Pakistanda 7 ildən sonra 7 gün

Bu da bir xoşbəxtlik idi ki, 2017-ci ilin ilk həftəsini mənim üçün doğma və çox dəyərli Pakistan İslam Respublikasında (PİR) keçirdim.

Pakistan Ədəbiyyat Akademiyasının (PAL) dəvəti üzrə həmin elmi müəssisənin təşkilatçılığı və PİR dövlətinin himayəsi ilə keçirilən 4-cü Beynəlxalq Dil, Ədəbiyyat və Cəmiyyət konfransında iştirak etmək məqsədilə 3-10 yanvar 2017-ci il tarixlərində qardaş ölkədə ezamiyyədə oldum. 200 milyon nəfərə yaxın əhalisinin böyük bir qismi ilə etnik, dini, mənəvi, tarixi bağlılıqla yaxın olduğumuz, coğrafi cəhətdən bölgəmizdən uzaq olsa da, ruhən ölkəmizə çox yaxın, siyasi baxımdan da etibarlı strateji tərəfdaşımız olan bu füsunkar ölkə həqiqətən “qardaş ölkə” adlandırılmağa layiqdir. Pakistan böyük ictimai-siyasi xadim, müdrik siyasi və mənəvi lider Məhəmməd Əli Cinnahın (Qayd-e Əzim- urduca Ulu rəhbər -E.M.) rəhbərliyi ilə Cənubi Asiya müsəlmanlarının uzun illər müstəqil dövlət qurmaq uğrunda mübarizəsinin nəticəsi kimi 1947-ci ilin avqustunda meydana gəlib. M.Ə. Cinnah Pakistanın ilk general-qubernatoru olub, Pakistan dövlətçiliyinin möhkəm bünövrəsini qoyub. Əllamə Məhəmməd İqbalın dini-fəlsəfi, yüksək vətənpərvərlik ruhunda yazdığı şeirlər isə bu yeni ölkənin bütün xalqlarının mənəvi birliyinin təməl daşları olub.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Böyük Britaniyanin tədbiri ilə Hindistan yarımadasının müsəlmanlarının təqribən üçdə iki hissəsi etnik və coğrafi amillər nəzərə alınmadan, sırf dini mənsubiyyət prinsipi ilə dövlət qurdular. Həmin üsulla yaranan Pakistan dövləti Hindistanla bölüşdüyü Pəncab və Sind əyalətlərinə, İranla bölüşdüyü Bəlucistana, Əfqanıstanla bölüşdüyü, əvvəllər Şimal-Qərbi Sərhəd Əyaləti, indi isə Xeybər-Paktunkva adlanan əyalətə malik müsəlman ölkəsi olaraq formalaşdı. 1956-cı ilin martında ölkədə qəbul edilən konstitusiya əsasında Pakistan İslam Respublikası elan edildi. 1971-ci ildə ölkənin Şərqi Pakistan adlanan ərazisi etnik və siyasi zəmində baş verən müharibə nəticəsində ayrılıb Banqladeş dövlətini əmələ gətirdi və az sonra Pakistan dövləti bu reallıqla barışmalı oldu.

Pakistanın inzibati-ərazi bölgüsündə son illərdə daha bir əyalət - Gilgit-Baltistan formalaşdırıldı. Bu əyalətlərdən əlavə 3 ərazi vahidi də Pakistanın tərkibinə daxildir: İslamabad Paytaxt Ərazisi, Əfqanıstanla sərhəddə Federal idarəli tayfa əraziləri və Azad Cammu-Kəşmir. Əyalətlərin Əyalət Assambleyası (yerli parlament) və Əyalət Hökuməti (Böyük nazirin başçılığı ilə) vardır. Hökuməti seçkilərdə qalib gələn partiya mərkəzdə olduğu kimi formalaşdırır.

