Haqqı danılmaz, xidmətləri unudulmaz müəllim...
Usta pedaqoq Nurbala Quliyevin əziz
xatirəsinə
... Türkiyənin məşhur
Topqapı sarayındakı muzeydə Sultan Süleymanın bir
kaftanı saxlanılır. Onunla
bağlı maraqlı bir tarixçə var.
Deyilənə görə,
bir dəfə Sultan Süleyman hərbi yürüşə
çıxıbmış, səfər zamanı onun
arxasınca müəllimi də gedirmiş. Necə olursa,
müəllimin atının ayağı çamıra
batır, palçıq sıçrayıb sultanın
çiyninə yapışır. Müəllimin
qorxudan rəngi qaçır. Sultan
Süleyman müəllimin halının dəyişdiyini
görüb, yüz minlik, iki yüz minlik qoşuna
"durun!" - deyə
hayqırır. Sonra da çadırların
qurulmasını, məclis yığılmasını əmr
edir. Hamı toplaşandan sonra sultan əbasını
çıxarır. Özü də
ehmalca, elə ustufca çıxarır ki, çamır yerə
tökülməsin. Sonra da fateh hökmdar
üzünü qoşuna tutub deyir ki, bəs siz də bilin,
qoy gələcək nəsillərə də örnək
olsun. Müəllimimin atının ayağından
çıxan çamırın nəinki çiynimdə,
başımın üstündə yeri var!..
Sevimli müəllimim mərhum
Nurbala Quliyev haqqında düşünəndə ilk əvvəl
bu tarixi əhvalatı xatırladım. Bir də
güllü-çiçəkli bir yaz günü yadıma
düşdü. Onda 1969-cu ilin mayı idi.
Və biz, buraxılış sinfinin şagirdləri
doğma məktəblə vidalaşmaq ərəfəsindəyik.
Dəvəçi şəhər Tofiq Abbasov adına
orta məktəbdə biz onuncuların sinif rəhbəri
Nurbala müəllimin təşəbbüs və təklifləri
ilə hər gün az qala yaddaşımızda tarixə
çevrilirdi. Şagirdlik həyatının hər
gününü bir-birindən maraqlı tədbirlərlə
sonradan yaddaşımızdan silinməyəcək xatirələrə
döndərirdik.
Və may ayının növbəti
bir bazar günündə də Nurbala müəllimin təklifi
ilə belə qərara aldıq ki, Çıraqqalaya səfər
edək (Nurbala müəllim Çıraqqalanın
adını Çaraq qala yazırdı və bu da bu gözəl
tarixçinin tarixə öz baxışının bariz
nümunəsindən biri idi.)
Nə isə...
Səfərimizdən bir
gün qabaq o vaxtlar hamımızın sevimli komandası olan
"Neftçi" doğma stadionda öz əzəli rəqibi
"Ararat" komandası ilə
görüşmüşdü və erməniləri
darmadağın etmişdi.
Ulu tariximizin əbədi
yadigarı olan Çıraqqalaya səfər zamanı yolboyu
sözümüz-söhbətimiz elə doğma
komandamızın bu qələbəsindən oldu.
On yeddi yaşlı yeniyetmələr
idik və qalanın zirvəsinə də quş kimi uçub
qalxdıq. Və bu ucalıqdan gözümüznən,
könlümüznən doğma yurd-yuvamızı seyr etdik.
Azərbaycanın şanlı
tarixinin yaş pasportuna çevrilən bu abidə haqqında
onsuz da az bilmirdik və bu bildiklərimizi də
bizə öyrədən elə Nurbala müəllim
özü olmuşdu.
İş bundadır ki,
qalanın meydanına toplaşan biz şagirdlər fikirləşirdik
ki, yəqin Nurbala müəllim yenə də bizə
qalanın tarixindən danışacaq.
Ancaq Nurbala müəllim söhbəti
artıq qalaya qalxarkən avtobusda tamamladığımız
"Neftçi"nin "Ararat"
üzərində qələbəsindən saldı. Və
onun bizə ünvanladığı sualın məzmunu belə
idi ki, niyə Azərbaycanın futbol azarkeşləri həmişə
"Neftçi"nin "Ararat"
üzərində qələbəsinə daha çox sevinib,
məğlubiyyətinə də bu dərəcədə
üzülürlər?
