Allah sənə rəhmət eləsin, Dədə
Məmməd!..
Təxminən 35 ilin söhbətidir. Elə o
vaxtlar da özünəməxsus qələmiylə həm
peşəkarlar və həm də sadə oxucular arasında
lazımınca xətir-hörmət qazanmış
şair-publisist Məmməd Aslanla redaksiya dəhlizində
üz-üzə gəldik.
Adəti üzrə mehribancasına hal-əhval tutsa da,
danışığında güclə sezilən bir kədər
duydum. "Xeyirdimi" - sualını hansı tərəfə
yönləndirdiyimi dərhal başa düşdü.
"Neçə ildən bəri həsrətini çəkdiyim
Türkiyə səfəri əldən çıxdı"
- dedi.
Qarşılıqlı olaraq bir-birimizə "Dədə"
deyə müraciət etdiyimiz Məmmədin xaricə səfərə
hazırlaşdığından xəbərim vardı, amma
indi onun oxu atıb yayını gizlətməyi dediklərinin
səbəbini bilməyə marağımı artırdı. "Nə
olub ki, Dədə" - təbii bir maraqla soruşdum.
Sualıma sualla cavab verdi:
"Bugünkü "Kommunist"dən xəbərin yoxdumu?"
Nəyi nəzərdə tutduğunu dərhal
anladığım üçün xırdalamasını istəmədim.
Həmin illərdə respublikanın birinci qəzetində
vaxtaşırı olaraq - ayda bir dəfəmi, iki dəfəmi
- dilimizin saflığı, təmizliyi mənasında icmal
xarakterli yazılar dərc edilərdi. Bu yazıların
müəllifi qismində adətən, Ağamusa Axundov,
Yaşar Qarayev və başqa görkəmli alim-tədqiqatçılarla
yanaşı, söz demək haqqı olan jurnalistlər də
çıxış edərdilər. Budəfəki
yazının müəllifi məhz mərhum həmkarımız
Rəfail Nağıyevdi və qəribə işdi ki, bu dəfə
onun tənqid elədiyi söz adamlarından biri də
M.Aslandı.
Belə məqamda
adətən dediyimizi dedim: "Canın sağ olsun... Fikir vermə". Məmməd məndən təxminən
10 yaş böyükdü, yəqin ona görə
ağlıma gəlməyən variantı ağlına gətirmişdi:
"Bu elə-belə tənqid deyil ha... Kaqebenin diqtəsiylə
yazılıb, məqsəd də budu ki, xaricə
buraxılmağıma bir əngəl törətsinlər...".
İşin
içində olan daha yaşlılar yəqin ki, sözümə
haqq qazandırarlar: sovet hakimiyyəti dövründə dilin təmizliyi,
saflığı naminə hətta bu cür qorxulu priyomlara da
əl atılırdı və bu priyomlar çox halda
özünü doğruldurdu...
lll
Bizim
günlərə gələk və qalan şeylər bir yana, qanun, hökumət qərarı səviyyəsində
hüquqi aktlara necə əməl edildiyinə diqqət yetirək.
2004-cü il avqustun 5-də Azərbaycan Respublikasının
Nazirlər Kabineti "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya
qaydaları"nın təsdiq edilməsi haqqında" 108
nömrəli qərar qəbul edib. "Azərbaycan Respublikasında
dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikası
Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2003-cü il 2 yanvar tarixli 835 nömrəli
fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında" Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 26 may tarixli 71 nömrəli
fərmanına uyğun olaraq,
"Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları" təsdiq
edilib, eyni zamanda Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Azərbaycan
dilinin orfoqrafiya qaydaları"nın təsdiq edilməsi və
Azərbaycan əlifbasında bəzi dəyişikliklər
edilməsi haqqında" 1958-ci il 24 iyul tarixli 497 nömrəli
və "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları"nın
8-ci maddəsinin dəqiqləşdirilməsi haqqında"
1959-cu il 6 aprel tarixli 268 nömrəli qərarları qüvvədən
salınıb.
