108 illik sənət və sevgi tarixçəsi

Teatr bilicilərinin qənaətinə görə, yeni mövsümün açılışına təkcə aktyorlar, rejissorlar, dirijor, rəssam, baletmeyster, tamaşanın uğuruna cavabdeh olan bütün texniki heyət və təbii ki, həm də rəhbərlik deyil, tamaşaçılar da eyni həyəcan, eyni məsuliyyət və eyni həvəslə hazırlaşmalıdır.

Birincilər yaradacaqları obrazların, oynayacaqları rolların, araya-ərsəyə gəlməsinə əmək sərf etdikləri tamaşanın necə qarşılanacağını düşünərək səhnə ilə tamaşaçı salonu arasındakı gözəgörünməz ünsiyyət və anlaşma bağlarının möhkəmliyini bir daha sınaqdan keçirməyə, ikincilərsə, bu sənət məbədinin foyesindən başlayaraq ta tamaşa salonunadək gördükləri hər detalı, onları real həyatdan ayırıb sənətin sehirli və cazibədar aləminində bütün qayğılarını unutduracaq, bəzi suallarını cavablandıra biləcək tamaşalar seçməyə, aktyor oyunundan, rejissor yozumundan, musiqi və rəng sintezindən yaranan sənət və səhnə əsərlərini təfəkkür və mənimsəmə süzgəcindən keçirərək dəyərləndirməyə çalışmalıdılar. Çünki yaradıcılıq qarşılıqlı anlaşma müstəvisi, zövq söhbəti, müəlliflə-oxucu, tamaşa ilə tamaşaçı arasında fərdi ünsiyyət körpüsüdür. Məncə, hər bir səhnə və ekran əsərinə ilk növbədə çox hazırlıqlı bir tərəf müqabili-tamaşaçı auditoriyası lazımdır ki, o toplum - yəni oxucu, tamaşaçı, dinləyici bəzən aylar və bəzənsə, hətta illər boyu çəkilən zəhmətin mənəvi dəyərini, qiymətini verə bilsin. Yalnız bu tandem baş tutanda ortaya maraqlı və yaddaqalan yaradıcılıq nümunələri çıxa bilər.

108 illik sənət təcrübəsi və sevgi tarixçəsi olan Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının kollektivi də yeni mövsümə bu ümidlərlə gəlib; yaddaşlarda yaşayan, qeyd etdiyim o qarşılıqlı anlaşmanın, səmimi münasibətlərin 108 illik məhək daşından keçən əsərlərə yeni nəfəs vermək, onların bütün dövrlər və sivilizasiyalar üçün məqbul və aktual sayıldığını, tamaşaçıların maraq cazibəsində qalmaqda davam edən, dahilərin yaratdığı incilərin bütün bəşəriyyətə aid bir mədəni sərvət, millətin mənəvi irs xəzinəsi olduğunu bir daha sübuta yetirmək (dahi Üzeyir bəy Hacıbəylinin əsərlərinin timsalında) və həmçinin çağdaş dünyanın, yeni cəmiyyətin köhnə, ancaq köhnəlməyən dərdlərini, narahatlıqlarını musiqinin və sözün dili ilə müasir tamaşaçıya təqdim etmək.

Əlbəttə, ötən mövsüm teatr üçün çox məhsuldar olub demək, əslində görülən işlərin necə böyük və əhəmiyyətli olduğunu tam ifadə etməyəcək qədər sadə bir cümlədir.

Ondan başlayım ki, ötən mövsümdə teatr məşhur macar bəstəkarı İmre Kalmanın "Silva" əsərini tamaşaya qoydu və şəhərin teatr ictimaiyyəti üçün bu, yaddaqalan hadisə oldu. Musiqili Teatrın rus bölməsi tərəfindən hazırlanan yeni tamaşanın quruluşçu rejissoru əməkdar artist Boris Lukinski idi. Xatırladım ki, "Bayadera", "Sirk şahzadəsi", "Monmartra bənövşəsi" operettaları ilə dünya şöhrəti qazanmış bəstəkarın əsərləri zaman-zaman bizim teatr səhnələrimizdə də ayrı-ayrı kollektivlərin təfsirində tamaşaya qoyulub və musiqili teatrın yeni təqdimatı da orijinal rejissor yozumu və fərqli aktyor oyunu ilə ötən mövsümün ən yaxşı tamaşaları sırasına daxil edildi.