Bir çoxlarına uzaq, hətta bir qədər vahiməli görünən bu gözəl ölkənin mənim üçün tamamilə ayrı bir anlamı vardır. Adından də bilindiyi kimi, pak duyğulu, pak əqidəli, pak imanlı insanların yaşadığı bir islam ölkəsi. İnsanları kimi dövləti və vaxtaşırı bir-birini əvəz edən hökumətləri də bir mövqeli, bir sifətli. Həmişə haqqın yanında, ədalətin arxasında, Dağlıq Qarabağ məsələsində ölkəmizin haqlı mövqeyinin tərəfində.Buradaca vurğulamaq istəyirəm ki, Pakistan İslam Respublikası Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini 12 dekabr 1991-ci ildə tanıyaraq bu addımı atan ilk dövlətlər sırasına düşmüşdür. İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 9 iyun 1992-ci il tarixində qurulmuş, 1993-cü il martın 12-də isə Pakistanın Azərbaycanda səfirliyi açılmışdır. 30 aprel 1993-cü il tarixində Pakistanın sədrliyi ilə BMT TŞ-nın erməni silahlı qüvvələrinin işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından dərhal və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edən ilk - 822-ci qətnaməsi qəbul edilmişdir. Bundan sonra bütün regional və beynəlxalq forumlarda Dağlıq Qarabağ məsələsində Pakistan Azərbaycanın haqlı mövqeyini həmişə birmənalı şəkildə dəstəkləmişdir. 1997-ci ilin avqustunda ölkəmizin Pakistanda səfirliyi təsis edilmiş və İsfəndiyar Vahabzadə ilk səfirimiz olmuşdur.

Dubaydan uçan təyyarədə İslamabadın Binəzir Bhuto (ingiliscə Benazir Bhutto) hava limanına endiyimiz elan ediləndə müsəlman Şərqinin ilk xanım Baş naziri,dini mənsubluğu, etnik-milli kimliyi , çox möhtəbər ailə ənənələrini, yüksək Oksford təhsilini və çağdaş dünyagörüşünü ahəngdar bir şəkildə özündə birləşdirmiş, uzun sürən sürgünlük həyatından sonra ölkəyə qayıdıb yenidən hökumətə başçılıq etmək üçün seçkiqabağı görüşlərə qatılan Binəzir xanımın 2007-ci il dekabrın 27-də amansız şəkildə qətl edilməsi gözlərim önünə gəldi. Paytaxt İslamabada bitişik, silahlı qüvvələrin komandanlığının və bir sıra mühüm dövlət qurumlarının yerləşdiyi Rəvalpindi şəhərindəki TV kanallarının canlı yayınladığı izdihamlı görüşdə törədilən terror aktı bütün Pakistanı sarsıtdığı kimi, biz diplomatları da dərindən kədərləndirdi. Xanım B.Bhuto bir neçə gün əvvəl biz səfirlərin bir qrupu ilə görüşmüşdü, Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevlə 1996-cı ilin aprelində İslamabadda görüşünü məmnunuyyətlə xatırladığını vurğulayan xanım Benəzir Buhutoya rəğbətlə yanaşmamağım mümkün deyildi. Qeyd etmək lazımdır ki, Heydər Əliyevin dəvəti ilə 9-11 oktyabr 1995-ci il tarixlərində Pakistanın prezidenti Sərdar Faruq Əhməd Xan Leqari Azərbaycana rəsmi səfər etmişdi. Bu ilk yüksək səviyyəli səfər ölkələrimiz arasında möhkəm dostluq əlaqələrinin inkişafı baxımından böyük əhəmiyyət kəsb etmiş, prezident Heydər Əliyev və Prezident Əhməd Xan Leqari Azərbaycan Respublikası ilə Pakistan İslam Respublikası arasında qarşılıqlı münasibətlərin sonrakı istiqamətini müəyyənləşdirən Əməkdaşlıq müqaviləsi imzalamışdılar.Azərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyevin 1996-cı il aprelin 9-11-də Pakistana rəsmi səfəri ölkələrimiz arasında ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin genişlənməsində əhəmiyyətli təsir göstərmiş, Prezident Faruq Əhməd Leqari və Baş Nazir Binəzir Bhuto ilə görüşlər və müzakirələr əməkdaşlığın yeni perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsində müstəsna rol oynamışdı. Əminliklə demək olar ki, qətlə yetirilməsəydi, yenidən hökumət başçısı olsaydı xanım B.Bhuto yenə də, ölkəmizə və xalqımıza olan xoş münasibətini əsirgəməyəcəkdi.