2004-cü
il 5 avqust tarixli qərarın
ayrı-ayrı müddəalarının konkret olaraq nəyi
ehtiva etdiyi ilə işimiz yox, maraqlananlar lap elə e-kitabxanalardan
hər şeyi tapıb oxuya bilərlər. Bizimsə
məqsədimiz ayrıdır.
Bu qərarın
"Saitlərin yazılışı" adlı bölməsinin
3-cü maddəsinə görə, bir sıra sözlər, o
cümlədən, qəbir, qədir,
eyib, ətir, zehin, isim, nəsil, ömür, səbir, sətir,
sinif, fəsil, fikir, şəkil, heyif, meyil, əsil, şeir ədəbi
tələffüzdə olduğu kimi iki heca ilə
yazılmalıdır (və yazılır). Əslində,
bu sözlərin böyük əksəriyyətinə dair qərarın
bu tələbi olsa da, olmasa da yerinə yetirilirdi, buna heç
hökumət səviyyəsində göstəriş də tələb
olunmurdu, sonuncu dörd sözün yeni yazılış
qaydası üçün isə rəsmi göstəriş
lazım idi. Ancaq təəssüf ki, bu göstəriş
əslində elə göstəriş olaraq da qalıb: çünki "şeir"dən savayı, bir sıra KİV-lərdə
qalan sözlər yenə köhnə qaydada, yəni
birhecalı yazılır və tələffüz olunur.
Qərarın 7-ci maddəsinin tələbinə görə,
-iy, -skiy sonluğu ilə bitən xüsusi və ümumi
alınma isimlərin sonundakı y yazılmır. Mənim bildiyim Azərbaycan
dilində də uzun illər bu qaydaya əməl
olunmuşdur. İndi isə... düz başa
düşdünüz: bu qaydaya əsla əməl olunmur. Məsələn,
"Çelyabinskdə yerləşən "Bakinskiy
dvorik" restoranı; yaxud ilk nömrəsi 111 il
bundan əvvəl çıxmış qəzetimizin
adını da sonluqda y ilə yazırlar: "Bakinskiy
raboçiy".
Həmin qərarın 8-ci maddəsinə görə,
rus dilində tərkibində ü olan ümumi isimlər s ilə
yazılır (dosent, konsert, sex, sirk, sement, lisey). Xüsusi isimlərdə
sözün əvvəlində s, sözün ortasında və
axırında ts yazılmalıdır (Setkin, Sialkovski, Vorontsov,
Kuznetsov, Motsart, Muromets). Maraqlıdır ki, misal gətirilən
sözlər bizdə uzun illər qərarın bu tələbinə
uyğun tərzdə yazılıb, indi isə harada gəlməsindən
asılı olmayaraq, "ü" "ts" kimi
yazılır; xüsusən cümlənin əvvəlində
bu, köhnə bazara təzə nırx qoymaq kimi
görünür. Yoxsa buna ayrı nə ad verilə bilər:
"Anita Tsoyun çıxışı...", "Tsimmerman
fikrinə davam edərək dedi ki...", "Baadur Tsuladze ailəcanlı
sadə bir kişi obrazında..."
Uzun illərdir ki, əsli h samiti ilə başlanan
alınma sözlər Azərbaycan dilində h ilə
yazılır.
Nazirlər Kabinetinin qərarında da bu qayda dəyişilmədən
saxlanmışdır. Həmin qaydaya uyğun gələn
söz sırasından düşən yeganə kəlmə
hotel-dir. Belə ki, bu kəlmə həm göstərici kimi,
həm də isim kimi tələffüzdə
"otel" olaraq təqdim edilir (halbuki "otel" həmin
sözün rus dilində yazılışıdır).