Bu, o vaxtlar idi ki, "qardaş olub
Hayastan-Azərbaycan" misralı nəğmə az qala hər gün qulaqlarımızı
yağır etmişdi. Tarixdən yalnız 1905-ci ilin erməni-azərbaycanlı
davasından xəbərdar idik və guya ki,
"qardaş" qırğınının da əsl səbəbi
təkcə çar imperiyasının "parçala,
hökm sür..." siyasəti imiş...
Bax, o zaman biz 1918-ci ilin
qanlı mart qırğınlarından, tarix boyu xain və məkrli
ermənilərin türklərin başına gətirdikləri
fəlakətlərdən xəbər tutduq. O zaman rayonumuzun Kilvar adlanan
kəndində yaşayıb xristian dininə mənsub əhalinin
erməni Qriqoryan kilsəsinin təsiri altında erməniləşmiş
əsl albanlar olduğunu, eyni dinə sitayiş etdiyinə
görə ermənilərin sonralar Urmiyadan bura
axışıb məskunlaşdığını öyrəndik.
Demə, hər birimizin qan
yaddaşında ermənilərə qarşı bir nifrət
yatırmış və "Neftçi"nin
də "Ararat" üzərində hər qələbəsi,
yaxud məğlubiyyəti o ulu yaddaşımızı dilləndirirmiş.
Nə yazıq ki, o qan
yaddaşımızı bizə unutdurmuşdular və Nurbala
müəllim kimi ziyalılar da bizə o zamanlar yalnız
müxtəlif yollarla ayıltmağı, Ezop dili ilə
yaddaşımızı oyatmağa can atırdılar.
Nurbala müəllim əsilzadə
bir soyun oğlu idi. Atababası Pirqulu kişi Kərbalayı
idi. Mal-mülk yiyəsi idi və bu imkanlı Kərbalayı
həm də səxa əhli idi. Böyük
bir mahalda həmkəndliləri Kərbalayı Pirqulunu özlərinin
"qaraçuxa"sı bilirdilər. Ancaq öz
alın təri, əlinin qabarı ilə sərvət
qazananların Sovet hökuməti özlərinin
"qaraçuxa"sını yatızdırdı və Kərbəlayı
Pirqulu da "qolçomaq" damğası ilə uzaq Sibirə
gedər-gəlməzə göndərildi və geri də
dönmədi.
Ancaq tale 1937-ci ildə Sibirə
sürgün edilən on yaşlı Nurbalanın atası Kərbəlayı
Pirqulu kişinin oğlu Şahbalanın, Məşədi
kişinin üzünə güldü. 1944-cü ildə
sürgündən geri dönə bildi.
Nurbala müəllimin anası
Bibixanım xala isə ağır bir seyid ocağının
qızı idi və bu zəhmətkeş qadın boynunun,
qulağının qızıllarını dava illərində
müdafiə fonduna köçürmüşdü və bu
haqda hələ o vaxt, 1941-ci ildə "Kommunist",
"Bakinski raboçi" qəzetlərində xəbərlər
də dərc olunmuşdu.
Bəlkə də elə
bütün bunlar imiş məktəbli Nurbalada tarixə həvəs
oyadan?
2010-cu ilin oktyabr ayının 12-də,
payızın əvvəllərində elə payızın
özü kimi qəmli bir xəbər təkcə Nurbala
müəllimin əzizlərinin, doğmalarının deyil,
onu tanıyan yurdsevər hər bir şabranlını kədərləndirdi:
elinə-obasına bağlı bu gözəl ziyalı, məşhur
pedaqoq, hər şeydən öncə doğma Vətəninin
layiqli vətəndaşı öz haqq dünyasına
qovuşmuşdu.
Qədim əfsanələrimizdə,
nağıllarımızda "Gülüstani-İrəm"i
yer üzünün cənnəti hesab edirlər. Nurbala müəllim
üçün də bu yer üzündəki
"Gülüstani İrəm" doğulub boya-başa
çatdığı keçmiş Dəvəçi, indi
tarixi adı özünə qayıdan Şabran torpağı
idi, zəngin biliyə malik Nurbala Quliyev uzun illər öz
tarixi araşdırmalarının yekunu olan, təkcə Şabran
bölgəsinin deyil, ümumilikdə Qədim Şirvanın
açılmamış səhifələrinə işıq
tutan və qədirbilən
oxucular tərəfindən də maraqla qarşılanan
kitabını "Bura Gülüstani-İrəm
torpağıdır" adlandırmışdı
("Şuşa" nəşriyyatı, Bakı, 2005). O
kitabda Nurbala müəllimlə bağlı onu yaxından
tanıyanların, keçmiş şagirdlərinin (elə
biri mənim) ürək sözləri də
toplanmışdı. Və özü
haqqında o ürək sözlərini oxuyan sevimli müəllimimiz
hansı hissləri keçirmişdi, indi bunları demək
çətindir. Ancaq mən
sözümün bu yerində o yazıların bəzilərini
bir daha yada salmaq istəyirəm.