Beynimdəki bu acı xatirələrlə təyyarədən endim, keçmiş həmkarlarım tərəfindən mehribanlıqla qarşılanmağım bu fikirləri dağıdaraq artıq nikbin tərəfə yönəltdi. İslamabada bir neçə aylıq quraqlıqdan sonra yağış yağırdı, bir neçə gün əvvəl izdihamlı müsəllaya çıxmış şəxslərin yalvarışlı yağış duası, görünür nəticə vermişdi. Bu ölkədə əkin mümkün olan yerlərdə bir qarış da boş yer tapa bilməzsən. İnsanların həyatı torpağa, torpağın həyatı da yağışa bağlıdır. Bütün əsas ərzaq məhsulları ilə , o cümlədən, taxil, düyü, şəkər,ət, süd , meyvə ilə ölkə özünü təmin edir. Buna görə yağış yağması pərəstişə layiq bir hadisədir, əlbəttə təbii ki, bəzən fəsadlar da törədir. Məlum çətinliklərə baxmayaraq İslamabadda inşa edilən yeni yollar və körpülər diqqətimi cəlb etdi, təhlükəsizlik məqsədilə vaxtilə şəhərin əksər mühüm idarə və təşkilatlarının qarşısında quraşdırılmış dəmir-beton maneələrin və istehkam qurğularının bir qədər məhdudlaşdırıldığını görüb sevindim, terror aktlarının sayının azaldığını da yeddi gün ərzində mətbuatı izləməklə müşahidə etdim, həmkarlarımın dediyinə görə bu da indiki hökumətin qətiyyətlə həyata keçirdiyi siyasət və tədbirlərlərin nəticəsidir.

Həmin gün səfirimiz Əli Əlizadə 2007-2009-cu illərdə möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyevin tapşırığı və birbaşa dəstəyi ilə tikdirdiyimiz Səfirlik kompleksində məni gəzdirdi, son illərdə görülmüş işlər, edilmiş dəyişikliklər barəsində fərəhlə danışdı. Burada qeyd etməliyəm ki, 2010-cu ilin yayında mən möhtərəm Prezidentimizin sərəncamı ilə Ukraynaya dəyişiləndən sonrakı beş ildə səfirimiz Daşqın Şikarov Pakistanla əvvəldən təməli yaxşı qoyulmuş dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərini daha da inkişaf etdirmiş, özündən sonrakı səfirin səmərəli işləməsi üçün yaxşı zəmin hazırlamışdı. Vurğulamaq istəyirəm ki, yeddi gün ərzində istər konfrans çərçivəsində, istərsə də ondan kənarda keçmiş tanışlar olan rəsmi ya qeyri-rəsmi şəxslər, elm adamları və mətbuat nümayəndələri ilə təmaslarımda onların Azərbaycan səfirliyinin fəaliyyətindən məmnunluqla danışmaları məni sevindirdi. Konfransın bağlanış mərasimində yanaşı oturduğumuz, əvvəllərdən tanıdığım keçmiş səfir, Azad Cammu və Kəşmirin prezidenti Sərdar Məsud Xan səfir Ə. Əlizadə ilə təzəcə görüşdüyünü, xalqımıza dərin rəğbət bəslədiyini, ölkəmizin Kəşmir məsələsindəki birmənalı mövqeyinin çox böyük əhəmiyyətə malik olduğunu vurğuladı.