Nazirlər Kabinetinin qərarında dəqiq əksini
tapmayan tələblərdən biri "dj" ("dz") hərfbirləşməsi
ilə bağlıdır. Əslində, burada da müəyyən
qayda vardır: belə ki, qərarın 11-ci maddəsinə
görə, əsli c samitli alınma sözlər elə c ilə
yazılmalıdır (Cek London,
cemper, Siciliya və s.). Reallıqda isə biz digər ("dj" ("dz") hərfbirləşməsi
ilə başlanan) soyadlarla əlaqədar anlaşılmaz bir mənzərə ilə
rastlaşırıq. Ən qəribəsi odur ki, həmin hərfbirləşməsinin
olduğu sözlər (ələlxüsus da soyadlar) elə
"dj" ("dz") ilə yazılır. Bu, xüsusən polyak əsilli şəxslərə
aiddir. Məsələn, lap elə bu yaxınlarda
aydın olub ki, Azərbaycanda illər uzunu Ancey kimi tanınan
şəxs - ATƏT sədrinin Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi üzrə xüsusi nümayəndəsi
Anji imiş.
Polşanın prezidenti isə orijinalda Andrzej Sebastian Dudadır,
başqa sözlə, bizim dilimizə çevirəndə
"Andjey" yox, "Ancey"dir.
Yeri gəlmişkən,
unudulmamalıdır ki, ingilis əlifbasındakı
"j" hərfi müxtəlif dillərə aid xüsusi
isimlərdə işlədilərkən həm "c", həm
"j" və həm də "y" kimi tələffüz
olunur. Bunu mətbuat işçilərinin bilməsi
o qədər də vacib deyil, amma müvafiq qurumlardakı məsul
şəxslər hökmən bilməlidirlər. Elə bunu bilməmək və ya əhəmiyyət
verməmək ona gətirib çıxarır ki, Azərbaycan
dilində İtaliya prezidentinin adı Sercio kimi (halbuki italyanca
bu Sergio-dur) yazılır və
tələffüz olunur. Əslində, italyan dilində
"ci" hərfbirləşməsi bizim dildə
bütün hallarda yalnız "c" kimi yazılır və
tələffüz olunur, yəni Sercio Mattarella Serco Mattarella
kimi, Giorgio Armani də Corco Armani kimi...
Lap son
vaxtlara qədər rəsmi və qeyri-rəsmi KİV-lərdə
Münxen şəhərinin adı səhvən Münhen kimi
yazılır və tələffüz olunurdu. Heç kim ağlına
belə gətirmək istəmirdi ki, orijinalda bu şəhərin
adı "München"dir; alman dilində isə
"ch" hərfbirləşməsi "x" kimi oxunur və
tələffüz edilir. Ən gülməlisi odur ki, builki
Münxen təhlükəsizlik müşavirəsi barədə
materialda dövlət
televiziyasında şəhərin adı düzgün
yazıldığı və ifadə olunduğu halda qonşu
telekanallarda yenə "köhnə hamam, köhnə tas"
idi...
Bir dəfə ciddi nəşrlərdən birində
"Montprellier parlamentarilərinin nümayəndələri..."
sərlövhəsini oxuyanda gözlərim kəlləmə
çıxdı. Amma tez də özümü ələ aldım və
başa düşdüm ki, söhbət... Monpelye
parlamentarilərindən gedir. Həmin nəşrin təmsilçilərinə
iradımı bildirmədim, onlar bu halda sadəcə,
icraçı idilər - təqdim olunmuş materialın, necə
deyərlər, nöqtə-vergülünə əl dəymədən
olduğutək çap etmişdilər...
Bəli,
bu məsələni birdəfəlik rəsmiləşdirmək
lazımdır: xarici dildən alınma xüsusi isimlər
dilimizdə necə yazılmalıdır? Məsələn,
bütün mədəni dünyada, o cümlədən,
qardaş Türkiyədə əcnəbi xüsusi isimlər birmənalı
olaraq orijinaldakı kimi
yazılır. Mən fikir verirəm: indi hətta türk
futbolçuların soyadı özünəməxsus şəkildə
işlədilsə də, təmiz türkçə
yazılır. Bunun ayrı bir
problemi də var: deyək ki, qəzetdə işlədiyim illərdə
mən redaksiya işçiləri üçün vəsiqə
çap etdirən
yoldaşa heç vəchlə anlada bilmədim ki,
latın əlifbası ilə yazdırdığı
"Pressa" sözü düzgün deyildir, bu, "Presse" kimi
yazılmalıdır. Çünki fransız mənşəli
sözdür və fransız dilinin qaydalarına görə,
sözün sonuncu hərfi tələffüz olunmur (yaxud bizim
dildə, ümumiyyətlə, işlədilmir).