Kamran Rəhimov -
keçmiş partiya işçisi, ictimai xadim, tarix elmləri
doktoru:
- 1945-ci ilin isti sentyabr günləri
idi. Universitetin qabağı "Kommunist"
(indiki "İstiqlaliyyət") küçəsi gənc
oğlan və qızlarla dolu idi. İnstitutun
dəhlizlərini xoş qəhqəhələr
bürümüşdü. Biz isə, yəni,
universitetin birinci kursuna yenicə daxil olan gənclər kənarda
dayanıb, onlara oğrun-oğrun, bir qədər də qibtə
hissi ilə baxırdıq. Onlar isə
bizim yanımızdan biganəliklə ötür, bizə
heç məhəl belə, qoymurdular.
Nəhayət, biz Tarix
fakültəsinin universitetin üçüncü mərtəbəsində
yerləşdiyini öyrənib, həmin mərtəbəyə
qalxdıq. Hansı auditoriyada dərs keçəcəyimizi bələdləyib,
içəri daxil olduq. Hərə öz
yerini tutdu. Hələ çoxumuz bir-birimizlə tanış deyildik. Qısa vaxt ərzində
hamımız bir-birimizlə tanış
olduq, dostlaşdıq. Həmin gün mənim tanış
olduğum tələbə yoldaşlarımdan biri də
Nurbala idi. O, çox sakit bir oğlan idi. Tələbə
yoldaşlarının zarafatlarına,
şıltaqlıqlarına, mübahisələrinə
qarışmaz, kənarda dayanıb, baş verənlərə
tamaşa edərdi.
Doğrudur, tələbəlik
illərindən sonra mən Nurbala müəllim ilə
rastlaşmamışam. Lakin bizim tələbə yoldaşımız istər
tələbəlik illərində, istərsə də
bütün həyatı Nurbala ilə yaxın dost, sirdaş
olmuş Abdulla Rəsulovla görüşərdik və o, mənə
Nurbala haqqında həmişə xoş, ürəkaçan
məqamlar danışardı. Onun dediklərindən
məndə belə bir qənaət, inam yaranmışdı
ki, Nurbala cəmiyyət, xalq üçün ən gərəkli
müqəddəs, şərəfli, həm də çətin
müəllimlik peşəsinin bütün incəliklərinə
yiyələnmiş, öz şagirdlərinin ən sevimlisinə
çevrilmişdir.
Mübariz
Əmirov - keçmiş şagirdi, pedaqoji elmlər doktoru,
professor:
- Onun xasiyyətini Allah fəzilətlərlə
zənginləşdirmişdir. Nurbala müəllimdə hikmət,
şücaət, iffət, ədalət, zəka, dərk
sürəti, zehni aydınlıq, ağıl gözəlliyi,
möhkəm hafizə (gəncliyimdə həsəd
aparardım), hazırcavablıq, nəfsin
ağayanalığı, mərdlik, mətanət, helm,
dözümlük, təvazökarlıq, həya, səmimiyyət,
səbir, qənaətçilik və səxavət var. Onun zəngin
daxili aləmini gözəl xarici aləmi tamamlayır.
O, həm də gözəl natiqdir. Onun nitqində bir çox zaman Levitanın ahəngi,
Demosfenin məntiqi olduğunu deyirdik. Bizim
müəllimimiz səadət və fəzilət sahibidir.
Birincisi, ona görə səadət sahibidir ki,
o, hər cür nəfsini idarə edə bilir. İkincisi, Allahımız ona sağlam bədən
bəxş etmişdir. Üçüncüsü,
bilik, ədəb-ərkan və dərin ağıl sahibidir.
Təsadüf deyil ki,
Nəsirəddin Tusi şəxsiyyətlər
haqqında demişdir: "Xoşbəxt o adamlardır ki,
onların xasiyyətində fəzilətlər - yaxşı
əməllər vərdiş halına keçir".
