Tanrı verməz gücünü...

SABİR SARVANIN 60 YAŞINA

Bircə göz qırpımında

Uzadaraq əlini

Birləşdirmək istədi

Yoxluğun sonu ilə

Varlığın əvvəlini...

...Yar olmadı taleyi,

Bəxti gülmədi ona.

Bacarmadı...

Bilmədi,

Tanrı verməz gücünü,

Verməz yaratdığına...

Şair düz deyir, Tanrı vermir gücünü, vermir yaratdığına...

Müqəddəs kitablarda yazıldığına görə, Allah-təala yaratdıqlarının əşrəfi olan insanı özünə bənzər yaradıb... Ancaq gücünü verməyib. Məxluqatın hamısından fərqli olaraq, insana şüur verib - dünyanı, özünü, Rəbbini tanımaq, anlamaq üçün dərrakə verib... Ancaq gücünü verməyib. Duyğusunu, düşüncəsini ifadə etmək, Allah kəlamını söyləmək, nəsillərə ötürmək üçün dil verib... Ancaq gücünü verməyib. Allah bəndələrinin hamısına bir gözlə baxsa da, hələ yaradılışdan onların arasında fərq qoyur, hamısına eyni qədər ağıl, qüvvət, gözəllik, istedad, bəxt vermir. Bütün yaradılmışların içərisində azsaylı, seçilmiş bir zümrə var ki, Ulu Yaradan özünün əsas keyfiyyətindən - yaratmaq qüdrətindən onlara bir zərrə pay verir. Bunlar şairlərdir.

Şairlərin də yaratdıqları özlərinə bənzəyir. Çünki şair rəssam da, bəstəkar da, ifaçı da, yazıçı da olsa, yaratdıqları ilə ilk növbədə öz mənəvi dünyasını, ruhi aləmini, öz sevinc və kədərini, sevgi və nifrətini ifadə edir.

Sabir Sarvanın da yaratdıqları özünə bənzəyir. Sabir çətin adamdır, təbiətən qılıqlı, cilalı deyil, onunla dil tapmaq, yola getmək hər kəs üçün asan olmur. Rəftarı, ünsiyyəti, davranışı sadə olsa da, xarakteri, xasiyyəti qəlizdir. El dili ilə desək, "son sözünü əvvəldə deyəndir". Şeirləri də eynən özü kimidir. Zahirən sadə, anlaşıqlı görünsə də, dərinliyinə varanda başa düşürsən ki, hər şey göründüyündən daha mürəkkəbdir, məğzini, mahiyyətini anlamaq asan deyil...

Hər bir insanın xarakterinin (hətta taleyinin) formalaşmasına onun doğulduğu, böyüdüyü təbii mühitin, coğrafiyanın həlledici təsiri olur. Sabir Ağsu torpağının yetirməsidir, onun şəxsiyyəti də, poeziyası da öz mayasını burda tutub, burda pöhrələnib. Ağsu haqqında mənim ilk təəssüratım uşaqlıq illərimə aiddir. Bakıya ilk dəfə on yaşım olanda gəlmişəm, Ağsunu da ilk dəfə onda görmüşəm. Bizim qərb bölgəsindən Bakıya gəlmək üçün iki yol var. Yevlaxa qədər yol birdir, Yevlaxdan sonra şaxələnir. Biri aran yoludur, Kürdəmir yolu deyirlər. Düzənlikdən keçir, insanın diqqətini çəkən bir şey yoxdur. Yaşlı adamlara bu yol darıxdırıcı görünə bilər, ancaq uşaq yaşlarında ilk dəfə Bakıya gələn yeniyetmə üçün nə darıxmaq?! İşıqlı fikirlər aləminə qərq olur, şirin xəyallara dalırsan...

Ağsuya qədər Şamaxı yolu da o biri yolu xatırladır, amma Ağsuya çatanda yol dağa dirənir və xəyallar aləmindən ayılıb aşırımın gözəl mənzərələrini seyr etməyə başlayırsan. Göyçaydan Ağsuya kimi yol hamar bir düzənlikdən keçir, bu məsafəni maşınlar sürətlə gedir, sanki yoxuşa qalxmazdan əvvəl şoferlərin dili ilə desək, "razqon" götürürlər. Yalnız bundan sonra nəfəs dərə-dərə Ağsu aşırımının yoxuşlu dolaylarını qalxmağa başlayırdılar. Yoxuşun lap dibində qərar tutmuş Ağsu şəhərini ilk dəfə görəndə mənim buranın camaatına yazığım gəlmişdi. Fikirləşdim ki, fağır ağsulular Bakıya getmək üçün yerlərindən duran kimi yoxuşa qalxmalı olurlar. "Razqon"suz-filansız...