Bu
yaxınlarda bir məqalədən belə bir parça oxudum:
"Cissy Caffrey körpə Boardmanla oynayır, körpəsə
əllərini havada yelləyərək sevinclə civildəyirdi.
Cissy uşaq arabasının söykənəcəyi arxasından Ce-eee! - deyə qışqırırdı. Edy da Cissy haraya gedib, balam? - deyə soruşarkən
...." Bu parçada
şəxs adlarının azərbaycancada necə
yazılmalı olduğunu kim deyə bilər?
Vəziyyətdən çıxış yolu kimi, mən
hər iki variantı işlətməyi məqbul sayıram, yəni
əcnəbi sözün əvvəlcə öz dilimizdə
tələffüz forması verilir, sonra isə mötərizədə
orijinalın dilində.
Xarici dillə, tərcümə ilə bağlı olan
daha bir məsələ.
Belə
ki, xüsusi
isimlər yazılarkən onların hansı dildən alındığı
hökmən nəzərə alınmalıdır. Deyək ki, bütün dünyada rast gəlinən
hepatit C (se) xəstəliyi. Afrika regionu, habelə Mərkəzi və
Şərqi Asiyada geniş yayılmış bu xəstəlik
Azərbaycanda aşkar
olunmayıb və təbii ki, adı da (hepatitis C) azərbaycanca
deyil. Odur ki, söhbət gedəndə onu
"hepatit C" ("ce") kimi deyil, məhz "se"
kimi təqdim etmək lazımdır. Aparıcısı
tibb təhsilli olan TV kanalında isə "se"-ni rahatca "ce" kimi təqdim edirlər.
Təzəlikcə
TV-lərdə bir yuyucu tozun reklamı gedir: "ABC-matik". Hər şey yaxşıdır, bircə
"ce"-dən savayı. Halbuki bu,
"ce" yox, "se"-dir.
Buna oxşar bir məsələ də Azərbaycan dilindəki
bəzi soyadların ingiliscə yazılışıdır. Bir misalla kifayətlənəcəyəm:
"Akhmadov". Əslində,
bu, "Ahmadov" olmalıdır. İngilis dilində
"kh" hərfbirləşməsi bizim dilimizdəki
"x"-ni əvəz edir. Məşhur
filmdə müəllimin özünü şagirdlərə
təqdimatını xatırlayırsınızmı:
"May neym iz Camal Qasanoviç?" Yəni
adım-soyadım filan-filandır. Amma
burada bir incə məqam var. O da "Qasanoviç"lə
bağlıdır. Dərhal
anlaşılır ki, müəllim rusca
düşünüb... azərbaycanca danışır.
Halbuki o, tərtəmiz "Hasanoviç"
desəydi, daha düzgün olardı. "Akhmadov"
da onun kimi -"Ahmadov" deyilişi daha düzgün
olardı. "Mammadzada" isə
"Mammadzadeh" olmalıdır.
Ümumiyyətlə,
"zadə" ilə bitən bütün soyadlar ingilis
dilinə hökmən "zadeh" kimi tərcümə
edilməlidir.
Buradaca
qeyd etməliyəm ki, ingilis dilindəki məşhur
"and" ("və") bağlayıcısı da Azərbaycan
dilində "end" kimi deyil, "ənd" kimi tələffüz
olunmalıdır. Buradan çıxış edərək,
ingilis dilindəki bir sıra sözlərin deyilişində də
Azərbaycan dilinin xeyrinə düzəliş edilməli və
həmin sözlərin sonluğu "e" ilə deyil, "ə"
ilə tələffüz edilməlidir:
SazerlƏnd, KlivlƏnd, vumƏn, mƏn, BlƏk Ənd Uayt, BlƏkpul,
SanderlƏnd, VulverhƏmpton və
s.