Tofiq Əhmədov
- fizika-riyaziyyat elmləri namizədi:
- Nurbala müəllimin dediyi tarix dərslərinin
ab-havası, məğzi hələ də xatirimdədir. Mən,
əsasən, dəqiq elmləri - riyaziyyatı, fizikanı
sevdiyimə baxmayaraq(ixtisasca geofizikəm),
Nurbala müəllimin tarix dərslərinə həvəslə
qulaq asar, lazımınca hazırlaşar və bu dərslərin
təsiri altında atamla (aqronom Rəşid) uzun diskussiyalar
qurardım. Dərsə lazımınca
hazırlaşanların sayı az olanda
onun yaxşı bir müraciəti var idi: "Kim gəlib
ürəyimdəki nisgili qaldırar?" Onda mən
də əlimi qaldırıb, dərsə cavab verənlərdən
biri idim. Bizim cavabımızdan sonra o,
bığaltı gülümsəyər və
razılıqla başını yelləyərdi. Vay dərs
oxumayanın halına! "Filankəsov filankəs,
dərsə hazır olmadığın üçün sənə
bir dənə qazboyun iki!" - deyə
Nurbala müəllimin amiranə səsi eşidilərdi. Nurbala Quliyev bu gün də çöhrəsi
gülümsər, lakin olduqca tələbkar müəllim
kimi yaddaşıma həkk olunub. Bizim
dünyagörüşümüzün formalaşmasında
onun müstəsna rolu var.
Ağalar Mirzə
- şair, Əməkdar incəsənət xadimi:
- Herodot yunan tarixçisidir. Bizim zamandan çox-çox əvvəl
yaşayıb, tarixi kağıza köçürüb.
Onun qələmi ilə qanlı savaşlar, ölkələr,
ərazilər, xalqlar, tayfalar, insanlar yaşayış, məskən
uğrunda mübarizələri söz-söz sıralanıb,
tarixə çevrilib...
Nurbala müəllimlə Herodot
arasında min illərin
dağları sıralanıb. Amma o yunan ölkəsində
doğulan, adı tarixlə yanaşı çəkilən
Herodot mənim nəzərimdə bir az da
Nurbala müəllimə oxşayır. Əslində,
baxanda, Nurbala müəllim Herodota oxşamalıydı. Amma belə desəm, yalan olar, çünki nə mən
Herodotu görmüşəm, nə də məndən
yüz illər əvvəl yaşayan cəddi-əqrəbam.
Amma Nurbala müəllimi görmək də bəs edər ki,
biləsən Herodot kim olub, nə iş
görüb. Deyilənə görə, Herodot
dövrünün tarixini yazıb - görüb-eşitdiklərini,
baş verən hadisələri... Nurbala müəllim
də yaşadığı mikrodünyada - Dəvəçidə
bu işi peşəkarcasına görən dəyərli
bilik adamıdır. Orta məktəbdə
mənə dərs deyib bu nəcib insan və gözəl
müəllim.
Ariz Xəlilov -
tibb elmləri doktoru:
- Rayonumuzun ən yaxşı tarix
müəllimlərindən Nurbala müəllimin həm də
rəsm dərsini aparması onun bu sahədə xüsusi
istedada malik olması ilə əlaqədar idi. Eşitdiyimizə
görə, bu qabiliyyət onda kiçik yaşlarından
olmuşdur. Orta məktəbdə oxuyarkən
məktəbin həyətində təbaşirlə çəkdiyi
rəsmlər hamını valeh edərmiş. Dəniz kənarında qumdan düzəltdiyi
müxtəlif insan fiqurları bizdən yuxarı siniflərdə
oxuyan şagirdlərin xatirində bu günə qədər də
qalmışdır. Nurbala müəllim
sinfə gələrkən çox vaxt əlində müxtəlif
albomlar olardı. Biz bu albomların içərisindəki
şəkillərdən Azərbaycanın tanınmış
fırça ustaları Əzim Əzimzadə, Tahir Salahov, eləcə
də Rusiya və dünyanın bir sıra məşhur rəssamlarının
(Repin, Surikov, Mikelancelo, Rafael) yaradıcılığı ilə
tanış olurduq. Nurbala müəllim rəsm dərsini bizə
o qədər sevdirmişdi ki, az qala
hamımız gələcəkdə rəssam olmaq haqda fikirləşirdik.