Ağsu heç zaman teatral bir yer olmayıb, ancaq Sabirin yeniyetməlik çağlarında - 70-ci illərin əvvəllərində sənəti də həyatı kimi yarımçıq qırılmış böyük aktyor Səməndər Rzayevin, onun ardınca Mikayıl Mirzə və Rasim Balayevin sənət triumflarından sonra bu rayonda qəribə bir teatr ab-havası yaranmışdı. Onların hər üçü səhnə və ekran uğurlarından əlavə, ilk növbədə bədii qiraət ustası, şeir ifaçısı idi. Bu atmosferin suyu Sabirin də üstünə sıçramışdı. Sabirgilin ailəsi Pirhəsənli kəndində yaşasa da, o uşaqlığını Sarvan kəndində, nənəsi Səkinə xanımın yanında keçirmiş, məktəbi burada oxumuşdu. Bütün "nənə balaları" kimi Sabirin də qəlbi hələ kiçik yaşlarından sözün sehrinə düşmüş, ürəyinə bayatı, nağıl sevgisi hopmuşdu. Onun sənət sevgisi şeir qoşmaqdan daha çox şeir söyləməyə köklənmişdi. Hələ aşağı siniflərdə oxuyanda yuxarı sinif şagirdləri məktəbin dəhlizində, həyətində, kəndin arasında Sabirə şeir söylədib heyranlıqlarını bildirərdilər. Məktəbdən sonra tale çağırışının dalınca Bakıya gələn Sabir o vaxtkı İncəsənət İnstitutunun Teatr və kino aktyorluğu fakültəsini bitirir. Tələbəykən poeziyaya marağı daha da ciddiləşən Sabir ilk şeirlərini çap etdirməyə başlayır. İnstitutu bitirəndən sonra bir müddət Lənkəran Dövlət Dram Teatrında, sonra Bakıda çağdaş Azərbaycan teatrının eksperimental bazası rolunu oynamış Tədris Teatrında çalışır, kifayət qədər ciddi rollar oynayır, alqışlar qazanır. Hər iki istedadı böyük uğurlar vəd edən, ürəyində teatr ilə poeziya arasında "rəqabət" gündən-günə güclənən Sabir həmin illərdə ədəbiyyatımızın 80-ci illər nəslinin təşəkkül ocağı olan Gənc Yazıçıların Respublika Ədəbi Birliyinin ən istedadlı, fəal üzvlərindən biri kimi tanınır, ilk şeir kitabını nəşr etdirir. 1988-ci ildə həmin Ədəbi Birliyin rəhbəri, görkəmli şairimiz Məmməd İsmayılın redaktorluğu ilə yeni Azərbaycan mətbuatının ilk qaranquşlarından olan "Gənclik" jurnalı işıq üzü görəndə isə burada işə başlayaraq teatr, ya ədəbiyyat dilemmasında poeziyanın lehinə seçim etməklə öz tale yolunu müəyyənləşdirir.

Beləliklə, istedadlı gənc aktyor Sabir Məlikov öz sənət yolunu istedadlı gənc şair Sabir Sarvan kimi davam etdirir. Sabir Bakıya oxuyub aktyor olmağa gəlmişdi, yazıb şair oldu... Ancaq poeziya onu bir ifaçı kimi teatrın əlindən alsa da, qəlbindəki səhnə yanğısını söndürə, xislətindəki aktyorluq enerjisini səngidə bilmədi, Sabir aktyorluq qabiliyyətini şairlik missiyasının xidmətinə verməyi, poetik yaradıcılığını bu zəmində yaranmış yenu, orijinal detallarla zənginləşdirməyi bacardı. Ədəbiyyat tarixində fərqli yaradıcılıq növləri ilə məşğul olaraq hər birində uğurlar qazanan sənətkarlar çox olub. Ancaq şairliklə aktyorluq istedadı bu baxımdan bir-birinin tam əksidir və onları bir sənətkarın şəxsində uğurla qovuşdurmaq çox çətin, hətta mümkünsüz görünür. Şənətkarın həmişə özü olaraq qalması, özündən uzaqlaşmaması şairlik sənətinin əsas şərti olduğu halda, aktyorluq sənəti ondan daim başqalaşmağı, "özündən uzaqlaşmağı" tələb edir. Səhnə dünyada yeganə yerdir ki, insan qınaqla üzləşməkdən qorxmadan rola girə, rol oynaya bilər. Amma Sabirin səhnədə "rol oynayan" artistlərdən zəhləsi gedir. Elə şeirdə də "söz oynadan" şairlərdən xoşu gəlmir. Özünüifadənin başqalaşmaq üsulundan istifadə bacarığı Sabir Sarvana müasir poeziyamızda başqa heç kimə müyəssər olmayan yaradıcılıq imkanları verir. Poeziyada özünüifadə prinsipi birbaşa, primitiv mənada anlaşılsa, onda gərək şairin bütün lirik şeirləri rəssamın avtoportret janrında çəkilmış tabloları kimi, şeir kitabı isə avtoportretlər sərgisi kimi dəyərləndirilsin. "Başqalaşmaq" üsulu Sabir Sarvana bu sindromdan qaçmaq şansı verur.