Ümumiyyətlə,
nədənsə, bizim KİV-lərdə "ə" hərfinə
qarşı hədsiz
dərəcədə bir xəsislik
duyulur. Ucdantutma bütün türk ad-soyadları bir yana, digər dillərdən
alınma xüsusi isimlərdə də bu, gözgörəsi müşahidə
olunur. Misal olaraq, futbolçu "Nabi Keyta"- nı göstərmək olar. Bu halda ən
azı Qaçaq Nəbini yada salıb Keytanı Azərbaycan
dilinin tələblərinə
uyğun şəkildə Nəbi Keyta kimi işlətmək
olardı. Xarici dildən bizim dilə transfer nədənsə,
çox ağrılı keçir. Bu, xüsusən
ispan mənşəli ad və soyadların Azərbaycan dilində
işlədilməsi zamanı baş verir. Adətən, ispan dilində "g" hərfi digər
dillərə "x" kimi transliterasiya olunur. Bizim bəzi
idman şərhçilərimiz bunu rus dilinin "məhsulu"
hesab edərək "x"-ləri ucdantutma "h" kimi tələffüz
edirlər: David de Heya, Hetafe, Karvahal və s. Əslində,
bunlar Xeya, Xetafe, Karvaxal.. kimi tələffüz edilməlidir.
Hər
şeyi "h" ilə əvəzləmək digər dillərdəki
xüsusi isimlərdə də özünü göstərir:
Sautgempton, Tottenxem, Birminhem, Şmeyhel, Vest Xem... Halbuki
düzü, Sauthempton, Tottenhem, Birmingem, Şmeyxel və Vest
Hem-dir...
Bu yaxınlarda hörmətli bir qəzetdə dərc
olunmuş "Aqroparklar aqrar sektorun inkişafına
böyük dəstəkdir" adlı yazı diqqətimi
çəkdi.
Yadıma düşdü ki, hələ
keçən əsrin 80-ci illərinin ortalarında bir
sıra məsələlərlə yanaşı, bu məsələdə
də birmənalı şəkildə qayda qoyulmuşdu.
Mən dil mütəxəssisi olmadığım
üçün deyə bilmərəm ki, Azərbaycan dilinin hansı
qaydasına görəsə "o" ilə birləşən
sözbirləşməsi ola bilməz. Həmin
dövrdə rəsmi rus dilində
"aqropromışlennıy" kəlməsi yaman dəbdə
idi və bu sözbirləşməsini bizdə "aqrosənaye"
kimi işlədirdilər. Bax,
onda İsaxan Ömərov, Azər Ələsgərov, Cəlil
Xəlilov, Rəfail Nağıyev kimi peşəkar tərcüməçilər
Terminologiya Komitəsinin iclasında dirəşdilər ki, bu
sözbirləşməsini yalnız və yalnız
"aqrar-sənaye" kimi işlətmək olar və
işlədilməlidir. "Geosiyasi", "geomaqnit" sözbirləşmələrində
də birinci hissə, yəni "geo" "coğrafi" kimi verilməlidirdir.
Eynilə,
o vaxt qərara gəlindi ki, rus dilindəki "pensiya" və
"pensioner" sözləri azərbaycancada "pensiya"
və "pensiyaçı" kimi işlədilsin. Halbuki həmin vaxt bizdə bu sözün
kökü "təqaüd" kimi işlədilirdi.