Yeni mövsümdə də sənətsevərlərin həvəslə baxacaqlarına əmin olduğum digər bir tamaşa isə xalq yazıçısı, Dövlət mükafatı laureatı İlyas Əfəndiyevin lirik-psixoloji üslublu məşhur pyesinin dünya şöhrətli bəstəkar, SSRİ Xalq artisti Qara Qarayevin əbədiyaşar musiqilərinin sintezindən yaranmış "Mənim günahım" balet-tamaşasıdır. Əsərin məhz bu səhnədə oynanılmasının ideya müəllifi və bədii rəhbəri teatrın direktoru, Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Əliqismət Lalayev oldu. Sevgi haqqında pritça-balet-tamaşanın minimalizm üslubunda işlənməsi, fərqli bir rakursdan təqdim edilməsi üçün yeni bir dəst-xəttə ehtiyac duyulduğundan Gəncə Dövlət Dram Teatrından baş rejissor İradə Gözəlova dəvət edildi. Rejissor da tərəf müqabili və həmşəhərlisi-rəssam Elnur Axundovla birgə bədii tərtibat işində daha müasir texniki üsullardan, çağdaş texnoloji vasitələrdən istifadə etməyi bacardı. Xatırladaq ki, əsər sənətini sevən, bütün varlığıyla səhnəyə bağlı olan balerina xanımın faciəsindən bəhs edir. Nurcahan yaşlandıqca səhnə üçün gərəksiz olduğunu və unudulduğunu qəbul edə bilməsə də, hadisələr elə bir məcraya yönəlir ki, o təkcə səhnəni deyil, həm də sevdiyi insanı itirmək təhlükəsi ilə göz-gözə qalır. Bir vaxtlar səhnədəki mükəmməl ifasına valeh olub aktrisanı sevən və onunla ailə quran Sahib də illər sonra o böyük eşqdən yalnız xatirələr, əsəbi və qısqanc bir xanım qaldığının fərqindədir...

Hər kəs Əlahəzrət Səhnənin gənclik, gözəllik, zəriflik tələb etdiyini bilir. Böyük səhnədə Nurcahanı əvəz etməyə qadir olan, istedadı ilə baş döndərib, göz qamaşdıran Ayqız da bunu bilir, şöhrət tacını başından götürmək istəməyən balerina da, Sahib də... Sahibin ürəyini fəth edəcək qədər qüdrətli və güclü görünən gənc qəhramansa zirvəyə can atır, yeni uçuşlara hazırlaşır...

Tamaşa daha bir riskli cəhdi ilə yadda qaldı. Teatra dəvət olunmuş iki dramatik yönlü sənətkar - Xalq artisti Şükufə Yusupova və Əməkdar artist İlham Hüseynov öz obrazlarını şahanə yaratmaqla yanaşı, gənc balerina Cəlalə Novruzluya da obrazının öhdəsindən gəlməkdə yardımçı oldular.Tamaşa yeni mövsümün də repertuar planına daxil edilib.

Teatr yay istirahətinə yollanan ərəfədə daha bir premyera oldu. Özbək yazıçısı İbrahim Sadıqovun "Molla Nəsrəddinin beş arvadı" iki hissəli komediyasına quruluşçu rejissor Əsgər Əsgərovun çəkdiyi böyük zəhmətin, yaradıcılıq axtarışlarının nəticəsi göz qabağındadır. Türk dünyasında müdriklik, hazırcavablıq, kamillik simvolu kimi tanınan Molla Nəsrəddinin 5 zövcəsi ilə macəraları əslində insanların, ayrı-ayrı fərdlərin, bir damın altında yaşasalar da, eyni havanı, çörəyi-suyu paylaşsalar da, fərqli xarakterlərə malik olduqlarını və yeri gəldikdə müxtəlif kələklərə əl atıb ərlərini belə barmaqlarına dolamağa qadir olan zənən məkrinə sadiq qaldıqlarını sübuta yetirməklə sübut edirlər. Bütün tamaşa boyu komik oyun ortamının cazibəsini həm əsərin müəllifinin təsvirindən, həm də lazımi məqamlarda bizim xalqın da dilinin əzbəri olan Molla Nəsrəddin lətifələrindən məharətlə istifadə etməklə əsərin təsir gücünü bir az da artıran, lap sona qədər tamaşaçını gülməli vəziyyətlərdən qəhrəmanın necə çıxış yolu tapacağının marağında saxlamağı bacaran rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi Əsgər Əsgərovun uğuru saymaq olar. Quruluşçu rəssam Nabat Səmədovanın, baletmesterlər Zakir və Yelena Ağayevlərin əməyinin bəhrəsi də tamaşa boyu rəngarəng səhnələr və gözəl rəqslərlə yadda qalacaq.