Burada qeyd etməliyəm ki, ulu öndər Heydər Əliyev 1993-cü ilin oktyabrında Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçiləndən sonra ölkəmizin xarici siyasətində Pakistanla dostluq münasibətlərinin inkişaf etdirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verirdi və 1947-ci ildən bu yana Pakistanla Hindistan arasında barışmaz düyün nöqtəsi olan, bir neçə dəfə isə bu iki ölkə arasında müharibəyə səbəb olan Kəşmir məsələsində ölkəmizin birmənalı mövqeyini məhz Heydər Əliyev müəyyənləşdirmişdi. Burada dövlətimizin Pakistan siyasətinin ardıcıllığına və dəyişməzliyinə dair bir nümunəni qeyd etməyi lazım bilirəm.1996-cı ilin fevralında Prezident Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan Republikasının Təbrizdə Baş konsulu vəzifəsinə təyin edilmişdim, lakin konsulluğun açılması ləngidiyinə görə Tehranda, səfirliyimizdə eyni zamanda müşavir vəzifəsində çalışırdım.Yaxşı yadımdadır ki, 9-10 iyin 2000-ci il tarixlərində Tehranda İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Zirvə görüşü zamanı Prezident Heydər Əliyev iş qrafikinin hədsiz sıx olmasına baxmayaraq Pakistan İcra Hakimiyyətinin başçısı general Pərviz Müşərrəflə görüşdü. O zaman Pakistan silahlı qüvvələrinin baş qərargah rəisi, general Pərviz Müşərrəf hərbi çevriliş nəticəsində Baş nazir Nəvaz Şərifi vəzifəsindən kənarlaşdıraraq ev dustağı etmiş, hökuməti buraxmış, ölkə prezidentini istefaya göndərmiş, özünü Pakistan İcra Hakimiyyətinin başçısı elan edərək dövlətin və hökumətin funksiyalarını əlinə almış, ölkə Konstitusiyasının fəaliyyətini dayandırmışdı. Bir çox ölkələrin rəhbərləri belə bir şəraitdə Pakistanla münasibətlərə ehtiyatla yanaşırdılar. Amma Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti burada da özünü göstərdi. Məhz bu görüşdə ölkələrimiz arasında etibarlı strateji əlaqələrin müxtəlif sahələri, xüsusilə hərbi əməkdaşlığın istiqamətləri müzakirə edildi, bundan sonra intensiv şəkildə bu sahənin yüksək rəsmilərinin qarşılıqlı səfərləri gerçəkləşməyə başladı. Həmin görüşün nəticəsi olaraq 15 aprel 2002-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının və Pakistanın müdafiə nazirlikləri arasında müdafiə və hərbi sahələrdə əməkdaşlıq üzrə Protokol imzalandı və həmin ilin sentyabrında iki ölkənin hökumətləri arasında müdafiə və hərbi sahədə Əməkdaşlıq Sazişi bağlandı. Ölkələrimiz arasında hökumətlərarası Birgə Komissiya öz işini ardıcıl şəkildə davam etdirir, əlaqələrin cari və perspektiv məsələləri müzakirə edilir, lazımi tədbirlər görülür.

2002-ci ilin oktyabr ayının 13-14-də İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı ölkələri dövlət başçılarının İstanbulda keçirilən Sammitində Azərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyevin prezident Pərviz Müşərrəflə ikinci görüşü ölkələrimizin qarşılıqlı münasibətlərini daha da möhkəmləndirdi. Burada qeyd etməliyəm ki, hələ 18 aprel 2002-ci il tarixində məni ölkəmizin Pakistan İslam Respublikasında səfiri vəzifəsinə təyin edərkən prezident Heydər Əliyev Pakistanla bərqərar olmuş dostluq münasibətlərinin daha da dərinləşdirilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün tapşırıqlarını və tövsiyələrini vermişdi. Mən artıq mayın 10-da İslamabada gəlib vəzifəmin icrasına başlamışdım və dövlət başçılarımızın yaxın dostluq münasibətləri bir səfir kimi yüksək səviyyəli görüşlərim və təmaslarım üçün bütün qapıları açmışdı ...

Qeyd etmək lazımdır ki, Pakistanda bizdəki kimi bütün elm sahələrini özündə birləşdirən vahid Elmlər Akademiyası yoxdur. Humanitar və sosial elmlərin bir sıra sahələrini, xüsusilə də, dil, ədəbiyyat, tarix, mədəni irs, sosiologiya, mətbuat, qadın fəaliyyətləri, şair və yazıçıların məsələləri, tərcümə işləri və bir sıra digər sahələri özündə birləşdirən Pakistan Ədəbiyyat Akademiyası dövlət tərəfindən maliyyələşən və dövlətin mədəniyyət siyasətinin hazırlanmasında iştirak edən mötəbər bir qurumdur, buna görə də bu beynəlxalq konfransın hazırlanması və keçirilməsi məhz Ədəbiyyat Akademiyasına həvalə edilmişdi. “Pakistan Elmlər Akademiyası” adlanan digər qurum isə sırf dəqiq, texniki, təbiət elmləri sahələrini əhatə edən yığcam bir elmi müəssisədir.