Dediyim ifadələr
elə o vaxtdan ana dilimizin lüğət tərkibində
möhkəm yer tutdu. Ta o vaxtacan ki, KİV-lərin
sayı çoxaldı, rəhbərliklərində... dünənki
traktorçular təmsil olundu. Təsəvvür edin: indi qəzetin eyni səhifəsində
pensiya qanunvericiliyindən söhbət gedir, onunla
yanaşı, hansısa təqaüdçünün (əslində isə
pensiyaçının) aldığı pensiya hesabına
özünə ev tikməsindən bəhs olunur, məsələn, "İngiltərə sakini, təqaüdçü
Maykl Bak cəmi (təəssüflə deməliyəm ki,
orijinalda bu ifadə "cəmisi" kimi işlədilmişdir
- Müəllif) 250 dollar xərcləməklə özünə
xudmani ev tikib"...
Yuxarıda
adını çəkdiyim peşəkarların yaxşı
mənada inadkarlığı hesabına
"Naxiçevan", "Minqeçaur",
"Lenkoran",
"Belokanı", "Mardakyanı",
"Şuvelyanı" və s. xüsusi isimlər indiki (və
əsl) yazılış formasını aldı. Yadıma gəlir
ki, sovet hakimiyyətinin son illərində SSRİ-nin digər ucqarlarında da
bu problem yaranmışdı və
yerli hakimiyyət orqanları "Moldaviya"nı
"Moldova", "Tallin"i
"Tallinn", "Belorusiya"nı "Belarus",
"Alma-Ata"nı "Almatı"... kimi işlətmək lazım gəldiyini
Moskvanın bütün idarə və müəssisələrindən,
o cümlədən, rusdilli mətbu orqanlardan xahiş
etmişdilər. Cavab bu oldu ki, tələb
olunan deyiliş (yazılış) rus dilinin qrammatik tələblərinə
uyğun gəlmir. Ona görə də həmin
orqanlarda qeyd olunan xüsusi isimlər sovet hakimiyyəti illərində
olduğutək işlədilməkdə davam etdirilir. Hətta bizdə də bəzi KİV-lər bu
stereotipdən heç cür qurtula bilmirlər.
Son illərdə rəsmi və qeyri-rəsmi ədəbi
dilimizdə tərcümə hesabına "yeni" bir
söz də peyda olub - "təxliyə". Təxminən 25 il öncə
təsadüfən diqqətimi cəlb eləmişdi və mən
xırda bir replika yazmışdım: sovet dövründə
lüğət kitablarımızda "qaçqın",
"köçkün" sözü yox idi və mən
bunu yana-yana o dövrdə ümumiyyətlə ölkədə belə statuslu vətəndaşların
olmaması ilə əlaqələndirmişdim. "Təxliyə" də onun kimi. Bu ifadəyə ikinci dünya müharibəsi barədə
orta məktəblərin tarix dərsliklərində təsadüf
olunurdu. Yazırdılar ki, məsələn,
Bakının hansısa məktəbi boşaldılaraq orada
SSRİ-nin filan-filan şəhərlərindən təxliyə
olunmuş insanlar yerləşdirilərdi...
Sonra təxminən
50-60 il bu kəlmə unuduldu və onun əvəzinə
çox düzgün olaraq məhz Azərbaycan dilindəki
"köçürülən" ifadəsi işlədilməyə
başlandı və biz də qəlbən sevindik ki, dilimiz
daha bir kənar qəliz ifadədən təmizləndi. Amma
görünür, sevincimiz əbəsmiş: artıq 10-15
ildir ki, istisnasız olaraq bütün mətnlərdə
"təxliyə" sözü yenə hakimi-mütləq
olub. Başa düşə bilmirəm: niyə belə olub, bəlkə
burada da hüquq ədəbiyyatındakı
"zaderjannıy" sözünü "tutulmuş"la
deyil, uf demədən "saxlanmış"la əvəz
edənlər at oynadırlar? Əgər belədirsə,
həmin adamlar Azərbaycan dilini deyil, bir ayrı məkanı
cıdır meydanına çevirə bilməzlərmi?