108-ci mövsümü yeni tamaşalarsız təbii ki, təsəvvür etmək qeyri mümkündür. Xalq artisti, ustad sənətkarımız Cənnət Səlimovanın məşqlərini tamamlamağı hazırlaşdığı əsər, fransız yazıçı Antuan de Sent Ekzüperinin "Balaca şahzadə"si, yəqin ki, bu mövsümdə tamaşaçıların mühakiməsinə veriləcək. Bu əsəri beynəlxalq bir heyət hazırlayır, onun məşqlərindən geniş yazı yazdığımdan təfərrüatına varmıram. Yeri gəlmişkən, bu mövsümdə balaca tamaşaçılar da unudulmayıb. C.Barri və Qrimm qardaşlarının "Bremen musiqiçiləri və Piter Pen" əsəri də (quruluşçu rejissorlar Zaur Əliyev, Elməddin Dadaşov, Anar Sadıqov) yeni mövsümün tamaşaları arasındadır.

Təqdim olunacaq digər bir əsərsə rejissor Loğman Kərimovun quruluş verdiyi M.F.Axundzadənin "Hacı Qara" tamaşasıdır ki, artıq daxili baxışda qəbul olunub və yeni mövsümdə sənətsevərlər bu əsərə də baxmaq imkanı qazanacaqlar. İstedadlı rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi Mehriban Ələkbərzadə də ilk bu teatrda öz qüvvəsini sınaqdan keçirəcək. Gələcək tamaşasında üç dahi bəstəkarın Üzeyir Hacıbəyli, Soltan Hacıbəyov və Niyazinin musiqilərindən istifadə edən Mehiban xanım dramaturq Əli Əmirlinin "Nuri Didəm Ceyhun" əsərini tamaşaya hazırlayacaq. Əsər Ceyhun Hacıbəylinin 125 illik yubileyinə həsr olunub.

Ötən mövsüm teatrın tarixində həm də qastrol səfərləri, müxtəlif festival və müsabiqələrdə ayrı-ayrı ifaçıların iştirak etməsi və uğur qazanması ilə də yadda qaldı.

İran İslam Respublikasında keçirilən 35-ci Beynəlxalq Fəcr Teatr Festivalı bu dəfə Təbriz şəhərində gerçəkləşdi və Musiqi Teatrının kollektivi bu sənət bəhsləşməsinə Üzeyir Hacıbəylinin "Ər və arvad" əsəri ilə qatıldı. Təbrizlilərin xahişi ilə tamaşa iki dəfə oynanıldı və baş rolların ifaçıları xüsusi mükafatlara layiq görüldülər. İyun ayında isə bu əsər Tehranda ilk dəfə keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günləri çərçivəsində göstərildi.

- Mən istəyirəm ki, teatrımızın səhnəsi yaxşı tamaşaların, riskli və uğurlu yaradıcılıq eksperimentlərinin meydanı olsun, - deyir teatrın direktoru Əliqismət Lalayev, - çünki axtarış aparmaq, hansısa yeni ideyaları həyata keçirmək və bu iddiada olan insanlarla bərabər çalışmaq həmişə maraqlıdır.

Sentyabrın 16-da Azərbaycan Dövlət Musiqi Teatrı növbəti mövsümünə başlayır. İlk tamaşa yenə yaddaşlarda yaşayan "Ər və arvad" əsəri olacaq. Üzeyir bəy Hacıbəylinin parlaq istedadının məhsulu, 108 illik sənət və sevgi tarixçəsi olan əsərlə! Yeni mövsümünüz, teatr və sənət bayramınız mübarək olsun!

Telli PƏNAHQIZI

525-ci qəzet.- 2017.- 14 sentybar.- S.8.