Konfransın açılışında Pakistanın Baş naziri Nəvaz Şərif maraqlı və təşviqedici nitq söylədi. Vurğuladı ki, cəmiyyətdə ekstremizm və dözümsüzlük yayan qüvvələrə qarşı “Zərb-e Əzb” antiterror əməliyyatı ilə yanaşı “Zərb-e Qələm” əməliyyatına ciddi ehtiyac vardır. O, inandığını bildirdi ki, yazıçılar, şairlər, ziyalılar terrorizmin, bölücülüyün, təriqətçiliyin, dini radikallığın aradan qaldırılmasında həlledici rol oynaya bilərlər. Baş nazir qeyd etdi ki, hər bir cəmiyyətdə yazıçılar, ziyalılar sülh və ahəngdarlığın təmin edilməsində, insanlar arasında nifrət və düşmənçiliyin aradan qaldırılıb onların bir-birinə yaxınlaşdırılmasında öz əsərləri və yaradıcı fəaliyyətləri ilə əhəmiyyətli rol oynadıqları kimi, bizim cəmiyyətimizdə də bu mütərəqqi missiyanı səmərəli şəkildə yerinə yetirə bilərlər.”Ziyalılar cəmiyyətin ürəyi, beyni və ruhudurlar, onlar təkcə bu günün deyil, gələcəyin taleyini düşünürlər” deyən Baş nazir 2017-ci ili “Qələmin gücü ilə ölkənin yaxşı adının təmin edilməsi” ili elan etdi və bütün qələm əhlini bu sahədə səfərbər olmağa çağırdı. Konfransın bağlanışında isə proqramda nəzərdə tutulduğu kimi, ölkənin prezidenti Məmnun Hüseyn iştirak və çıxış etdi. Prezidentin çıxışının diqqət çəkən məqamlarından biri bu idi ki, Pakistan ekstremizm,terrorizm və çoxlu digər problemlərlə əlaqədar illərdir ki, çətin və mürəkkəb vəziyyətlə üz-üzədir. Belə problemlərin geniş yayıldığı və xalqın belə etibarsız şəraitlə qarşılaşdığı zaman ədəbiyyat cəmiyyətə savadla yanaşı, ideoloji-psixoloji sabitlik gətirir, əminlik hissi doğurur, namümkün olanı mümkün edir. Sonra prezident milli dilin (urdu dili nəzərdə tutulur, ingilis dili rəsmi dil sayılır, hər ikisi dövlət dilidir, lakin aparıcı rol urdu dilinindir - E.M.) inkişafında yazıçıların, ziyalıların rolundan danışaraq dedi ki, öz dilinin inkişafının qayğısına qalmayan xalqlar öz inkişaflarında zirvəyə qalxa bilməzlər.

Diqqətəlayiqdir ki, bu mötəbər dövlət qurumu ilə Azərbaycan səfirliyinin əlaqələri öz səmərəsini verir. Burada akademik İsa Həbibbəylinin çox geniş və ətraflı müqəddimələri ilə bu sətirlərin müəllifinin tərtib və redaktə etdiyi Cəlil Məmmədquluzadənin seçilmiş əsərlərinin urdu dilində nəşrinin, ingiliscə “Azərbaycan poeziyası: dəryadan damla” kitabının təqdimatları keçirilmişdi. Ölkənin aparıcı universitetləri olan Qayd-e Əzim Universiteti, Preston Universiteti və başqa universitetlərlə əlaqələr indi də müvəffəqiyyətlə davam etdirilir. Pakistan Ədəbiyyat Akademiyasının sədri professor Məhəmməd Qasım Buqio ilə görüşümüzdə onu AMEA-nın Humanitar elmlər üzrə akademik katibi, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktoru, akademik Teymur Kərimlinin adından ölkəmizə səfərə dəvət etdim.

Konfransda Pakistan Mərkəzi Etnoqrafiya Muzeyinin (“Luk Virsa” adlanır) o zamankı direktoru, hazırda təqaüddə olan Uksi Mufti ilə görüşdüm, ölkə xalqının və xarici turistlərin ən çox baş çəkdiyi bu məşhur muzeydə ayrıca Azərbaycan otağını birgə yaratmağımızı məmnunluqla xatırladım. Qeyd etməliyəm ki, o zaman ölkəmizin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi həmin guşənin zəruri mədəniyyət və etnoqrafiq nümunələrlə təchizatında həlledici rol oynadı. Eşidəndə ki, son illərdə Səfirliyimizin dəstəyi ilə Pakistan kitab fondunda ayrıca Nizami guşəsi də yaradılıb, bunun da sevincini yaşadım. Qeyd etməliyəm ki, 2003-2010-cu illərdə urdu və ingilis dillərində nəşr etdirdiyimiz “Heydər Əliyev -Azərbaycan xalqının böyük rəhbəri”, “Heydər Əliyev və onun Azərbaycanı”, Viktor Andrianov və Hüseynbala Mirələmovun “İlham Əliyev - Azərbaycan Prezidentinin portreti”, AMEA nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi, professor Yaqub Mahmudovun “Azərbaycanın qısa dövlətçilik tarixi”, pakistanlı tədqiqatçı Amir Bhattinin “Azərbaycan - Qafqazın cənnəti” və başqa kitabların ingilis və urdu dillərində nəşr edilib yayılması Pakistan ziyalıları tərəfindən təqdirlə qarşılanırdı və müxtəlif tədbirlərdə bu kitabların yayılması və əsas kitabxanalara göndərilməsi ölkəmizin tarix və mədəniyyətinin daha yaxından tanıdılmasına xidmət edirdi. Adı çəkilən kitabların Səfirlikdə qalan nüsxələrindən konfrans iştirakçılarına təqdim etmək imkanı da yerinə düşdü.