Hər şeiri bir səhnəcik, hər lirik qəhrəmanı bir personaj kimi ortaya çıxaran şair bu mini-tamaşaları səhnə-mizan məhdudiyyəti, rejissor müdaxiləsi olmadan daha azad, daha sərbəst şəkildə yarada bilir. Ümumiyyətlə, S.Sarvan təbiətən sərbəstliyi sevən, fikrində, sözündə azad insandır. Əgər şairliyi yox, aktyorluğu seçsəydi, bir sənətkar olaraq, beynindəkiləri, qəlbindəkiləri əks etdirmək onun üçün bu qədər münasib, bu qədər rahat olmazdı. Poeziyada isə özünü, bəlkə, istədiyi miqdarda olmasa da, hər halda istədiyi tərzdə ifadə edə bildi. Xarakterinin bütün cəhətlərini, şəxsiyyətinin bütün çalarlarını sözə çevirməyi bacardı.

S.Sarvan 20 ildir ki, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsinin rəhbəridir. Daha dəqiqi, 1996-cı ildə bu bölməni o özü yaradıb. Paytaxtımıza ən yaxın şəhər olmasına baxmayaraq, ədəbi qüvvələri dağınıq, pərakəndə şəkildə fəaliyyət göstərən Sumqayıtın ədəbi həyatına bir canlanma, nizam gətirə bilib. Təkcə bir faktı vurğulamaq istərdim ki, yaradılanda üzvlərinin sayı ona çatmayan bu bölmənin indi səksəndən artıq üzvü var. S.Sarvan birlik üzvlərinin neçə-neçə almanaxının, şeir toplusunun, nəşrinin təşəbbüskarı, tərtibçisi olub, öz kitablarından çox onların çapına can yandırıb, neçə-neçə poeziya tədbirləri, görüşlər, müsabiqələr təşkil edib. İndi şəhərin ictimai-mədəni həyatında ədəbi mühit xüsusi rol oynayır.

Ağsudan ayrılandan Sumqayıta köçənə qədər təxminən iyirmi il də Bakıda yaşamış Sabir burada təhsil alsa, işləsə də, kirayələrdə ömür sürdüyü bu məkana qəlbən bağlana, bakılı ola bilməmişdi. Sumqayıt isə onun üçün doğma şəhərə, ruhunun bağlandığı, doğmalaşdığı bir yurda çevrildi və Sabir burada yuva quraraq sumqayıtlı ola bildi. Burada şair sevincli günlər də, çox çətin, ağrılı çağlar da yaşadı. Sumqayıt onun yaradıcılıq uğurlarına ev sahibliyi etməklə yanaşı, insani dəyanətini qorumaqda da ona dayaq oldu.

60 yaş adi bir ad günü deyil, hətta adi bir yubiley də deyil, 60 yaş insanın həyatında yeni mərhələnin - qocalığın başlanğıcıdır. Mən bu sözü işlətməkdən qorxmuram. Çünki dostumun gücünə, qətiyyətinə inanıram. Bilirəm ki, ötən illər onun inamını, inadını, ən başlıcası, istedadını sozalda bilməyəcək. Belə baxanda 60 yaş nədir ki!? Heç bilmirsən, illər necə keçir, adamın xasiyyəti-xarakteri, duyğuları, həyata, insanlara münasibəti, zövqü... demək olar ki, dəyişmir. Nəinki qocalmağa, heç "köhnəlməyə" də macal tapmırsan...

Digər tərəfdən baxanda, görün bir nə qədər vaxt keçib, görün bir Sabir Sarvan haralardan gəlir! Ötən əsrdən, ötən minillikdən! Sadəcə zaman keçməyib, bütöv bir tarixi dövr, epoxa dəyişib. Görün bir 60 illik ömründə Sabir Sarvan nələrə şahidlik edib! Bu yöndən baxanda ötən illər adama qədim tarix kimi görünür. ...Amma hər halda bu, hələ başlanğıcdır, yetkinlik çağının başlanğıcı. Qarşıda hələ uzun, məhsuldar, müdrik bir qocalıq var. Qocalıq adama "yoxluğun sonu ilə varlığın əvvəlini birləşdirmək" şansı verir. Çətindir, əlbəttə. Amma Sabir bunu bacaracaq, çünki Tanrı ona öz gücündən - yaratmaq qüdrətindən pay verib.

İlham ABBASOV

525-ci qəzet.- 2017.- 31 yanvar.- S.7.