Bu yaxınlarda qəzetlərin birində oxudum ki, filankəs
filan universitetə qəbul olub. Əslində, "qəbul
olunub" daha düzgündür. Yaxud telekanalların
birində titrdə iri hərflərlə "Yay Endirim
KOmpaniyası"
barədə xəbər verilirdi. Maraqlıdır
ki, "kampaniya" ilə "kompaniya"nı
eyniləşdirmək KİV-lərin köhnə bəlasıdır
və belə görünür ki, bu bəla hələ uzun
müddət sağalan deyildir...
Bir neçə kəlmə də TV-lərdə verilən
reklamlar, daha doğrusu, reklam və elanların mətni barədə. Mən misal olaraq
aşağıdakı mətnləri özüm
üçün qeyd etmişəm:
"Yay
bir andır..." (məncə, I sinif
şagirdi də bilir ki, yay bir an deyil, 3 AYdır);
"...endirim təklif olunur" (bu o deməkdir ki,
xoşuna gəlmədikdə sən bundan imtina da edə bilərsən,
halbuki endirim kiminsə kefindən asılı olan tədbir
deyildir).
"... keyfiyyətinə tam zəmanət təqdim
edilir" (təbii ki, bu halda "zəmanət verilir"
deyilməlidir);
"İçindəki səni sərbəst
burax";
"Özünü
yağların cazibəsinə bürü";
"Soyuq
su 30° C istinad edir";
"Anında
hiss olunan daha bəyaz dişlər";
"Saçlarım
zədələrdən daha güclüdür" (sonuncu beş mətnin nə demək olduğu yəqin
ki, reklamvericilərin heç özlərinə də
aydın deyildir)...
Bu mətnləri dinlədikcə və ya titrlərdən oxuduqca düşünürsən ki, görünür, TV-lərdə bu işə nəzarət, ümumiyyətlə, yoxdur.
Ölkə Prezidentinin fərmanı ilə bir neçə ay əvvəl Dövlət Reklam Agentliyi yaradılmışdır. Agentliyin fəaliyyətinin əsas məqsədi açıq məkanda reklam daşıyıcılarının yerləşdirilməsi, reklam daşıyıcılarında yerləşdirilən reklamların istehsalı (hazırlanması) və yayımlanması sahəsində vahid tənzimləmənin və nəzarətin həyata keçirilməsini təmin etməkdir. Fikrimcə, təkcə açıq məkanda deyil, KİV-lərdə də reklamların istehsalı (hazırlanması) və yayımlanması sahəsində vahid tənzimləmənin və nəzarətin həyata keçirilməsi agentliyin vəzifələrinə daxil edilmiş olsaydı, sovet dövründə olduğu kimi, reklamvericilər reklam və elanları bir ünvana təhvil verər, orada mətnlər ədəbi dil baxımından işlənər, abıra salınar və yalnız bundan sonra sifarişçilərin arzu etdikləri reklam daşıyıcılarına təqdim olunardı. Bundan isə hamı, ilk növbədə də Azərbaycan dili qazanmış olardı. İndiki halda ümid az-çox Milli Televiziya və Radio Şurasına qalır. Hərçənd, əgər bu qurum da konkret TV kanalında bir veriliş çərçivəsində özünü gah jurnalist, gah da hüquqşünas kimi təqdim edən aparıcının hoqqalarını "görməyib" yalnız "yeməklər" sözünün "yeməylər" kimi tələffüz edilməsini nöqsan tutmaqla kifayətlənirsə, onda adamın əlavə nəsə deməyə sözü qalmır...
lll
... KİV-də dil problemləriylə
bağlı qeydlərim bu qədər. Məmməd Aslana isə
yalnız rəhmət oxumaq qalır. Onun elə həmin il Türkiyəyə
səfərə yollanması yadıma düşür; səfərin yekunu olaraq
yazdığı və 1984-cü ildə çap etdirdiyi
"Ərzrumun gədiyinə varanda…" kitabı isə
müəllifin öz yaradıcılığını da,
publisistikamızı da xeyli zənginləşdirdiyini qeyd etməliyəm...
Şakir YAQUBOV
525-ci qəzet.- 2017.- 27 sentyabr.-
S.4.