Təqdirəlayiqdir ki, dörd günlük konfransa ölkə mətbuatı böyük maraq göstərirdi. Telekanallar, mətbuat iştirakçılardan müsahibələr alır, cəmiyyətdə insanlararası xoş münasibətin, bir-birinin dilinə, dini inancına, milli mənsubiyyətinə ehtiramla yanaşmağın aşılanmasında ziyalıların, din xadimlərinin roluna dair suallar verir, digər ölkələrdə bu kimi sahələrdə görülən işlərlə maraqlanırdılar.Bir neçə müsahibəmdə ölkəmizdə dövlət səviyyəsində aparılan çoxmədəniyyətlilik siyasəti və bu sahədə artıq toplanmış zəngin təcrübələr barəsində məlumat verdim. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda radikal islamçılığın və məzhəb ayrı-seçkiliyinin qarşıdurmalara gətirib çıxardığı, bəzən də böyük faciələrə yol açdığı qardaş ölkədə dövlət siyasəti daha çox maarifçi islamı, xüsusilə, sufilik təlimini daha geniş təbliğ etməyə yönəlmişdir. Konfransda edilən məruzələrin böyük bir qisminin cəmiyyətdə dinlərarası və mədəniyyətlərarası etimadın möhkəmləndirilməsi məsələrinə aid olması da təsadüfi deyildi.

Konfrans zamanı yeddi ildir görüşmədiyimiz köhnə dostlarım Multan şəhərindəki Bəhauddin Zəkəriyyə Universitetinin rektoru prof.dr. Tahir Amin, İslamabad Preston Universitetinin rektoru prof.dr. Abdul Basit,”Pakistan Observer” qəzetinin baş redaktoru Faysal Malik Bakıda ötən illərdə keçirilən beynəlxalq humanitar forumlarda iştirak etdiklərini, hər dəfə böyük təəssüratla Azərbaycandan döndüklərini mənə bildirdilər. Yanvarın 7-də keçirilən bölmə iclasında “Rza şah zamanında (1925-1941) Azərbaycan xalqına, onun dilinə münasibət İran tarixşünaslığında” mövzusunda məruzəm maraqla qarşılandı və müstəqil Azərbaycan Respublikası, eyni zamanda İrandakı Azərbaycan haqqında , onların qarşılıqlı münasibətləri haqqında bir sıra suallar da doğurdu. Ölkəmizin dost və qardaş İran İslam Respublikası ilə daim genişlənən əlaqələrindən və bu xoş əməkdaşlıq münasibətlərindən həm bizdə, həm də İranda Azərbaycan xalqının faydalandığını, sadələşmiş gediş-gəlişin, insani əlaqələrin genişlənməsinin hər iki tərəf üçün xeyirli olduğunu vurğuladım.

