

Ömrü darda, başı qalda,

o təklənən torpağımı...

görən, havax, hansı üzlə

hansı təşviş içində...

necə, nə cür qucacaq?!.

 

Esmira FUAD

 

525-ci qəzet.- 2017.- 21 sentyabr.- S.8.