Əlbəttə, bu, onun müəllimlik
peşəsinə möhtəşəm məhəbbətindən,
öz işinə böyük məsuliyyət hissi ilə
yanaşmasından, habelə şagirdlərinə olan dərin
sevgisindən irəli gəlirdi. O zaman başa
düşmürdük ki, bundan ötrü xüsusi qabiliyyətə
malik olmaq lazım imiş. İllər
ötdü, bizim heç birimiz rəssam olmadıq. Lakin mənə elə gəlir ki, Nurbala müəllimin
zəhməti hədər getməmişdi. O, bizlərə
incəsənəti, torpağımızı, Vətənimizi
sevməyi aşılaya bildi.
Babək Xubyarov -
Əməkdar müəllim:
- Nurbala müəllim haqqında
lakonik şəkildə danışsaq, onu bir söz ilə
xarakterizə etmək olar: İstedad! Bir
çox insanlar Nurbala müəllimi tarixçi, tarix-ictimaiyyət,
təsviri incəsənət müəllimi kimi
tanıyır. Ancaq mən isə deyərdim ki, bu kişi Vətənini qarış-qarış
gəzib, onu öyrənən, sevə-sevə şagirdlərinə
istədən, Vətənə sədaqətli, dəyanətli
bir insan kimi formalaşan şəxsiyyətdir. Nurbala
müəllim hədsiz dərəcədə elinə, adət-ənənələrinə
bağlı bir insandır. Dəvəçi
rayonunun, eləcə də Quba zonasının elə bir
tarixi, təbii abidəsi yoxdur ki, ziyarət etməsin, öyrənməsin,
təbliğ etməsin. Nurbala müəllim
çox şirin mükaliməsi ilə gördüklərini,
oxuduqlarını, eşitdiklərini ləzzətlə
danışmağı xoşlayır. Tarixçi-müəllim
kimi o, Dəvəçinin keçmişi ilə bağlı
onlarla məqalə yazmış, çıxışlar, məruzələr
etmiş, bu gün də ömrünün ahıl
çağında bu sahədə daha çox fəaliyyət
göstərməkdədir.
Faiq
Şahbazlı - filologiya elmləri namizədi:
- Tez-tez məclislərdə
qarşılaşırıq onunla. Hər dəfə
bağrına basıb, xoş sözlər deyir.
Çox təsirlənirəm...
Doğrusu, bu ilıq münasibət
məni kəndimizin, onun köç etmiş yerlərinin hərarəti
kimi ruhuma qədər isidir...
...Kəndimizdə orta məktəb
olmadığından təhsilimi 1969-cu ildə Dəvəçidəki
Tofiq Abbasov adına orta məktəbdə
davam etdirməli oldum. O zaman evimizdən 10 kilometr aralı olan
Dəvəçi şəhəri mənə qəribliyin
ilk nümunəsi idi. Və bu qəriblikdə
Nurbala müəllimin, qohumumun bizə tarix dərsini deməsi,
tez-tez halımı soruşması, baxışlarının
işığı, dərs danışarkən hərdənbir
yanımda durub əlini çiynimə qoyması mənə
bu qəribliklə həm də doğmalıq hisslərini
aşılayırdı. İndi,
çox-çox sonralar keçirdiyim bu hisslər mənə
daha qiymətli gəlir.
lll
Məlum həqiqətdir ki,
hər şey doğma yurd-yuvaya sevgidən, məhəbbətdən
başlanır. İnsan yalnız sevdiyini qoruyub, əzizləyib
yaşadır. Nurbala müəllim də
ömür boyu Vətəni, doğma yurdu şagirdlərinə
sevdirmək üçün tanıtmağa, dərindən
tanıtmağa çalışıb, öz həyatını
bu müqəddəs işə həsr etmişdi. Elə buna görə də Nurbala Quliyev kimi
pedaqoqların öz şagirdlərinin hər birinin
başı üstündə yeri var idi.
Biz onuncular 38 il
bundan qabaq futbolçularımızın erməni komandası
üzərində qələbəsinə sevinib uca
Çıraqqalanın zirvəsində də bu sevinci
yaşamışdır. Azərbaycan əsgərinin
döyüş meydanında da işğalçı
düşmən üzərində qələbəsini qeyd edəcəyimiz
gün də elə uzaqda deyil.
Aydın
TAĞIYEV
525-ci qəzet.- 2017.- 12 yanvar.-
S. 6.