Pakistan mediasının nümayəndələri konfransın fasilələrində Heydər Əliyev Fondunun Pakistanda həyata keçirdiyi sosial layihələri məmnunluqla yada salaraq qarşıda hansı layihələrin ola biləcəyini soruşurdular. Yaxşı xatirimdədir ki,2005-ci ilin oktyabrında Pakistan dəhşətli zəlzələ nəticəsində böyük itkilərlə məruz qaldı, 70 min nəfər həyatını itirdi, ölkənin infrastukturuna ağır zərbə dəydi. Azərbaycan Prezidentinin tapşırığı ilə zəlzələnin ikinci günü Azərbaycanın 40 nəfərlik xilasedici dəstəsi və həkim briqadası ilk yardıma gələn ölkələr sırasında dağıntı zonasında fəaliyyətə başladılar. Azərbaycan dövləti özünün o zamankı imkanlarının çox məhdud olmasına baxmayaraq, qardaş ölkəyə zəlzələdən xilas olanların ilkin ehtiyaclarının dərhal qarşılanması üçün 1,5 milyon ABŞ dolları nağd yardım göstərdi və rəhbərliyin tapşırığı ilə müvafiq bank çekini Pakistanın zəlzələnin nəticəsini aradan qaldırma təşkilatının rəhbərinə təqdim etdim və sonralar da humanitar yardımların göstərilməsi davam etdirildi. Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə Pakistanın şimalında, Azad Kəşmir ərazisindəki Rara qəsəbəsində zəlzələ nəticəsində tamamilə dağılmış məktəb binasının torpaq sahəsində 400 nəfərlik müasir orta məktəb binası qısa müddətdə tikilib bütün lazımi təchizatları ilə istifadəyə verildi. Bu məktəb zəlzələ bölgəsində istifadəyə verilən ilk müasir tədris ocağı kimi, həmişə siyahının başında gəldi və ölkələrimizin və xalqlarımızın bir-birinə sədaqət və etibarının bariz nümunəsi oldu. Yadımdadır ki, 2007-ci il fevralın 9-da qarlı-boranlı bir gündə çox çətinliklə, dağ yolları ilə yüz kilometrdən çox məsafəni qət edərək Heydər Əliyev Fondunun icraçı direktoru Anar Ələkbərovun, Azərbaycan - Pakistan parlamentlərarası dostluq qrupunun rəhbəri Eldar İbrahimovun və Pakistan rəsmilərinin iştirakı ilə həmin məktəbin açılışını etdik. Yüzlərlə yeniyetmə qızın və onların valideynlərinin üzlərindəki sevinc və minnətdarlıq hissindən mütəəsir olmamaq mümkün deyildi.Sonrakı illərdə də Heydər Əliyev Fondu Pakistanda bir sıra uğurlu sosial rifah layihələri həyata keçirdi, Pakistanda sel daşqınlarının qurbanlarına əhəmiyyətli humanitar yardımlar edildi, ucqar və yoxsul bölgələrdə içməli su təchizatı, tibbi xidmət kimi zəruri tədbirlər həyata keçirildi.

Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev əsası ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş Azərbaycan-Pakistan dostluğu və əməkdaşlığını yeni mürəkkəb beynəlxalq geosiyasi şəraitdə daha da inkişaf etdirdi. Ölkələrimizin parlamentləri, hökumətləri, ayrı-ayrı ictimai-siyasi qurumları arasında əlaqələr daha da genişləndi. Ölkəmizin prezidenti İlham Əliyev Pakistanın aparıcı qəzeti olan “Pakistan Observer”-in mötəbər komissiyası tərəfindən “İlin adamı” mükafatına layiq görüldü və qəzetin o zamankı baş redaktoru, tanınmış ictimai xadim Zahid Malik bu mükafatı Bakıda prezidentimizə ehtiramla təqdim etdi.

Prezident İlham Əliyevin dəvəti ilə Pakistan prezidenti Pərviz Müşərrəf 2004-cü ilin iyulunda ölkəmizə səfər etdi, qarşılıqlı münasibətlərin bütün sahələri səmərəli müzakirə edildi, Pakistan tərəfi Dağlıq Qarabağ məsələsinin həlli üçün bütün imkanları ilə əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bildirdi.

Prezident İlham Əliyevin 2005-ci ilin aprelində Pakistana rəsmi səfəri ilə Azərbaycan - Pakistan əlaqələrində tamamilə yeni mərhələ başladı, konkret layihələr və əməli işlər gündəliyə gətirildi. Azərbaycan Prezidentinin tapşırığı ilə İslamabadın diplomatik şəhərciyində Azərbaycan səfirliyi üçün ərazi alındı və böyük səfirlik kompleksi inşa edildi. Azərbaycan Prezidentinin səfərindən sonra ölkələrimizin hərbi-texniki əməkdaşlığı və humanitar əlaqələri daha sürətlə genişləndi.

2012-ci ilin oktyabrında Pakistanın prezidenti Asif Zərdarinin ölkəmizə səfəri oldu, Pakistanın yüksək parlament və hökumət nümayəndələrinin ölkəmizdə səfərləri intensivləşdi.

2015-ci ilin martında Pakistanın yeni prezidenti Məmnun Hüseyn Azərbaycana rəsmi səfəri zamanı Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanı Pakistan dövlətinin yüksək “Hilal-e Pakistan” ordeni ilə təltif etdi. Prezident Məmnun Hüseyn bildirdi ki, Pakistan ilə Azərbaycan mədəni və dini yaxınlığa, qədim tarixi köklərə əsaslanan mükəmməl və çoxsahəli münasibətlərə malikdir. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanla Pakistanın əsl müttəfiqlər olduğunu vurğuladı.

Qeyd etmək lazımdır ki, yola saldığımız 2016-cı ildə də Azərbaycan -Pakistan münasibətləri dövlətimizin xarici siyasətində üstün yerə malik olmuşdur. Belə ki, 21 yanvar 2016-cı il tarixində Prezident İlham Əliyev Davosda -Beynəlxalq İqtisadi Forumda Pakistanın Baş Naziri Nəvaz Şəriflə görüşmüş, onu ölkəmizə səfərə dəvət etmişdi. Nəzərə alınmalıdır ki, Pakistan parlament respublikası olduğundan, orada Baş Nazir hökumətin başçısı kimi aparıcı simadır və üçüncü dəfədir Baş Nazir olan Nəvaz Şərif regional siyasətdə xüsusi çəkisi olan tanınmış siyasətçidir. 16 oktyabr 2016-cı il tarixində Pakistanın Baş naziri Nəvaz Şərifin Azərbaycana səfəri ölkələrimizin bərqərar olmuş dostluq münasibətlərinə yeni bir ab-hava gətirdi. Prezident İlham Əliyev Baş nazir Nəvaz Şəriflə keçirdiyi görüşlərdən sonra keçirilən birgə mətbuat konfransında bildirdi: “Pakistan Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk üç ölkədən biridir. O vaxt da Baş nazir cənab Nəvaz Şərif idi...Biz Kəşmir və Dağlıq Qarabağ məsələsində bir-birimizi dəstəkləyirik. Azərbaycan Kəşmir məsələsinin BMT TŞ-nın müvafiq qətnamələrinə əsaslanan həllini tam dəstəkləyir...Biz Pakistana çox minnətdarıq ki, Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyinə görə Ermənistanı tanımadı və Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmadı. Bu qardaşlığın göstəricisidir. Biz minnətdarıq ki, 2012-ci ildə Pakistan Senatı Xocalı soyqırımını rəsmi olaraq soyqırım kimi tanıdı”.

Prezident İlham Əliyev ölkəmizin Pakistanla genişlənən əlaqələrində müdafiə sahəsinin xüsusilə önəm daşıdığını vurğuladı.Pakistanın Baş naziri Nəvaz Şərif öz növbəsində bəyan etdi ki, Pakistan Azərbaycanın işğal olunmuş bütün torpaqlarının tamamilə azad edilməsinin, Dağlıq Qarabağdan və ətraf rayonlardan erməni silahlı qüvvələrinin çıxarılmasının, qaçqın və məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qaytarılmasının tərəfdarıdır.

Daxili və xarici siyasəti, xüsusilə Pakistana münasibətdə ardıcıl dostluq və strateji əməkdaşlıq siyasəti Pakistanda yüksək təqdir olunan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevi dost ölkənin Prezidenti və Baş naziri rəsmi səfərə dəvət etmişdir. Artıq Pakistan mətbuatında bu yüksək səfərlə əlaqədar məlumatlar verilməkdədir. Əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin qaşıdakı səfəri ölkələrimizin qarşılıqlı münasibətlərini yeni məzmun və keyfiyyətlə zənginləşdirəcəkdir.

Ölkəmizlə Pakistan arasında birbaşa təyyarə uçuşlarının olmaması, İrandan keçən avtomobil yolunun da uzunluğu ticarət-iqtisadi və turizm əlaqələrini məhdudlaşdırsa da, necə deyərlər “könüldən-könülə yollar görünür” və səfərimdən aldığım təəssüratlar mənə bu dost ölkəyə növbəti səfər üçün daha yeddi il gözləməməyi təlqin edir.

Eynulla MƏDƏTLİ

AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına

Tarix İnstitutunun aparıcı elmi işçisi,

fövqəladə və səlahiyyətli səfir

525-ci qəzet.- 2017.- 28 yanvar.- S.8-9.